Bir çox insanın gündəlik həyatını təsir edən və həm şəxsin yuxu keyfiyyətini, həm də ətrafındakıları narahat edən xoruldama geniş yayılmış problemdir.
Yuxu zamanı hava yollarının daralması və nəfəs alma zamanı yumşaq toxumaların titrəməsi xoruldamaya səbəb olur. Xoruldamanın şiddəti və tezliyi şəxsdən şəxsə dəyişə bilər.
Adətən yaş, çəki, yuxu vəziyyəti, nəfəs yolları tıxanmaları və həyat tərzi vərdişləri kimi faktorlarla əlaqəlidir. Xoruldama sadəcə sosial problem olmaqdan çox, yuxu apneyası kimi ciddi sağlamlıq problemlərinin xəbərçisi ola bilər.
Bu səbəbdən daimi və ya şiddətli xoruldama yaşayanların səbəbini anlamaq və müvafiq müalicə üsullarını tətbiq etmək üçün həkimə müraciət etməsi lazımdır.
Xoruldama nədir?
Yuxu zamanı nəfəs yollarının daralması səbəbiylə hava keçişinin maneə törədilməsi və bu zaman titrəmələrin yaranması nəticəsində ortaya çıxan səsli nəfəs alma vəziyyətidir.
Adətən boğaz, dil kökü və yumşaq damaq bölgəsindəki toxumaların boşalması havanın sərbəst keçməsini çətinləşdirir. Bu vəziyyət titrəmələrə səbəb olaraq xoruldama səsini yaradır.
Xoruldama hər yaş qrupunda görülə bilsə də kişilərdə, kök olanlarda və qabaqcıl yaşlarda daha tez-tez görülür.
Bununla yanaşı bəzi insanlar sadəcə müəyyən hallarda (məsələn, arxası üstü yatarkən) xoruldayır, bəziləri isə xroniki olaraq xoruldama problemi yaşaya bilər.
Sadə xoruldama (birincili xoruldama), nəfəs yollarında tıxanma olmadan baş verir. Adətən ciddi sağlamlıq riski daşımır.
Ancaq yuxu apnsinə bağlı xoruldama, nəfəs dayanmalarına yol açaraq ciddi sağlamlıq komplikasiyalarına səbəb ola bilər. Yuxu apneyası olanlarda gün ərzində yorğunluq, diqqət çatışmazlığı və yüksək təzyiq kimi əlamətlər görülə bilər.
Xoruldama yuxu keyfiyyətini azalda bildiyi kimi, yuxu zamanı oksigen səviyyələrini azaldaraq ürək və damar sağlamlığını da mənfi təsir edə bilər.
Bu səbəbdən xüsusilə gurultulu, qeyri-müntəzəm və ya nəfəs dayanmaları ilə birlikdə olan xoruldamalar mütləq ətraflı şəkildə qiymətləndirilməlidir.
Xoruldama niyə yaranır?
Adətən üst nəfəs yollarındakı daralmaya bağlı olaraq hava axınının məhdudlaşması və bu zaman yumşaq toxumaların titrəməsi nəticəsində ortaya çıxır. Yuxu zamanı boğaz əzələləri, dil kökü və yumşaq damaq boşaldığında hava yolları daralır.
Nəfəs alma zamanı keçən hava toxumaların titrəməsinə səbəb olaraq xoruldama səsini yaradır. Bu vəziyyət şəxsin fiziki xüsusiyyətlərinə, həyat tərzinə və bəzi sağlamlıq şərtlərinə bağlı olaraq dəyişkənlik göstərə bilər.
Xoruldama səbəbləri dəyişiklik göstərsə də bu vəziyyətdə adətən aşağıdakı faktorlar təsirli olur:
- Boğaz və burun quruluşundakı darlıqlar hava axınını çətinləşdirərək xoruldamaya səbəb ola bilər.
- Böyük badamcıqlar, uzun kiçik dil (uvula) və ya qalın yumşaq damaq hava yolunu daraldıraq titrəməni artıra bilər.
- Burun əyiriliyi (septum deviasiyası) və ya poliplər burundan rahat nəfəs almağa mane olaraq xoruldamaya yol aça bilər.
- Artıq çəki, xüsusilə boyun ətrafında yığılan yağ toxumasının hava yolunu sıxışdırmasına səbəb ola bilər.
- Arxası üstü yatmaq dilin geriyə sürüşməsinə və hava yolunun tıxanmasına səbəb olaraq xoruldamanı şiddətləndirə bilər.
- Yan yatmaq xoruldamanı azalda bilən üsuldur. Yuxu apneyası xoruldamanın ən ciddi səbəblərindən biridir. Yuxu zamanı nəfəs dayanmaları yaşanır və bu vəziyyət oksigen səviyyəsinin azalmasına səbəb ola bilər.
- Burun tıxanmaları, xroniki sinüzit, allergiyalar və ya qrip kimi nəfəs yollarını təsir edən xəstəliklər xoruldamanı artıra bilər.
