Böyrəklər bədənimizdə tullantıları filtrləyən, qan təzyiqini tənzimləyən və qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalını dəstəkləyən həyati orqanlardır.
Böyrək xəstəlikləri bu funksiyaların pozulmasına səbəb olaraq ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Böyrək xəstəliklərinin əksəriyyəti başlanğıcda əlamət vermədiyi üçün “səssiz təhlükə” adlandırılır.
Böyrəklərin vəzifələri
Böyrəklər bədənimizdə bir çox mühüm vəzifəni yerinə yetirir:
Tullantı məhsullarını filtrləmək: Qanda toplanan tullantı məhsulları və artıq mayeni filtrləyərək sidik yolu ilə bədəndən xaric edir.
Qan təzyiqini tənzimləmək: Renin-angiotensin-aldosteron sistemi (RAAS) adlanan hormon sistemi vasitəsilə qan təzyiqini tənzimləyir.
Qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalını dəstəkləmək: Eritropoietin adlanan hormonu istehsal edərək qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalını stimullaşdırır.
Elektrolit balansını qorumaq: Natrium, kalium, kalsium və fosfor kimi elektrolitlərin balansını qoruyur.
Turşu-qələvi balansını tənzimləmək: Bədənin turşu-qələvi balansını qoruyaraq qanın pH səviyyəsini balanslaşdırır.
Böyrək xəstəliklərinin səbəbləri
Böyrək xəstəlikləri müxtəlif faktorlardan qaynaqlanar:
Şəkərli diabet: Tip 1 və tip 2 diabet böyrək zədələnməsinin ən geniş yayılmış səbəbidir. Yüksək qan şəkəri böyrəklərdəki kiçik qan damarlarına zərər verir.
Yüksək təzyiq: Yüksək təzyiq böyrəklərdəki qan damarlarına və filtrləmə bölmələrinə (qlomerullara) zərər verir.
Qlomerulonefrit: Böyrəklərin filtrləmə bölmələrinin iltihabıdır. İnfeksiyalar, otoimmun xəstəliklər və genetik faktorlar qlomerulonefritə səbəb ola bilər.
Polikistik böyrək xəstəliyi: Böyrəklərdə kistlərin əmələ gəldiyi genetik xəstəlikdir.
Sidik yolu infeksiyaları: Müalicə edilməyən sidik yolu infeksiyaları böyrəklərə yayılaraq böyrək zədələnməsinə səbəb ola bilər.
Böyrək daşları: Böyrəklərdə əmələ gələn sərt mineral və duz yığımları sidik axınını maneə törədərək böyrək zədələnməsinə yol aça bilər.
Dərmanlar və toksinlər: Bəzi dərmanlar uzun müddət istifadə edildikdə böyrək zədələnməsinə səbəb ola bilər. Həmçinin bəzi kimyəvi maddələrə və ətraf mühit toksinlərinə məruz qalmaq da böyrəklərə zərər verə bilər.
Otoimmun xəstəliklər: Lupus, romatoid artrit kimi otoimmun xəstəliklər böyrəkləri təsir edə bilər.
Böyrək xəstəliklərinin əlamətləri
Böyrək xəstəlikləri erkən mərhələlərdə adətən əlamət vermir. Xəstəlik irəlilədikcə aşağıdakı əlamətlər ortaya çıxa bilər:
Sidikdə dəyişikliklər: Sidik miqdarında azalma, sidikdə köpüklənmə, sidikdə qan, tez-tez sidiyə çıxma, gecə sidiyə çıxma
Şişkinlik: Üzdə, əllərdə, ayaqlarda və ya ayaqlarda şişkinlik (ödem)
Yorğunluq: Daimi yorğunluq və halsızlık
Dəridə qaşınma: Bədəndə geniş qaşınma
İştahsızlıq və çəki itkisi: İzah edilməyən çəki itkisi və iştahsızlıq
Ürəkbulanma və qusma: Mədə bulantısı və qusma
Əzələ krampları: Ayaqlarda və ya digər əzələlərdə kramplar
Nəfəs darlığı: Ağciyərlərdə maye yığılması (pulmonar ödem)
Yuxu pozğunluqları: Yuxuya getməkdə çətinlik və ya yuxunu davam etdirə bilməmək
Zehni qarışıqlıq: Konsentrasiya çətinliyi, unutqanlıq
Böyrək xəstəliklərinin diaqnozu
Böyrək xəstəliklərini diaqnoz etmək üçün istifadə edilən üsullar bunlardır:
Fiziki müayinə və tibbi tarix: Həkiminiz əlamətlərinizi, risk faktorlarınızı və tibbi keçmişinizi qiymətləndirəcək.
