Qan azlığı qanda kifayət qədər qırmızı qan hüceyrələrinin olmamasından yaranan bir qan xəstəliyidir.
Qan azlığı anemiya olaraq da adlandırılır. Qırmızı qan hüceyrə və hemoqlobini təsir edən anemiya birdən çox faktordan asılı olaraq yarana bilər.
Anemiya inkişaf etdikdə nəfəs darlığı, yorğunluq, halsızlıq, solğun dəri, soyuq əl və ayaqlar kimi əlamətlər görünə bilər.
Qan azlığı adətən qidalanma çatışmazlığından qaynaqlanır. Bu səbəbdən həkim çox vaxt vitamin əlavələri təyin edir və qidalanma tövsiyələri verir.
Xüsusilə qidalanma tövsiyələri dəmir, folat, B12 və C vitaminləri ilə zəngin qidaların istehlakına əsaslanır.
Qan azlığı (anemiya) əlamətləri nələrdir?
Qazn azlığı qan dövranında kifayət qədər oksigen daşıya biləcək qırmızı qan hüceyrəsi olmadığı zaman ortaya çıxır.
Oksigenin toxumalara çatmadığı hallarda bədəndə bəzi əlamətlər ortaya çıxır.
Qan azlığına bağlı görülən əlamətlər bunlardır:
- Yorğunluq
- Halsızlıq
- İdman tolerantlığının azalması
- Nəfəs darlığı
- Təzyiq düşüklüyü
- Solğun dəri
- Qeyri-müntəzəm ürək döyüntüsü
- Baş gicəllənməsi
- Sinə ağrısı
- Soyuq əl və ayaqlar
- Baş ağrısı
- Qeyri-qida maddələrini yemək istəyi (pika)
Qan azlığı nədən yaranır?
Qan azlığı səbəbinə görə müxtəlif növləri var. Lakin anemiya qanda kifayət qədər qırmızı qan hüceyrəsi və hemoqlobin səviyyələrinin azalmasına səbəb olacaq əsas səbəblər vardır.
Qan azlığının əsas səbəbləri aşağıdakılardır:
- Kəskin qan itkisinə bağlı olaraq meydana gələ bilər.
- Vitamin və mineral çatışmazlığı nəticəsində anemiya inkişaf edə bilər.
- Sümük iliyi və kök hüceyrələrdə yaranan pozuntular nəticəsində inkişaf edir.
- Xroniki xəstəliyə bağlı qırmızı qan hüceyrələr təsirlənə bilər.
- Qırmızı qan hüceyrələrində dağıdıcı təsirə səbəb olacaq patoloji vəziyyətlər nəticəsində yarana bilər.
Qan azlığının növləri
Anemiya yaranma səbəblərinə görə müxtəlif növlərə ayrılır.
Qan azlığı növləri; qidalanmaya bağlı, irsi və qeyri-normal qırmızı qan hüceyrələrinin səbəb olduğu anemiyalar olmaqla üç hissəyə ayrılır.
Qidalanma anemiyaları
Adətən vitamin çatışmazlıqları nəticəsində görülən qansızlıq növləridir.
Az və qeyri-tarazlı qidalanmaya bağlı yaranan qan azlığı növləri:
Dəmir çatışmazlığı anemiyası: Bədəndə hemoqlobinin quruluşuna qatıla bilməyəcək qədər dəmir mineralının olmadığı halda ortaya çıxan anemiya növüdür. Ən geniş yayılmış anemiya növüdür.
Pernisioz anemiya: Kobalamin çatışmazlığı və ya B12 vitamin çatışmazlığı anemiyası olaraq da adlandırılır. B12 vitamin çatışmazlığında sümük iliyində qan hüceyrələri istehsalı təsirlənir. Qan hüceyrələri normal vaxtdan daha tez ölür və anemiya inkişafına səbəb olur.