- Tiroid vəzinin çatışmaz işləməsi (hipotiroidizm), əzələ tonusunun azalmasına və dolayısıyla xoruldamaya səbəb ola bilər.
Xoruldama əlamətləri nələrdir?
Xoruldama adətən yuxu zamanı baş verdiyi üçün şəxs tərəfindən fərq edilmir. Ancaq xoruldama problemi yaşayanlar səhər yorğun oyanma, gün ərzində halsizlik və konsentrasiya problemləri kimi əlamətlər yaşaya bilər.
Xoruldama yuxu düzənini pozaraq həm şəxsi, həm də eyni mühitdə yatanları narahat edə bilər. Əgər xoruldama qeyri-müntəzəm və yüksək səslidirsə, yuxu apneyası kimi daha ciddi problemin əlaməti ola bilər.
Xoruldama ilə birlikdə görülə bilən əlamətlər bunlardır:
- Gurultulu və qeyri-müntəzəm xoruldama: Adətən həyat yoldaşları və ya otaq yoldaşları tərəfindən fərq edilir.
- Ağız qurumağı və boğaz ağrısı: Ağızdan nəfəs almanın nəticəsi olaraq səhərlər ağızda quruma hiss edilə bilər.
- Gün ərzində halsizlik və yorğunluq: Yuxu keyfiyyətinin azalması səbəbiylə enerji səviyyələri azala bilər.
- Tez-tez oyanma və ya narahat yuxu: Şəxs fərq etməsə də gecə boyu nəfəs problemləri səbəbiylə tez-tez oyana bilər.
- Baş ağrıları: Səhərlər baş ağrısı ilə oyanmaq oksigen çatışmazlığından qaynaqlanda bilər.
- Konsentrasiya və diqqət çatışmazlığı: Yuxu keyfiyyətinin aşağı olması bilişsel işləvlərdə azalmaya səbəb ola bilər.
- Gecələr nəfəs darlığı və ya qəfil oyanmalar: Yuxu apneyası ilə əlaqəli ola bilər.
- Gecələr tez-tez sidiyə çıxma: Yuxu bölündükdə vücudda sidik istehsalı arta bilər.
- Ürək döyüntüsü və yüksək tansiyon riski: Uzunmüddətli xoruldama və yuxu apneyası kardiovaskulyar xəstəlik riskini artıra bilər.
- Həyat yoldaşının və ya otaq yoldaşının yuxusunun bölünməsi: Xoruldamanın sosial təsirləri də nəzərə alınmalıdır.
Xoruldama müalicəsi
Xoruldama müalicəsi xoruldamaya səbəb olan faktorlara bağlı olaraq planlaşdırılır. Yüngül və ara-sıra görülən xoruldama hallarında həyat tərzi dəyişiklikləri, yuxu vəziyyətinin düzəldilməsi, çəki vermə kimi üsullar kifayət edə bilər.
Əgər xoruldama burun tıxanmaları və ya nəfəs yolu darlıqları səbəbiylə yaranırsa burun açıcı spreyləri və ya nəfəs yollarını açmağa kömək edən cihazlar istifadə edilə bilər.
Ağız içi aparatlar alt çənəni cüzi qabağa çəkərək hava yolunu aça və xoruldamanı azalda bilər. Daha ciddi hallarda, xüsusilə yuxu apneyası ilə birlikdə görülən xoruldama vəziyyətlərində CPAP cihazı (Davamlı Müsbət Hava Yolu Təzyiq Cihazı) istifadəsi tövsiyə edilir.
Cərrahi müdaxilələr isə burun əyiriliyi (septum deviasiyası), badamcıq böyüməsi və ya yumşaq damaq sarxması kimi struktur problemlərdə tətbiq edilə bilər.
Xoruldamanın qarşısını necə alaq?
Problemi azaltmaq və ya tamamilə aradan qaldırmaq üçün əvvəlcə xoruldamaya səbəb olan faktorlar müəyyən edilməli və ona uyğun həllər tətbiq edilməlidir.
- Artıq çəkilərdən qurtulmaq, xüsusilə boyun ətrafındakı piylənməni azaldaraq hava yolunun daralmasına mane ola bilər.
- Arxası üstü yatmaq əvəzinə yan yatmaq dilin geriyə sürüşməsini və hava yolunun tıxanmasını önləyə bilər.
- Nəfəs yollarının iltihab olmasına mane olaraq xoruldamanı azalda bilər.
- Burun tıxanmaları varsa burun açıcı spreyləri və ya duzlu su məhlulları istifadə edilə bilər.
- Yuxu zamanı ağız içi aparatları və ya burun bantları istifadə etmək hava yolunu açaraq xoruldamanı önləyə bilər.
- Əgər xoruldama yuxu apneyası ilə əlaqəlidirsə CPAP cihazı istifadəsi və ya cərrahi müdaxilə kimi daha inkişaf etmiş müalicə üsulları lazım ola bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
