Vitiligo (ala xəstəliyi), dəridəki piqment itkisi nəticəsində ağ ləkələrin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunan bir dəri xəstəliyidir.
Melanin istehsal edən melanosit hüceyrələrinin zədələnməsi və ya funksiyasını itirməsi səbəbindən yaranır. Dəridə aydın rəng fərqinə səbəb olan xəstəlik, bədənin hər hansı bir hissəsində görülə bilər.
Adətən simmetrik bir paylanma göstərir. Göz ətrafı, ağız, əllər, dirsəklər kimi bölgələr ən çox təsirlənən sahələrdir. Xəstəlik hər yaşda ortaya çıxa bilər, lakin adətən 20 yaşdan əvvəl aşkar olur.
Vitiliqo xəstəliyi Nədir?
Dərinin bəzi bölgələrində rəng itkisinə səbəb olan xroniki bir dəri xəstəliyidir. Bu vəziyyət dəriyə rəng verən melanin piqmentini istehsal edən melanosit adlanan hüceyrələrin itkisi və ya funksiya pozğunluğu səbəbindən meydana gəlir.
Bədənin hər hansı bir yerində görülə bilər. Ancaq adətən simmetrik bir şəkildə paylanır. Bununla yanaşı üz, əllər, ayaqlar, dirsəklər və dizlər kimi tez-tez təmas edilən və ya travmaya uğrayan bölgələrdə daha geniş yayılmışdır.
Xəstəliyin başlanğıc yaşı dəyişə bilər. Yenə də əksər insanlar gənclik dövründə vitiliqo ilə tanış olurlar.
Qadınlar və kişilər arasında bərabər nisbətdə görülən bu vəziyyət yoluxucu deyil. Eyni zamanda hər hansı bir ciddi sağlamlıq riski daşımır. Lakin görünüşdə yaratdığı dəyişikliklər səbəbindən fərdlərin özgüvənini və həyat keyfiyyətini mənfi təsir edə bilər.
Vitiligo, iki əsas formada təsnif edilir:
Seqmental Vitiliqo: Bədənin yalnız bir tərəfində görünən, adətən məhdud bir sahədə ortaya çıxan növdür. Adətən uşaqlıq və ya gənclik dövründə başlayır və sürətlə irəliləyə bilər.
Qeyri-Seqmental Vitiliqo: Daha geniş yayılmış bu forma, adətən simmetrik olaraq hər iki tərəfi də təsir edir və zamanla genişlənə bilər. Bu növ, immun sistemi və genetik amillərlə daha yaxından əlaqəlidir.
Vitiliqo xəstəliyinin əlamətləri
Xəstəliyin başlanğıc əlamətləri adətən dəridə kiçik, solğun bir ləkə şəklində görünür. Bu ləkələr zamanla genişlənərək aydın hala gəlir.
Təsirlənən bölgələrdə tamamilə piqment itkisi yarana bilər.
Vitiligo xəstəliyinin əlamətləri belə sıralana bilər:
- Ağ Ləkələr: Bədənin hər hansı bir bölgəsində, xüsusilə üz, əllər, ayaqlar, qoltuqaltı və dizlər kimi bölgələrdə görünür.
- Saçlarda Rəng İtkisi: Saç dərisində, qaşlarda, kirpiklərdə və ya saqqalda ağarma meydana gələ bilər.
- Mukozal Sahələrdə Rəng İtkisi: Ağız içi və burun içindəki mukoza toxumasında ağ ləkələr əmələ gələ bilər.
- Dəri Həssaslığı: Təsirlənən bölgələrdə günəşə qarşı həssaslıq arta bilər.
Vitiligo olmayan ağ ləkələr
Əlamətləri ağ olan fərqli xəstəliklər də var. Vitiliqo olmayan ağ ləkələrin bəzi geniş yayılmış səbəbləri belə sadalana bilər:
- Pityriasis Alba: Adətən uşaqlarda görünən, üz və qollarda solğun, quru və yumru ağ ləkələrlə özünü göstərən bir vəziyyətdir.
- Göbələk İnfeksiyaları (Tinea Versicolor): Dəridə rəng dəyişikliyi yaradan bir göbələk infeksiyası nəticəsində ağ ləkələr əmələ gələ bilər. Bu ləkələr adətən qaşıntılıdır və tez-tez kürək və döş bölgəsində görünür.
- Travmaya Bağlı Ləkələr: Yaralanma və ya günəş yanığı sonrası əmələ gələn dəridə piqment itkisi, vitiligo ilə qarışdırıla bilər.