Meqaloblastik anemiya: B12 və B9 (folat) vitaminlərinin bədəndə kifayət qədər olmadığı zaman ortaya çıxan bir vəziyyətdir. Sümük iliyinin normaldan daha böyük qırmızı qan hüceyrələri istehsal etməsinə səbəb olur.
İrsi anemiyalar
Genetik və ya irsi olaraq adlandırılan ailədən keçən anemiya növləridir.
İrsi anemiya növləri bunlardır:
Oraq hüceyrəli anemiya: Qırmızı qan hüceyrələrindəki hemoqlobinin anormallığı nəticəsində yaranır. Normal qan hüceyrələri yuvarlaq və elastikdir. Bu xüsusiyyətləri sayəsində qan damarlarında rahat bir şəkildə hərəkət edir.
Oraq hüceyrəli anemiya inkişaf etdikdə isə hemoqlobinin anomaliyası nəticəsində qırmızı qan hüceyrələri sərt, yapışqan və oraq şəklində olmasına səbəb olur. Oraq hüceyrələri tez ölür və qırmızı qan hüceyrəsi çatışmazlığı yaranır.
Fanconi anemiyası: Sümük iliyinə təsir edən nadir bir xəstəlikdir. Sümük iliyinin təsirlənməsi qan hüceyrə və trombosit istehsalını təsir edir. Bu səbəbdən Fanconi anemiyası xərçəng inkişaf etmə riskini artıran bir vəziyyətdir.
Diamond-Blackfan anemiyası: Sümük iliyinə təsir edən və qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalını pozan xroniki irsi bir anemiya növüdür.
Qeyri-normal qırmızı qan hüceyrələrinin səbəb olduğu anemiyalar
Qırmızı qan hüceyrələrinin forması, yaşama müddəti və səviyyəsindəki anomaliyalar nəticəsində yaranan qansızlıq növləridir. Qeyri-normal qan hüceyrələri nəticəsində yaranan anemiya növləri:
Hemolitik anemiya: Qırmızı qan hüceyrələri normala nisbətən daha sürətlə yenilənir və ölür. Bunun nəticəsində isə sümük iliyi qırmızı qan hüceyrəsi istehsalında kifayətsiz qalır və anemiyaya səbəb olur. Bu vəziyyətə autoimmun xəstəliklər və infeksiyalar səbəb ola bilər.
Aplastik anemiya: Sümük iliyi çatışmazlığı olaraq da adlandırılır. Sümük iliyinin bədən funksiyalarının normal şəkildə işləməsini təmin edəcək qan hüceyrəsi istehsal etməməsi nəticəsində inkişaf edir.
Sideroblastik anemiya: Həddindən artıq dəmir yüklənməsinə və ya irsi olaraq qırmızı qan hüceyrəsi çatışmazlığı nəticəsində yaranır.
Normositik anemiya: Normaldan daha az və hemoqlobin olmayan qırmızı qan hüceyrələri istehsal edilməsi nəticəsində görülür.
Makrositik anemiya: Sümük iliyinin qeyri-normal dərəcədə böyük qan hüceyrəsi istehsal etdiyi hallarda ortaya çıxır.
Mikrositik anemiya: Qırmızı qan hüceyrələrində hemoqlobin olmamasına bağlı daha kiçik qan hüceyrələri istehsal edilməsi vəziyyətidir. B6, B12 və folat çatışmazlıqlarında inkişaf edir.
Qan azlığı müalicəsi
Qan azlığı səbəbinə və ciddiliyinə görə fərqli üsullar tətbiq edilərək müalicə edilə bilər. Müalicəsində anemiyaya səbəb olan faktorlara yönəlik müalicə tətbiq edilir.
Qan azlığı yüngül olduqda dərman və tibbi müdaxiləyə ehtiyac olmadan qidalanma müdaxiləsi ilə sağaldıla bilər.
Lakin anemiya xroniki bir xəstəlikdən qaynaqlanırsa, xəstəliyin müalicə edilməsi dəmir çatışmazlığını yaxşılaşdıra bilər.
