Bədənin maye balansını tənzimləyən sistemlərdəki pozğunluqlar toxumalarda maye yığılmasına səbəb ola bilər. Ödəm adlandırılan bu vəziyyət bədənin hər hansı bir hissəsində görülə bilər.
Lakin əl, ayaq, bacaq və üz kimi nahiyələrdə daha aydın görünür. Şişkinlik, toxumalarda maye yığılmasının ən geniş yayılmış əlamətidir. Adətən narahatlıq hissi ilə birlikdə ortaya çıxır.
Ödəm nədir?
Ödəm bədənin toxumalarında normaldan çox maye yığılması nəticəsində yaranan şişkinlikdir. Bu maye yığılması dəri altındakı toxumalarda və ya orqanlar arasındakı boşluqlarda baş verir.
Adətən müvəqqəti bir vəziyyətdir. Həyat tərzi dəyişiklikləri ilə nəzarət altına alına bilər. Lakin bəzən daha ciddi sağlamlıq problemlərinin bir əlaməti kimi də ortaya çıxa bilər.
Qan dövranı sistemi, limf sistemi və böyrəklərin düzgün işləməməsi ödəmə zəmin hazırlaya bilər. Bədənin müəyyən hissələrində maye yığılmasına səbəb olan bu vəziyyət toxumalarda təzyiq artımına və narahatlıq hissinə yol açır.
Bəzən isə şiddətli ödəm ağrıya, dəridə gərginliyə və hərəkət məhdudiyyətinə səbəb ola bilər.
Ödəm niyə yaranır?
Toxumalarda maye yığılması ilə ortaya çıxır. Bu vəziyyətin müxtəlif səbəbləri ola bilər. Maye balansını tənzimləyən qan dövranı sistemi, limfatik sistem, böyrəklər və hormonal mexanizmlərdəki pozğunluqlar ödemə yol aça bilər.
Ödəmin səbəbləri aşağıdakı kimi sıralana bilər:
Həddindən artıq duz istehlakı: Duz bədəndə su tutulmasına səbəb olur. Həddindən artıq duz istehlakı ödemin ən geniş yayılmış səbəblərindən biridir.
Hərəkətsizlik: Uzun müddət ayaqda qalmaq və ya oturmaq, xüsusilə bacaqlarda maye yığılmasına yol açaraq ödəmə səbəb ola bilər.
İsti hava: İsti havalarda qan damarları genişlənir və maye toxumalar arasında daha asan yığıla bilər.
Kifayət qədər su istehlak etməmək: Dehidratasiya bədənin maye balansını pozaraq ödemə yol aça bilər.
Ürək çatışmazlığı: Ürəyin qan vurma gücünün azalması toxumalarda maye yığılmasına səbəb ola bilər.
Böyrək xəstəlikləri: Böyrəklərin mayeni süzmə qabiliyyətinin azalması bədənin müxtəlif hissələrində ödəmə yol açır.
Qaraciyər xəstəlikləri: Xüsusilə sirroz kimi vəziyyətlərdə qaraciyərin maye balansını tənzimləyən zülalları istehsal edə bilməməsi səbəbindən ödəm yarana bilər.
Limfödem: Limf mayesinin toxumalar arasında yığılması, xüsusilə qol və bacaqlarda şişkinlik edir.
Hamiləlik: Hamiləlik zamanı artan hormon səviyyələri, xüsusilə ayaqlarda maye yığılmasına səbəb ola bilər.
Menstruasiya: Aybaşı dövründə hormonal dalğalanmalar ödəmə yol aça bilər.
Qalxanabənzər vəzi pozğunluqları: Hipotireoidizm kimi vəziyyətlər bədənin maye balansını təsir edərək ödəmə səbəb ola bilər.
İnfeksiyalar: Xüsusilə yoluxmuş nahiyədə iltihabdan ötrü maye yığılması görülə bilər.
Travma və yaralanmalar: Burxulma, sınıq və ya cərrahi müdaxilələrdən sonra toxumalarda ödəm inkişaf edə bilər.
Ödəm əlamətləri
Bədəndə maye yığılması səbəbindən yaranan şişkinlik və narahatlıq hissi ilə özünü göstərir.
Adətən fiziki şişkinlik kimi ortaya çıxsa da səbəblərinə görə ağrı, həssaslıq və ya hərəkət məhdudiyyəti kimi problemlərə də yol aça bilər. Xüsusilə ürək, böyrək və ya qaraciyər kimi həyati orqanların funksiyalarındakı pozğunluqlara bağlı inkişaf edən ödəm digər sistemik əlamətlərlə birlikdə görülür.
Ödəm əlamətləri belə sıralana bilər:
Şişkinlik: Xüsusilə əllər, ayaqlar, bacaqlar və üz kimi nahiyələrdə aydın şişkinlik müşahidə olunur. Şişkinlik adətən dəriyə təzyiq tətbiq edildikdə içəriyə çökərək yavaş-yavaş əvvəlki halına qayıdan bir quruluşdadır.
Dəridə gərginlik: Ödəmli nahiyədə dəri gərginləşir və parlaq görünüş alır. Dərinin toxuması normaldan daha gərgin və həssas hiss edilə bilər.
Ağrı və narahatlıq: Şişkinlik ətraf sinirlər və toxumalar üzərində təzyiq yaradaraq ağrıya səbəb ola bilər. Xüsusilə uzun müddət oturma və ya ayaqda durduqdan sonra ağrı şiddətlənə bilər.