Qan testləri:
- Qlomerular filtrasiya sürəti (GFR): Böyrəklərin filtrləmə funksiyasını ölçür
- Kreatinin: Qanda olan tullantı məhsuludur və böyrək funksiyalarını qiymətləndirmək üçün istifadə edilir
- Qan karbamid azotu (BUN): Qanda olan tullantı məhsuludur və böyrək funksiyalarını qiymətləndirmək üçün istifadə edilir
Sidik analizi: Sidikdə protein, qan, bakteriya və ya digər anormallıqları aşkar etmək üçün aparılır.
Görüntüləmə testləri:
- Ultrasəs: Böyrəklərin və sidik yollarının görüntüsünü yaradır
- Kompüter tomoqrafiyası (KT) taraması: Böyrəklərin ətraflı görüntülərini yaradır
- Maqnit rezonans görüntüləməsi (MRI): Böyrəklərin daha ətraflı görüntülərini yaradır
Böyrək biopsiyası: Böyrək toxumasından kiçik nümunə alınaraq mikroskop altında müayinə edilir.
Böyrək xəstəliklərinin müalicəsi
Böyrək xəstəliklərinin müalicəsi əsas səbəbə və xəstəliyin şiddətinə görə dəyişir.
Müalicənin əsas məqsədləri bunlardır:
Böyrək zədələnməsinin gedişini yavaşlatmaq və ya dayandırmaq: Bu əsas səbəbin müalicəsini (məsələn, diabetin və ya yüksək tansiyonun nəzarət altına alınması) və fəsadların qarşısının alınmasını əhatə edir.
Əlamətləri idarə etmək: Şişkinlik, qaşınma, yorğunluq kimi əlamətləri yüngülləşdirmək üçün dərmanlar və digər müalicələr istifadə edilə bilər.
Fəsadları müalicə etmək: Anemiya, sümük xəstəliyi, yüksek təzyiq kimi fəsadlar üçün spesifik müalicələr tətbiq edilir.
Böyrək çatışmazlığı: İrəli mərhələ böyrək xəstəliyində dializ və ya böyrək transplantasiyası lazım ola bilər.
Böyrək xəstəliklərindən qorunma
Böyrək xəstəliklərindən qorunmaq üçün görülə biləcək bəzi tədbirlər bunlardır:
Şəkərli diabeti və yüksək təzyiqi nəzarət altında saxlayın: Bu xəstəliklər böyrək zədələnməsinin ən geniş yayılmış səbəbləridir.
Sağlam qidalanın: Meyvə, tərəvəz, tam taxıllar və yağsız protein mənbələri baxımından zəngin diyet tətbiq edin. Duz və doymuş yağ qəbulunu məhdudlaşdırın.
Mütəmadi məşq edin: Həftədə ən azı 150 dəqiqə orta şiddətdə və ya 75 dəqiqə yüksək şiddətdə məşq edin.
Sağlam çəkini qoruyun: Piylənmə diabeti, yüksek tansiyonu və böyrək xəstəliyi riskini artırır.
Siqareti buraxın: Siqaret çəkmək böyrək zədələnməsi riskini artırır.
Dərmanları diqqətlə istifadə edin: Reseptsiz satılan dərmanlar da daxil olmaqla bütün dərmanları həkiminizin göstərişlərinə görə istifadə edin.
Mütəmadi nəzarətə gedin: Xüsusilə şəkərli diabet, yüksek tansiyon və ya ailədə böyrək xəstəliyi tarixi varsa, mütəmadi olaraq həkim nəzarətinə gedin.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
