Yuxusuzluq problemi bir çox insan tərəfindən yaşana bilən bir vəziyyətdir. Bu vəziyyət bəzi insanlarda bir neçə gün davam edərkən, bəzi insanlarda həyatlarının hər nöqtəsinə təsir edəcək şəkildə ciddi irəliləyir.

Ciddi şəkildə davam edən yuxusuzluq insomniya adlandırılır və müalicə tələb edir. İş şərtləri, stress, müxtəlif xəstəliklər kimi bir çox faktor insanın yuxusuzluq problemi yaşamasına səbəb ola bilər.

Lakin müalicə edilməyən yuxusuzluq gələcəkdə ciddi başqa narahatlıqları özü ilə gətirə bilər.

Yuxusuzluq problemi nədir?

Yuxusuzluq, insanın yuxuya getməsində, yuxunu davam etdirməsində və ya keyfiyyətli yuxu almaqda problem yaşamasıdır.

Bu vəziyyət insanın yatmaq üçün vaxtı və düzgün mühiti olsa belə inkişaf edə bilər. Yuxusuzluq səbəbindən insanın gün ərzində gündəlik fəaliyyətlərini həyata keçirməsi çətinləşə bilər və gün ərzində özünü yuxulu hiss etməsinə səbəb ola bilər.

Qısa müddətli yuxusuzluğa insanın stresi və ya proqramındakı dəyişikliklər səbəb ola bilər. Yuxusuzluq xroniki və kəskin olaraq iki növə ayrılır:

• Kəskin Yuxusuzluq: Kəskin yuxusuzluq qısa müddətlidir, bir-iki gecə, bir neçə həftə və ya aya qədər davam edə bilər, lakin müddəti üç aydan azdır.
• Xroniki Yuxusuzluq: Xroniki yuxusuzluq uzun müddətli yuxu çətinliyidir. Üç ay və ya daha uzun müddət ərzində həftədə üç və ya daha çox gecə yuxuya getmə və ya yuxunu davam etdirməkdə problem yaşama olaraq təyin edilir.

Yuxusuzluq əlamətləri

Yuxusuzluq problemi hər insanda fərqli şəkildə əlamətlər yarada bilər. İnsanın həyatı, yuxu problemləri ilə birlikdə zaman içində dəyişə bilər.

Yuxusuzluq simptomları bunlardır:

• Yuxuya getməkdə çətinlik
• Qısa sürən yuxular
• Gecə boyu tez-tez oyanmaq
• Yuxudan oyanmaq
• Dincəlmiş oyanmamaq
• Yorğunluq
• Diqqəti cəmləşdirmə çətinliyi

Yuxusuzluq səbəbləri

Yuxusuzluğun bir çox səbəbi ola biləcəyi kimi bir çox faktorla birlikdə də təsir edə bilər. Eyni zamanda yetərsiz yuxu da başqa problemləri özü ilə gətirə bilər.

Gənclər, məktəb, iş və sosial öhdəliklərdən qaynaqlanan həddindən artıq yoğun tempoya və stresə xüsusilə həssas ola bilərlər.

Eyni zamanda artan elektron cihaz istifadəsi də yuxusuzluğun səbəbləri arasındadır.

Gənc yaşdakı insanlarda olduğu kimi, yaşlılarda da stress, fiziki narahatlıqlar, zehni sağlamlıq problemləri və pis yuxu vərdişləri yuxusuzluğa səbəb ola bilər.

Yuxusuzluq niyə yaranır?

Yuxusuzluğun yuxuya getməyi və ya yuxuda qalmağı pozan bir həddindən artıq oyanıqlıq vəziyyətindən qaynaqlandığına inanılır.

Yuxusuzluğun bilinən və ya bilinməyən bir çox səbəbi vardır və bu vəziyyət zehin-bədən əlaqəsi, tibbi keçmiş, ətraf mühit faktorları və xarici təsirlərin mürəkkəb bir qarşılıqlı təsiri nəticəsində yuxusuzluq daha şiddətli olaraq davam edə bilər.

Yuxusuzluğun risk faktorları

Stress: Stress, bədəndə keyfiyyətli yuxuya mane olan bir reaksiyaya səbəb ola bilər. Bədənin stressə verdiyi fiziki və zehni reaksiya, həddindən artıq oyanmaya töhfə verir və yuxusuzluğa gətirə bilər.

Yuxu Rejimi: Bədənin sirkadiyen ritmi kimi tanınan daxili saatı, gecə və gündüzün gündəlik düzənini ifadə edir. Bu ritm pozulduqda şəxsdə yuxusuzluq yarana bilər. Növbəli iş, bir şəxsin gecə boyu işləməsini və gündüz yatmasını tələb edə bilər və yuxu rejiminin pozulması problemlərini də bərabərində gətirir.

Ruh Sağlamlığı: Narahatlıq, depressiya və bipolyar pozuntu kimi ruh sağlamlığı problemləri tez-tez ciddi yuxu problemlərinə yol açır. Lakin eyni zamanda yuxusuzluğun əhval-ruhiyyə və narahatlıq pozuntularını şiddətləndirə biləcəyi də nəzərə alınmalıdır.

Dərman İstifadəsi: Yuxusuzluq bir çox dərman növünün yan təsiri ola bilər. Xüsusilə təzyiq dərmanları, anti-astma dərmanları və antidepressantlar buna səbəb ola bilən dərmanlardandır.

Yaş: Artan yaş səhiyyə problemlərində müxtəlif artımlar və dərman istifadəsi səbəbindən yuxusuzluğa gətirə bilər.

