Modern həyatın gətirdiyi intensiv temp, stress və qeyri-müntəzəm həyat vərdişləri bir çox insanda davamlı yorğunluq hissinə səbəb ola bilər.
Lakin xroniki yorğunluq adi halsızlıqdan daha ciddi sağlamlıq problemidir.
Xroniki Yorğunluq Sindromu uzun müddət keçməyən, istirahətlə düzəlməyən və gündəlik fəaliyyətlərə mənfi təsir edən həddindən artıq yorğunluq vəziyyətidir.
Xroniki yorğunluq tək başına bir xəstəlik kimi qiymətləndirilə biləcəyi kimi, altda yatan başqa sağlamlıq problemlərinin bir əlaməti də ola bilər.
Yuxu pozuntuları, immun sistem problemləri, hormonal pozuntular, stress, depressiya və infeksion xəstəliklər xroniki yorğunluğa səbəb olan əsas faktorlar arasındadır.
Xroniki yorğunluq nədir?
Ən az 6 ay ərzində istirahətlə keçməyən, səbəbi tam olaraq müəyyən edilə bilməyən və gündəlik həyatına mənfi təsir edən həddindən artıq yorğunluq halı kimi təyin edilir.
Bu sindrom, təkcə fiziki bir tükənmişlikdən ibarət olmayıb, eyni zamanda zehni və emosional olaraq da böyük bir çöküntüyə səbəb ola bilər.
Adətən yüngül başlasa da, zamanla zehni fokuslanma çətinlikləri, əzələ və oynaq ağrıları, yuxu pozuntuları və immun sisteminin zəifləməsi kimi əlavə sağlamlıq problemləri ilə birlikdə görünə bilər.
Bu vəziyyət xəstənin sosial həyatına, iş performansına və ümumi həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edərək depressiya və təşviş kimi psixoloji problemlərə də səbəb ola bilər.
Xroniki yorğunluq sindromu dəqiq bir səbəb-nəticə əlaqəsi ilə izah edilə bilməsə də, immun sistemi, sinir sistemi və hormonal pozuntuların rol oynadığı düşünülür.
Xroniki yorğunluq necə keçər?
Xroniki yorğunluğu idarə etmək və simptomları yüngülləşdirmək üçün həyat tərzi dəyişiklikləri, tarazlaşdırılmış qidalanma, müntəzəm yuxu rejimi və stress idarəetməsi kimi tədbirlər görmək lazımdır.
Tamamilə aradan qaldırılması hər zaman mümkün olmasa da, bəzi vərdiş dəyişiklikləri ilə yorğunluq hissi böyük ölçüdə azaldıla bilər.
Xroniki yorğunluğu azaltmaq üçün edilə biləcəklər aşağıdakılardır:
- Yuxu rejimini təmin etmək: Hər gün eyni saatda yatıb qalxmaq, yatmazdan əvvəl telefon və ekran istifadəsini azaltmaq və rahat bir yuxu mühiti yaratmaq yorğunluğun yüngülləşməsinə kömək edə bilər.
- Tarazlaşdırılmış qidalanmaq: Emal edilmiş qidalardan, həddindən artıq şəkər və kofeindən çəkinərək vitamin, mineral və protein baxımından zəngin qidalar qəbul etmək immun sistemini gücləndirə bilər.
- Yüngül və müntəzəm idman etmək: Yoga, gəzinti və gərilmə hərəkətləri kimi yüngül fiziki aktivliklər enerji səviyyəsini artıra və əzələ ağrılarını azalda bilər.
- Stress idarəetmə texnikalarını tətbiq etmək: Meditasiya, dərin nəfəs alma məşqləri və mindfulness kimi metodlar stress səviyyəsini nəzarət altına alaraq zehni yorğunluğu azalda bilər.
- Gün ərzində yetərli su qəbul etmək: Dehidrasiya, halsızlıq və fokuslanma problemlərinə səbəb ola biləcəyindən, gündəlik su istifadəsinə diqqət edilməlidir.
- Gündəlik fəaliyyətləri tənzimləmək: Planlı və tarazlaşdırılmış bir həyat tərzi yaratmaq, həddindən artıq fiziki və zehni yorğunluqdan çəkinmək xroniki yorğunluğun təsirlərini yüngülləşdirə bilər.
Xroniki yorğunluq niyə olur?
Dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməsə də, bədəndəki müxtəlif sistemlərin qeyri-müntəzəm işləməsi nəticəsində ortaya çıxdığı düşünülür.
İmmun sistemi zəifliyi, hormonal dəyişikliklər, stress, yuxu pozuntuları və bəzi xroniki xəstəliklər xroniki yorğunluğa səbəb ola biləcək ən önəmli faktorlar arasındadır.
Xroniki yorğunluğa səbəb ola biləcək bəzi faktorlar bunlardır:
- İmmun sistemi pozuntuları: Bədənin infeksiyalara və xəstəliklərə qarşı verdiyi reaksiyalar xroniki yorğunluğun inkişafında təsirli ola bilər.
- Viral infeksiyalar: Xüsusilə Epstein-Barr virusu, sitomeqalovirus, qrip və COVID-19 sonrası inkişaf edən post-viral yorğunluq sindromu xroniki yorğunluqla əlaqələndirilir.
