Bədən sağlamlığı üçün həyati əhəmiyyət daşıyan A vitamini yağda həll olan bir vitamindir. Retinol, retinal və beta-karoten kimi müxtəlif formalarda mövcuddur.
Bədənin immun sistemindən görmə sağlamlığına qədər bir çox funksiyasını dəstəkləyir. Hüceyrə böyüməsi, dəri yenilənməsi və sağlam immun sistemi üçün zəruridir.
Həmçinin, A vitamini antioksidant xüsusiyyətləri sayəsində sərbəst radikallarla mübarizə aparır və xroniki xəstəliklərə qarşı qorunmaya dəstək verir.
A Vitamini nədir?
Bədənin bir çox əsas funksiyasını dəstəkləyən yağda həll olan bir vitamindir. Retinol, retinal və beta-karoten kimi müxtəlif formalarda mövcuddur.
Heyvan mənşəli qidalarda retinol, bitki mənşəli qaynaqlarda isə beta-karoten olaraq yer alır. Bədəndə də aktiv A vitamininə çevrilir.
Bu vitamin göz sağlamlığı, immun sistemi, hüceyrə böyüməsi və dəri yenilənməsi kimi funksiyalarda həyati rol oynayır.
Xüsusilə gözdə işığı qəbul edən hüceyrələrdə tapılır. Qaranlıqda görmə qabiliyyətini təmin edir. Həmçinin, dərinin sağlam qalmasına kömək edir.
İmmun sistemini gücləndirərək infeksiyalara qarşı qorunma təmin edir. A vitamini antioksidant xüsusiyyətləri sayəsində sərbəst radikallarla mübarizə aparır. Eyni zamanda hüceyrə zədələnməsinin qarşısını alır.
Sağlam bir həyat üçün bu vitaminin kifayət qədər qəbul edilməsi vacibdir.
A Vitamini nəyə lazımdır?
Göz sağlamlığından immun sisteminə, hüceyrə yenilənməsindən dəri sağlamlığına qədər bir çox funksiyanı dəstəkləyir. Həm görmə funksiyaları, həm də bədənin infeksiyalara qarşı qorunmasında mühüm rol oynayır.
A vitamininin əsas vəzifələri belədir:
- Görmə Sağlamlığını Dəstəkləyir: Gözün torlu qişasındakı hüceyrələrin düzgün işləməsini təmin edir və qaranlıqda görməni asanlaşdırır.
- İmmun Sistemini Gücləndirir: Bədəni infeksiyalara qarşı qoruyur. İmmun reaksiyalarını artırır.
- Hüceyrə Yenilənməsinə Kömək Edir: Dəri, saç və toxumaların yenilənməsini dəstəkləyir. Bu baxımdan yara sağalmasını sürətləndirir.
- Antioksidant Qoruma Təmin Edir: Sərbəst radikallarla mübarizə apararaq hüceyrə zədələnməsinin qarşısını alır və xroniki xəstəliklərə qarşı qoruma təmin edir.
- Sağlam Dəri və Selikli Qişa: Dərinin nəmli və sağlam qalmasını təmin edir, selikli toxumaları qoruyur.
- Sümük və Diş İnkişafı: Sümüklərin və dişlərin sağlam böyüməsinə kömək edir.
- Reproduktiv Sağlamlığı Dəstəkləyir: Qadın və kişi reproduktiv sisteminin sağlam işləməsində rol oynayır.
A vitamini sağlam bir həyat üçün müntəzəm olaraq qəbul edilməsi lazım olan əsas bir vitamindir. Çatışmazlığı müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən tarazlı bir qida rejimi ilə gündəlik ehtiyac qarşılanmalıdır.
A Vitamini nələrdə olur?
Heyvan və bitki mənşəli bir çox qidada tapılır. Heyvan mənşəli mənbələr arasında qaraciyər, balıq yağı, yumurta sarısı, süd və pendir kimi məhsullar ön plana çıxır.
Bitki mənşəli mənbələrdə isə yerkökü, şirin kartof, ispanaq, brokkoli, balqabaq və qırmızı bibər kimi beta-karoten tərkibli narıncı və yaşıl tərəvəzlər yer alır.
Həmçinin manqo, ərik kimi meyvələr də yaxşı A vitamini mənbəyidir. Tarazlı qidalanma ilə bu qidaları qəbul etmək A vitamini ehtiyacını qarşılamağa dəstək verir.
A vitamini hansı qidalarda tapılır?
Retinol və beta-karoten kimi formalarıyla həm heyvan, həm də bitki mənşəli mənbələrdə tapılır. Heyvan mənşəli mənbələrdə A vitamini birbaşa aktiv formada tapılır.
Bitki mənşəli mənbələrdə beta-karoten kimi provitamin formaları tapılır. Bu formalar bədəndə aktiv A vitamininə çevrilir. A vitamini tərkibli qidalar belədir:
- Qaraciyər: Xüsusilə mal, toyuq və balıq qaraciyəri ən zəngin A vitamini mənbəyidir.
- Balıq Yağı: Treska qaraciyəri yağı kimi yağlı balıq məhsulları yüksək miqdarda A vitamini tərkib edir.
- Yumurta Sarısı: Təbii bir A vitamini mənbəyidir və müntəzəm istehlak edilə bilər.
- Süd və Süd Məhsulları: Tam yağlı süd, qatıq və pendir kimi məhsullar A vitamini baxımından zəngindir.
- Kərə Yağı: Təbii yağ tərkibi ilə A vitamini təmin edir.