Fəsadları nələrdir?

Yuxusuzluqla bağlı ən yayqın şikayət, daimi bir yorğunluq hissidir. Bunun təsiri, normal gündəlik funksiya üçün kifayət qədər konsentrə ola bilmə və fokuslanma ilə əlaqəli problemlərə də töhfə verir.

Əhval-ruhiyyə pozuntuları riski adətən yuxusuzluq dövrlərində yüksələ bilər.

Eyni zamanda aşağıdakı vəziyyətlərin riski də artar:

• İflic
• Astma
• İmmunitet zəifləməsi
• İltihab
• Piylənmə
• Şəkərli diabet
• Təzyiqin yüksəlməsi
• Depressiya

“Yuxu Pozğunluğu” sadəcə yuxusuzluq deməkdirmi?

Yuxu pozğunluğu sadəcə yuxusuzluq deyil. Bəzi insanlar yuxu pozğunluğu yaşayarkən yuxusuzluğun əksinə daha çox yatırlar və günün böyük qismini yuxu halında keçirə bilərlər. Lakin yuxusuzluq da bir yuxu pozğunluğu növüdür.

Yuxusuzluq necə aradan qaldırılır?

Yuxusuzluğu aradan qaldırmaq üçün əvvəlcə şəxsin diaqnoz alması və həkim tərəfindən buna uyğun müalicə planı tərtib edilməsi lazımdır.

Bu müalicə planında şəxs üçün həyat tərzi dəyişiklikləri də olur. Bunun yanında yuxu zamanlamaları və vərdişlər ilə əlaqədar tənzimləmələr də tələb oluna bilər.

Yuxusuzluq müalicəsi necə aparılır?

Yuxusuzluğu müalicə etmək üçün həkim tərəfindən təyin edilə bilən dərmanlar olduğu kimi, həyat tərzi dəyişiklikləri də tövsiyələr arasındadır.

Dərmanlar qısa müddətdə effektiv nəticələr verir, lakin yuxusuzluq yaşayan hər şəxs üçün münasib bir müalicə hesab edilmir.

Bəzi hallarda şəxslərə terapiya kimi psixoloji dəstək də təmin edilməsi lazım ola bilər.

Dərman müalicəsində nələrə diqqət edilməlidir?

Yuxusuzluq probleminin həlli üçün həkimlər tərəfindən resept edilə bilən dərmanlar var. Lakin bu dərmanlar yuxusuzluq problemi yaşayan hər insana verilmir. Çünki yuxusuzluq müalicəsi üçün dərman istifadəsinin zərərləri arasında asılılıq riski var.

Əlavə olaraq, yuxu dərmanları yuxusuzluğun əsasında yatan səbəbləri müalicə etmir, bu səbəbdən bir çox insan yata bilmək üçün bu dərmanları uzun müddət istifadə etmək məcburiyyətində qalır və dərmanlar kəsildiyində yuxusuzluğa səbəb olan şərtlər böyük ehtimalla hələ də davam edə bilər.

Bu səbəbdən dərmanların həkim nəzarətində və resept edildiyi şəkildə istifadə edilməsi lazımdır.

İdeal yuxu müddəti nə qədərdir?

Bir körpənin hər gün 17 saata qədər yuxuya ehtiyacı ola bildiyi halda, daha yaşlı bir yetkin bir gecədə cəmi 7 saat yata bilər. Lakin ümumiyyətlə ideal qəbul edilən yuxu müddətləri bunlardır:

• 0-3 ay: 14-17 saat
• 4-11 ay: 12-16 saat
• 1-2 yaş: 11-14 saat
• 3-5 yaş: 10-13 saat
• 6-12 yaş: 9-12 saat
• 13-18 yaş: 8-10 saat
• 18-64 yaş: 7-9 saat
• 65 yaş və üstü: 7-8 saat

Keyfiyyətli yuxu üçün tövsiyələr

Yuxu keyfiyyətini artırmaq yuxudan əvvəl və sonra edilən fəaliyyətlərlə sıx əlaqəlidir. Xüsusilə həftənin hər günü mümkün qədər eyni saatlarda yatmağa və oyanmağa çalışmaq bir nizam yaratmağa kömək edir.

Bunun yanında şəxsi sakitləşdirəcək fəaliyyətlər və meditasiya etməsi də yuxuya dalmağı asanlaşdıra bilər.

Yatmazdan əvvəl qida qəbulunu dayandırmaq, kofein və alkol qəbuluna saatlar öncə son vermək də yuxusuzluğun qarşısını almağa kömək edə bilər.

Eyni zamanda gün ərzində idman etmək, elektron cihazları yataq otağında istifadə etməmək də tövsiyələr arasındadır.

Müntəzəm yuxunun faydaları nələrdir?

Müntəzəm yuxu gün ərzində şəxsin daha enerjili olmasına kömək edir. Bundan başqa müntəzəm yuxunun şəxsə təmin etdiyi müxtəlif faydalar var. Bu faydalar:

• İmmunitet funksiyasını artırmaq
• Metabolizmi lazımı şəkildə işlətmək
• Yaddaşı inkişaf etdirmək
• Enerjili hiss etmək
• Ruhi sağlamlığı dəstəkləmək

Yuxusuzluq hər insanda rast gəlinə bilən bir problem kimi görülə bilər. Əgər bir şəxs uzun müddət ərzində yuxuya dalmaqda problem yaşayırsa və ya yuxu zamanı tez-tez oyanırsa, bir həkim mütəxəssisdən dəstək alması lazım ola bilər.

Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.