Qansızlıq inkişaf etdikdə həkimin tətbiq edəcəyi prosedurlar bunlardır:
Qan köçürülməsi: Anemiya qan itkisindən qaynaqlanırsa, üstünlük verilən bir üsuldur. Əgər daxili qanaxma varsa, onu dayandırmaq üçün cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Sümük iliyi köçürülməsi: Aplastik anemiya kimi sümük iliyi problemlərindən qaynaqlanaraq qansızlıq inkişaf etdiyi hallarda kök hüceyrə və ya sümük iliyi köçürülməsinə müraciət edilir.
Vitamin əlavələri: B12, dəmir, folat və C vitamini çatışmazlıqlarına bağlı qansızlıq inkişaf etdiyi hallarda həkim vitamin əlavəsi təyin edə bilər. Yüngül və orta anemiyalarda istifadə edilə biləcək bir üsuldur. Bəzi hallarda tolerasiya edilə bilmədiyi vəziyyətlərdə damar daxilinə verilə bilər.
Dərman müalicəsi: Xroniki xəstəliklər nəticəsində qansızlıq inkişaf edə bilər. Bu səbəbdən xəstəliyi müalicə edib qansızlıq səbəbinin aradan qaldırılması təmin edilir. Bundan əlavə, həkim bu dərmanlara əlavə vitamin əlavələrini də təyin edə bilər.
Qan azlığına yaxşı gələn qidalar
Qan azlığı çox vaxt az və qeyri-tarazlı qidalanma nəticəsində meydana gəlir. Bu səbəbdən xüsusilə qidalanmada qan azlığını təhrik edə biləcək vitaminlərlə zəngin qidaların kifayət qədər istehlak edilməsi vacibdir.
Anemiyada vacib vitaminlər və qidalar bunlardır:
Dəmir: Dəmir qan azlığına təsir edən vacib bir mineraldır. Bu səbəbdən dəmirlə zəngin qidalar gündəlik qidalanmada olmalıdır.
Qidalardan dəmir hem və hem olmayan olaraq iki fərqli formada tapılır. Hem dəmirini bədən asanlıqla mənimsəyə və istifadə edə bilər. Hem olmayan dəmir isə bədən tərəfindən daha çətin mənimsənilir.
Qidalanmadakı hem dəmiri; ət, toyuq, balıq məhsulları və qaraciyər baxımından zəngindir.
Hem olmayan dəmir mənbələri isə bitki mənşəli dəmir mənbələridir. Bitki mənşəli dəmir mənbələri; quru meyvələr, qurudulmuş meyvələr, tam taxıl qidaları, quru paxlalılar və tünd yaşıl yarpaqlı göyərtilərdir.
Folat: Bir çox qidada mövcud olan suda həll olunan bir vitamindir. Lakin istiyə və metala qarşı həssas olmasından dolayı yemək hazırlama mərhələsində böyük itkilər olur. Folat baxımından zəngin qidalar:
- İspanaq, kahı və quşqonmaz kimi tünd yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər
- Lobya, mərci, paxla və lobya kimi quru paxlalılar
- Fındıq, qoz və badam kimi quru meyvələr
- Yumurta
- Ət, toyuq və balıq məhsulları
- Folat baxımından zənginləşdirilmiş qidalar
B12 Vitamini: B12 vitamini ət, süd, balıq, pendir, yumurta və zənginləşdirilmiş qidalar kimi protein ehtiva edən hər qida B12 vitamini ehtiva edir. Bu səbəbdən kifayət qədər protein istehlak etmək B12 vitamini qəbulunu dəstəkləyir.
C vitamini: C vitamini dəmir mənimsənilməsini asanlaşdırır. Bu səbəbdən dəmir baxımından zəngin qidaların yanına C vitamini ilə zəngin qidalar istehlak edilməsi dəmir mənimsənilməsini artırır. C vitamini baxımından zəngin qidalar; sitrus meyvələri, meyvələr və tərəvəzlərdir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
