Uzun hamiləlik prosesindən sonra dünyaya gələn körpənin inkişafı, doğulduğu ilk gündən etibarən sürətlə davam edir.
Hamiləlik boyunca həftəlik dövrlərdə araşdırılan körpə inkişafı, doğumla birlikdə aylıq periodlarda araşdırılır.
Xüsusilə ilk dəfə ana və ata olan şəxslər, körpənin gözlənildiyi qədər hamar və ipək kimi dəriyə sahib olmadığını gördükləri zaman narahatlığa qapılsalar da, bu son dərəcə normal bir vəziyyətdir.
Əksər körpələr dünyaya gəldikləri zaman üzlərində kiçik sızanaq kimi qabarcıqlar, qızartılar, burnunda basıqlıq kimi fiziki xüsusiyyətlərə sahib ola bilərlər.
Qız və ya oğlan fərq etmədən cinsi bölgədə şişkinlik də doğumdan sonra görülə bilər. Zehni, fiziki, emosional və sosial baxımdan uzun bir inkişaf dövrü olan körpənin bu ilk ayında çox sayda inkişaf baş verir.
Yavaş-yavaş yaxın məsafədəki əşyaları görməyə başlayan körpənin eşitmə qabiliyyəti həssasdır. İy, dad və toxunma qabiliyyətləri də inkişafını davam etdirir.
1 aylıq körpənin inkişafı
Aylar sürən həyəcanlı gözləmədən sonra ana və atalar ilk dəfə körpələrini qucaqlarına aldıqları zaman onun nə qədər yüngül, zərif və baxıma ehtiyacı olduğunu fərq edərlər.
Görmə qabiliyyəti hələ əsas səviyyədə olan körpənin gözləri işığı və hərəkətli obyektləri görə bilsə də, görüş məsafəsi olduqca məhduddur. 15-30 sm olan görüş məsafəsi səbəbindən əksər vaxt boş gözlərlə baxır.
Bu dövrdə kontrast yaradan rəngləri algılaması daha asandır. Uzaq məsafələri hələ görə bilməsə də eşitmə duyğusu inkişaf etmişdir. Körpə hələ ana qarnındayıkən onunla tez-tez danışan valideynlərinin səsini algılaya bilir.
Lakin hələ səsin hansı tərəfdən gəldiyini başa düşə bilmir və öyrəşdiyi insan səslərini digər səslərə üstün tutur.
Ana qarnındayıkən əldə etdiyi əmmə refleksini acanda tez-tez istifadə edir. Döş axtardığı dövrlərdə ananın əlini körpənin yanağına qoyması ilə başını o tərəfə doğru sürətlə çevirdiyini müşahidə etmək olar.
Toxunma duyğusu inkişaf etmişdir. Bu səbəbdən toxunulmaq və sığallanmaq körpənin özünü təhlükəsiz hiss etməsini təmin edir. Hələ yeriyərək üçün uzun müddət olsa da körpə artıq addımlama reflekslərinə sahibdir.
Körpə qoltuq altından tutularaq qaldırıldığı zaman ayaqlarını salladığını görmək olar. Körpə ana qarnında əldə etdiyi tutma və qavrama refleksini də aktiv şəkildə istifadə edir.
Körpənin əlinə barmaq yaxınlaşdırıldığı zaman onu çox sıx şəkildə tutduğunu görmək olar.
1 aylıq körpə inkişafı müddətində körpə kəsintili şəkildə təxminən 17-20 saat qədər yatır. Günlər keçdikcə oyaq qaldığı müddət getdikcə artır. Körpə ilk zamanlarda istəmsiz refleks hərəkətləri ilə özünü oyada bilər.
Bunu qarşısını almaq üçün körpənizi çox sıxmadan sara bilər, rahat yatması və özünü təhlükəsiz hiss etməsini təmin edə bilərsiniz. İstilik dəyişikliklərini hiss edən və bundan xoşlanmayan körpənin iy alma duyğusu da inkişaf etmişdir.
Ana qoxusu ona güvən verir. Hələ başını nəzarət edə bilməyən körpənin başının dəstəklənməsi son dərəcə vacibdir. Tez-tez hıçqıran körpə zaman-zaman da asqıra bilər.
1 aylıq körpə inkişaf cədvəli
Körpə inkişaf cədvəli körpələrin inkişafının qiymətləndirildiyi və ümumi sağlamlıq vəziyyətinin nəzarət edildiyi bir vasitədir.
Bu cədvəl sayəsində həkim körpənin eyni ay və cinsiyyətdəki digər körpələrə görə baş ətrafını, çəkisini, boyunu və boya görə çəki vəziyyətini nəzarət edir.
1 aylıq körpə inkişafı cədvəli qız və oğlan cinsiyyətləri baxımından ayrıca hazırlanır.
Bu cədvələ görə:
- 1 aylıq qız körpənin boyu ən aşağı 50 sm, ən yuxarı 59 sm olmalı və çəkisi 2950 qr-dan 5400 qr-a qədər arasında olması gözlənilir.
- 1 aylıq oğlan körpələrin isə boyu 51-60 sm aralığında, çəkisi isə 3000 qr-dan 5750 qr-a qədər arasında olması lazımdır.