- Hormonal pozuntular: Tiroid xəstəlikləri (hipotiroidizm), kortizol qeyri-müntəzəmliyi və adrenal çatışmazlıq uzun müddətli yorğunluğa səbəb ola bilər.
- Yuxu pozuntuları: Yuxusuzluq, yuxu apnesi və narahat ayaq sindromu kimi yuxu pozuntuları bədənin kifayət qədər dincəlməməsinə və yorğunluq hissinin artmasına səbəb ola bilər.
- Psixoloji faktorlar: Depressiya, təşviş və xroniki stress həm zehni, həm də fiziki tükənməyə səbəb olaraq xroniki yorğunluğu tetikləyə bilər.
- Qidalanma çatışmazlıqları: Dəmir, B12 vitamini, maqnezium və D vitamin çatışmazlığı enerji istehsalına təsir edərək yorğunluq hissinə səbəb ola bilər.
- Toksin yükü və ətraf mühit faktorları: Ağır metallar, hava çirklənməsi və kimyəvi maddələrə uzun müddət məruz qalma bədənin detoksifikasiya mexanizmlərini çətinləşdirərək yorğunluq hissini artıra bilər.
- Oturaq həyat tərzi: Hərəkətsiz həyat tərzi və aşağı fiziki aktivlik əzələlərin zəifləməsinə və enerji səviyyəsinin düşməsinə səbəb ola bilər.
Bu faktorlar bir araya gəldikdə, bədən özünü kifayət qədər toplaya bilməz və davamlı yorğunluq hissi yarana bilər. Xroniki yorğunluğun səbəblərinin araşdırılması, düzgün müalicə prosesinin müəyyən edilməsi baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.
Xroniki yorğunluq əlamətləri
Xroniki yorğunluq, sadəcə enerji çatışmazlığı ilə məhdudlaşmayan, fiziki və zehni olaraq bir çox sistemi təsir edən mürəkkəb bir vəziyyətdir.
Bu sindrom, uzun müddətli və istirahətlə keçməyən yorğunluq hissi ilə xarakterizə olunur. Şəxsin gündəlik həyat keyfiyyətini azaldaraq iş, sosial və şəxsi həyatında ciddi mənfiliklərə səbəb ola bilər.
Yaddaş problemləri, əzələ ağrıları və immun sisteminin zəifliyi kimi əlamətlərlə özünü göstərən bu vəziyyət, adətən depressiya, anemiya və ya tiroid pozuntuları kimi narahatlıqlarla qarışdırıla bilər.
Ən yayğın xroniki yorğunluq əlamətləri belədir:
- İstirahətlə Keçməyən Yorğunluq Hissi: Yuxu rejimi təmin edilsə belə, davamlı halsızlıq və enerji çatışmazlığı hiss edilir. Səhərlər yorğun oyanmaq və gün ərzində tez tükənmək yayğındır.
- Zehni Bulanıqlıq (Beyin Dumanı) və Unutqanlıq: Diqqət dağınıqlığı, konsentrasiya çətinliyi və unutqanlıq xroniki yorğunluğun ən yayğın əlamətlərindəndir. Şəxs sadə tapşırıqları yerinə yetirərkən belə çətinləşə bilər.
- Əzələ və Oynaq Ağrıları: Xroniki yorğunluq yaşayan şəxslərdə səbəbi müəyyən edilə bilməyən əzələ və oynaq ağrıları görünə bilər. Ağrılar adətən bədənin müxtəlif hissələrinə yayılır və uzun müddət davam edə bilər.
- Baş Ağrıları və Baş Gicəllənməsi: Tez-tez təkrarlanan baş ağrıları, xüsusilə miqren bənzəri tutmalar və ya baş gicəllənməsi hissi yaşana bilər. Qəfil ayağa qalxmalarda göz qaralması tez-tez görünür.
- Yuxu Problemləri (Yuxusuzluq, Tez-tez Oyanma, Narahat Yuxu): Şəxs gecə boyu kifayət qədər yatsa belə dincəlmiş hiss etmir. Yuxusuzluq, tez-tez oyanma, gecə tərləmələri və ya narahat yuxu yayğın şikayətlər arasındadır.
- İmmun Sisteminin Zəifləməsi, Tez-tez Xəstələnmə: Xroniki yorğunluq sindromu immun sistemini mənfi təsir edərək şəxsi tez-tez xəstə vəziyyətə gətirə bilər. Soyuqdəymə, qrip kimi infeksiyalara daha açıq hala gəlmək mümkündür.
- Gün Ərzində Davamlı Halsızlıq və Motivasiya İtkisi: Şəxs gündəlik işlərini yerinə yetirməkdə çətinləşir, motivasiya çatışmazlığı yaşayır və sosial həyatdan get-gedə uzaqlaşa bilər.
Xroniki yorğunluq müalicəsi
Xroniki yorğunluq müalicəsi xəstəliyin səbəbindən asılı olaraq dəyişiklik göstərir. Həyat tərzi dəyişiklikləri, qidalanma rejimi, psixoloji dəstək və lazım gələrsə medikal müalicə prosesi müalicənin əsas elementlərini təşkil edir.
Xəstəliyin irəliləməsini qarşısını almaq üçün erkən diaqnoz və multidisiplinar bir yanaşma ilə müalicə tətbiq edilməsi vacibdir. Əgər yorğunluq uzun müddət davam edirsə, mütləq bir həkimə müraciət edilməlidir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