- Narıncı və Sarı Tərəvəzlər: Yerkökü, şirin kartof, balqabaq kimi tərəvəzlər beta-karoten baxımından zəngindir.
- Yaşıl Yarpaqlı Tərəvəzlər: İspanaq, pazı, brokkoli kimi tərəvəzlər provitamin A tərkib edir.
- Qırmızı və Sarı Bibər: Beta-karoten tərkibi ilə A vitamini dəstəyi təmin edir.
- Meyvələr: Ərik, manqo, şaftalı kimi meyvələr yaxşı beta-karoten mənbəyidir.
- Pomidor: Likopen tərkibi ilə A vitamininə çevrilə bilən bir mənbədir.
A Vitamini çatışmazlığı əlamətləri
A vitamini çatışmazlığı bədənin əsas funksiyalarına mənfi təsir edərək müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Ən bariz əlaməti gecə korluğu kimi tanınan qaranlıqda görmə qabiliyyətinin azalmasıdır.
Bu vəziyyət gözün torlu qişasında yerləşən fotoreseptorların düzgün işləyə bilməməsindən qaynaqlanır. İrəliləyən mərhələlərdə göz quruluğu (kseroftalmi) və buynuz qişa zədələnməsi görülə bilər. Bu da müalicə edilməzsə korluğa səbəb ola bilər.
Dəri problemləri də A vitamini çatışmazlığının tez-tez görülən əlamətlərindəndir. Dəri quruluğu, pullanma və yara sağalmasında gecikmə kimi problemlər ortaya çıxa bilər.
İmmun sistemi zəiflədiyi üçün tez-tez infeksiya keçirmək və ümumi halsızlıq da digər geniş yayılmış əlamətlər arasındadır. Uşaqlarda böyümə ləngiməsi və sümük inkişafında problemlər yaşana bilər.
A vitamini çatışmazlığı xüsusilə qidalanma rejimində bu vitaminin kifayət qədər yer almadığı hallarda ortaya çıxır. A vitamini çatışmazlığı əlamətləri hiss edildikdə mütləq həkimə müraciət edilməlidir.
A Vitamini artıqlığının zərərləri
Həddindən artıq dozada vitamin əlavəsi qəbul edilməsi və ya uzun müddət yüksək miqdarda A vitamini tərkibli qidaların istehlakı nəticəsində ortaya çıxır.
Hipervitaminoz A adlandırılan bu vəziyyət bədəndə toksik təsirlərə səbəb ola bilər. A vitamini yağda həll olan bir vitamin olduğu üçün bədəndə toplanır və artığı asanlıqla xaric edilə bilməz.
Bu vəziyyət həm qısa müddətdə, həm də uzun müddətdə ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
A vitamini artıqlığının zərərləri belədir:
- Baş Ağrısı və Baş Gicəllənməsi: Həddindən artıq doz A vitamini beyin toxumasında təzyiqə səbəb ola bilər.
- Ürəkbulanma və Qusma: Həzm sistemi üzərində toksik təsirlər göstərə bilər.
- Dəri Problemləri: Dəridə quruluq, soyulma və çatlamalar görülə bilər.
- Halsızlıq və Yorğunluq: Həddindən artıq qəbul enerji səviyyələrində azalmaya səbəb ola bilər.
- Qaraciyər Zədələnməsi: A vitamini artıqlığı qaraciyərdə toplanaraq zədələnməyə və funksiya pozğunluğuna səbəb ola bilər.
- Sümük Sağlamlığı Problemləri: Artıq A vitamini sümük sıxlığını azaldaraq sınma riskini artıra bilər.
- Görmə Pozğunluqları: Gözlərdə bulanıq görmə və narahatlıq hissi ortaya çıxa bilər.
- Saç Tökülməsi: Saç sağlamlığı üzərində mənfi təsirlər yarada bilər.
- Sinir Sistemi Problemləri: Əsəbilik, depressiya və koqnitiv funksiyalarda pozulma yaşana bilər.
Hamiləlikdə A vitamini
Hamiləlikdə A vitamini, ana və körpənin sağlam inkişafı üçün mühüm rol oynayır. Bu vitamin xüsusilə dölün görmə, immun sistemi və hüceyrə böyüməsi kimi kritik proseslərində zəruridir.
Lakin hamiləlik dövründə A vitamini qəbulu diqqətlə tarazlanmalıdır. Həm çatışmazlığı, həm də artıqlığı ana və körpənin sağlamlığı üzərində ciddi təsirlər yarada bilər.
Xüsusilə retinol formasındakı A vitamini yüksək dozalarda qəbul edildikdə toksik təsir göstərə bilər və anadangəlmə qüsurlara səbəb ola bilər. Bu səbəbdən hamiləlik zamanı qaraciyər və balıq yağı kimi yüksək retinol tərkibli qidaların istehlakına diqqət edilməlidir.
Beta-karoten isə ümumiyyətlə toksik təsir göstərmir və təhlükəsiz bir seçimdir. Yerkökü, şirin kartof, balqabaq kimi beta-karoten baxımından zəngin tərəvəzlər hamiləlikdə A vitamini ehtiyacını qarşılamaq üçün idealdır.
Hamiləlikdə tövsiyə edilən gündəlik A vitamini miqdarı ümumiyyətlə 700-770 mikroqram olaraq müəyyən edilmişdir.
Bu miqdarın aşılması, xüsusilə retinol formasında A vitamini qəbulu, döldə üz, ürək və sinir sistemi kimi orqanların inkişafında anadangəlmə anormallıqlara səbəb ola bilər. Bu səbəbdən A vitamini əlavələri mütləq həkim nəzarətində istifadə edilməlidir.