Bəzi inkişaf cədvəllərində körpənin edə biləcəyi, etməsi gözlənilən və edə bilməyəcəkləri kimi meyarlar da olur. Buna görə 1 aylıq körpənin inkişaf dəyərləri belə sıralanır:
Edə biləcəkləri: Üzüüstü yatırıldığı zaman başını qaldırır, şəxsin üzünə baxır, səslərə reaksiya verir, qara və ağ rəngləri görür.
Edilməsi Gözlənilənlər: Körpənin obyektləri gözlə izləməsi və əyləndiyi bəlli etməsi, 1 aylıq körpələrin təxminən yarısının edə bildiyi hərəkətlərdir.
Edə bilməyəcəkləri: Bu hissədə yer alan hərəkətləri körpələrin çox az bir hissəsi edə bilər. Bu hərəkətlər gülümsəmə, qəhqəhə atmaq və üzüüstü yatan vəziyyətdə başın 45 dərəcə bucaqla qaldırılaraq qısa müddət tutula bilməsidir.
Bir aylıq körpənin zehni inkişafı
Körpə dünyaya gəldiyi zaman beynindəki hüceyrə inkişafını demək olar ki, tamamlamış olur, lakin hələ sinaps adlandırılan əlaqələri qurmağa başlamamış olur.
İlk bir aylıq dövrdə sinapsları qurmağa və gələcəkdə daha da gücləndiriləcək olan bacarıqların inkişafına başlayır. Hələ danışmasa da ünsiyyət bacarığı bu dövrdə sürətlə inkişaf edir.
1-ci ayda ünsiyyət əksər vaxt ağlayaraq həyata keçirilir. Bu üsulla körpə aclandığını, üşüdüyünü, istiyə düşdüyünü, altını islatdığını, qazının olduğunu, darıxdığını və ya ağırsındığını asanlıqla valideynlərinə bildiə bilər.
Körpə ilə tez-tez danışmağın onun dil bacarıqlarını inkişaf etdirmə mövzusunda təsirli üsul olduğu düşünülür. Buna görə valideynlərin körpə ilə tez-tez danışması, ona kitablar oxuması, mahnı oxuması tövsiyə edilir.
1-ci ayın dolmasına yaxın prosesdə körpə yaxın məsafədəki ana və ya atasının üzünə diqqətlə baxıb onu uzun müddət boyunca yoxlaya bilər.
Bir aylıq körpənin sosial inkişafı və bacarıqları
İlk bir aylıq dövr sosial bacarıqların yaranması üçün hələ çox erkən olsa da bu dövrdə də sosiallaşmanın ilk və əsas addımları atılır. Ana və atası ilə əlaqə qurmağa başlayan körpə zamanla onunla maraqlanıldığının fərqinə varır.
Bu səbəbdən ilk aydan başlayaraq onunla tez-tez ünsiyyət və bədən təması qurmaq vacibdir. Sığallanmaq, yumşaq və tanış səslər eşitmək onu sevindirir. Valideynin körpənin yanına gəlməsi onu sakitləşdirir.
Hələ sosiallaşmaq və ya duyğu ifadə etmək üçün gülümsəməyən körpənin gülümsəməsinə eyni şəkildə cavab vermək sosial bacarıqlarının inkişafı üçün faydalıdır.
Bir aylıq körpə nələr edə bilər?
Sürətlə inkişafını davam etdirən körpə ilk ayını doldurduğu zaman başını sağa və sola çevirə bilər, üzüüstü yatırıldığı zaman başını qısa müddət üçün qaldıra bilər.
15-30 sm məsafədəki obyektləri görə bilər, uzaqda yerləşən yüksək kontrastlı rənglərə sahib hərəkətli cisimlərini algılaya bilər.
Sosial olmasa da gülümsəyir, valideyninin qoxusunu və səsini tanıyır. Yanındakı üzə fokuslaşaraq onu uzun müddət ilə yoxlaya bilər.
1 aylıq körpənin sağlamlıq nəzarəti nə vaxt aparılır?
Körpələrin ilk sağlamlıq nəzarətləri doğumdan dərhal sonra aparılır. Həkim əksini bildirmədikcə ilk sağlamlıq nəzarəti 1-ci ay dolmadan həyata keçirilir.
Sağlamlıq nəzarətində körpənin boyu, çəkisi, baş ətrafi kimi parametrlərin ölçülməsi aparılır. Göbək bağının və dəliyinin nəzarətinin aparıldığı ziyarət zamanı əgər hələ aparılmayıbsa hepatit peyvəndi də aparılır.
Sağlamlıq nəzarəti zamanı həkim körpənin inkişaf prosesini qiymətləndirmək üçün valideynlərə körpənin nə qədər müddət yatdığı, döş əmdiyi, eşitmə və görünə stimullara qarşı reaksiya verib-vermədiyi kimi çox sayda sual soruşur.
Bu müddət ərzində xüsusilə ilk uşağını böyüdən ailələr demək olar ki, hər kəsdən fərqli məsləhət eşidirlər. Bunların bir hissəsi doğru olsa da bir hissəsi yanlış məlumat ehtiva edə bilər.
Valideynlərin ağlına dəyən hər hansı vəziyyət mövcudluğunda bu sualları həkimə soruşması gözlənilir. Həkim lazım olduğu zaman körpənin necə sakitləşdirilməsi, nə qədər qidalanması, alt təmizliyinin nə tezliklə aparılması lazım olduğu kimi mövzularda da ətraflı şəkildə ailəni məlumatlandırır.