- Hipopiqmentasiya: İltihab sonrası dərinin rəng itirməsi vəziyyətidir. Xüsusilə ekzema və sedef xəstəliyi sonrası görülə bilər.
- Anadangəlmə Ləkələr (Nevus Depigmentosus): Doğuşdan etibarən var olan və vitiligo ilə bənzər görünən ağ ləkələr ola bilər. Ancaq bunlar genetik bir fərqlilik nəticəsində əmələ gəlir.
Ağ ləkələrin vitiligo olub olmadığını anlamaq üçün dermotoloq tərəfindən qiymətləndirilməsi önəmlidir. Dəridəki dəyişikliklərin altında yatan səbəblərin düzgün təşxis edilməsi, uyğun müalicə və qulluq üçün zəruridir.
Vitiliqo xəstəliyinin səbəbləri
Dərinin piqmentasiyasını təmin edən melanin istehsalından məsul melanosit adlanan hüceyrələrin itkisi və ya funksiyasını itirməsi nəticəsində yaranır. Vitiliqonun dəqiq səbəbləri tam olaraq bilinmir.
Lakin müxtəlif amillər xəstəliyin inkişafında rol oynayır. Bu amillər arasında autoimmun pozğunluqlar, genetik meyllilik, ətraf mühit tərkibləri və stress ön plandadır.
Autoimmun nəzəriyyələrə görə immun sistemi səhvən melanositlərə hücum edərək bu hüceyrələrin zədələnməsinə və ya yox olmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət, qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri kimi digər autoimmun narahatlıqlarla birlikdə vitiligo riskini artıra bilər.
Genetik meyllilik də önəmli bir amildir; ailədə vitiligo tarixçəsi olan fərdlərdə xəstəliyin görülmə ehtimalı daha yüksəkdir.
Ətraf mühit amilləri, vitiliqo başlanğıcını və ya irəliləməsini tərkib edə bilər. Xüsusilə günəş yanıqları, kimyəvi maddələrə məruz qalma və ya dəri travmaları, melanositlərin zərər görməsinə səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, intensiv stress və ya emosional travma kimi psixoloji amillər, immun sistemini təsir edərək vitiliqo inkişafını tərkib edə bilər. Xəstəlik, çox vaxt bu amillərin kombinasiyası ilə ortaya çıxır.
Lakin hər vitiliqo halında eyni səbəblər keçərli olmaya bilər. Erkən təşxis və müalicə, ləkələrin nəzarət altına alınmasına kömək edə bilər.
Vitiligo xəstəliyi diaqnozu
Dəridəki ağ ləkələrin ətraflı şəkildə incələnməsi və xəstənin keçmişinin qiymətləndirilməsi ilə Vitiliqo təşxisi qoyulur. Dermatoloqlar, adətən fiziki müayinə zamanı ləkələrin paylanmasını, rəngini və xüsusiyyətlərini analiz edərək vitiliqo diaqnozu qoya bilərlər.
Vitiliqo, bədənin simmetrik bölgələrində yerləşən ağ ləkələrlə özünü göstərdiyi üçün bu aydın xüsusiyyət təşxis prosesində önəmli bir ipucu təmin edir. Daha dəqiq bir təşxis üçün Vud lampası adlanan xüsusi bir ultrabənövşəyi işıq cihazı istifadə edilə bilər.
Bu üsul, melanin itkisini daha aydın şəkildə ortaya çıxarır. Həmçinin, oxşar əlamətlərlə ortaya çıxan göbələk infeksiyaları və ya digər dəri narahatlıqları ilə ayırd edilməsinə imkan verir.
Vitiligo xəstəliyi müalicəsi
Vitiliqo, tamamilə sağaldıla bilən bir xəstəlik deyil. Əlamətləri idarə etmək və dərinin görünüşünü yaxşılaşdırmaq üçün bir çox müalicə üsulu mövcuddur. Müalicə xəstəliyin yayılması, şiddəti, ləkələrin yerləşdiyi bölgə və xəstənin seçimlərinə görə planlaşdırılır.
Vitiliqo müalicəsində əsas məqsəd, piqmentasiyanın yenidən qazanılmasını təmin etmək və ləkələrin yayılmasını nəzarət altına almaqdır. Vitiliqo xəstəliyi müalicəsi üçün həkiminizin tövsiyələrini yerinə yetirməyiniz lazımdır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