Hərəkət məhdudiyyəti: Ayaqlarda və ya bacaqlarda ödəm varsa hərəkət etmək çətinləşə bilər. Həmçinin oynaqlarda sərtlik hissi görülə bilər.
Çəki artımı: Bədəndə maye tutulması səbəbindən qəfil çəki artımı müşahidə edilə bilər. Bu vəziyyət xüsusilə sistemik ödəmlərdə daha aydındır.
Dəridə rəng dəyişiklikləri: Ödəmin olduğu nahiyədə dəri solğunlaşa bilər və ya rəng dəyişiklikləri görülə bilər.
Yorğunluq və halsızlıq: Bədəndə maye yığılmasına bağlı olaraq ümumi halsızlıq hissi yarana bilər. Sistemik problemlərə bağlı ödəmlərdə yorğunluq daha aydın hala gəlir.
Nəfəs darlığı: Xüsusilə ürək çatışmazlığı kimi vəziyyətlərdə ödəm ağciyərləri təsir edə bilər. Bu vəziyyət də nəfəs darlığına səbəb ola bilər.
Göz altında şişkinlik: Böyrək xəstəliklərində ödəm göz ətrafında şişkinlik şəklində aydın ola bilər.
Ödəm necə atılır?
Bədəndə yığılan ödəmin atılması üçün səbəbin müəyyən edilməsi və buna uyğun yanaşma tətbiq edilməsi lazımdır.
Adətən gündəlik həyat vərdişlərindəki sadə dəyişikliklər və təbii üsullar ödəmin yüngülləşdirilməsinə kömək edə bilər. Bununla yanaşı ödəm ciddi sağlamlıq probleminin əlaməti ola bilər.
Bu vəziyyətdə mütləq həkimə müraciət etməyiniz lazımdır.
Ödəm atmaq üçün əvvəlcə gündəlik su istehlakına diqqət etməyiniz lazımdır. Kifayət qədər su qəbul etməmək bədənin mayeni tutmasına səbəb ola bilər.
Gündə ən azı 8 stəkan su içmək həm toksinlərin atılmasını asanlaşdırır, həm də ödəmin azaldılmasına kömək edir. Həmçinin həddindən artıq duz istehlakından çəkinmək də ödəmin qarşısının alınması və aradan qaldırılması üçün vacibdir. Duz bədəndə su tutulmasına yol açaraq şişkinliklərin artmasına səbəb ola bilər.
Az natriumlu diyet seçilməsi bu vəziyyətdə təsirli həll yoludur. Fiziki aktivlik də qan dövranını artıraraq ödemin aradan qaldırılmasına töhfə verir. Xüsusilə ayaqlarda yığılan ödəm üçün yüngül məşqlər və ya qısa gəzintilər tövsiyə olunur.
Bu aktivliklər limfatik sistemin daha yaxşı işləməsinə kömək edərək toxumalarda yığılan mayenin uzaqlaşdırılmasını asanlaşdırır. Eyni zamanda ayaqları yuxarı qaldırmaq cazibə qüvvəsinin təsiri ilə mayenin bədəndən daha tez atılmasına dəstək olur.
Ödəmə nə yaxşı gəlir?
Ödəm atmaq üçün həyat tərzinizdə bəzi dəyişikliklər etməyiniz lazımdır. Düzgün qidalanma, müntəzəm hərəkət və təbii üsullar ödəmin azalmasına kömək edir.
Aşağıdakı üsullar da ödemə yaxşı gəlir:
Bol su istehlakı: Bədənin maye balansını təmin etmək üçün gündə ən azı 8 stəkan su içmək lazımdır. Kifayət qədər su qəbul etməmək bədənin mayeni tutmasına səbəb ola bilər. Su içmək toksinlərin atılmasını asanlaşdırır və ödemi yüngülləşdirir.
Duz istehlakını azaltmaq: Duz bədəndə su tutulmasına səbəb olur. Az natriumlu diyet tətbiq etmək ödemin azaldılmasında mühüm rol oynayır. Yeməklərdə həddindən artıq duz istifadəsindən çəkinilməli, hazır və emal edilmiş qidalar məhdudlaşdırılmalıdır.
Təbii qidalar istehlak etmək: Cəfəri, xiyar, ananas kimi sidikqovucu xüsusiyyətə malik qidalar ödemə yaxşı gəlir. Bu qidalar bədənin artıq mayeni daha tez atmasına kömək edir.
Bitki çayları: Yaşıl çay, albalı sapı çayı və qarğıdalı ipəyi kimi bitki çayları ödemin aradan qaldırılmasında təsirlidir. Bu çaylar bədəndəki artıq suyun atılmasına kömək edən təbii sidikqovucu xüsusiyyətə malikdir.
Fiziki aktivlik: Hərəkət etmək qan dövranını və limfatik sistemi dəstəkləyərək ödemin azalmasına kömək edir. Yüngül gəzintilər və ya uzanma məşqləri ödemə yaxşı gəlir.
Bacaqları yüksəkdə tutmaq: Uzun müddət oturma və ya ayaqda qalduqdan sonra bacaqları yuxarı qaldırmaq xüsusilə bacaqlarda yığılan ödemin azaldılmasına kömək edir.
Ayaqda ödəmə nə yaxşı gəlir?
Şişkinliyi yüngülləşdirməyə və dövranı artırmağa yönəlik tədbirlər ayaqdakı ödemə yaxşı gəlir. Ayaqda ödem uzun müddət ayaqda durma, hərəkətsizlik və ya dövran problemləri səbəbindən yaranır. Aşağıdakı tətbiqlər ayaqda ödemin azaldılmasına dəstək verə bilər:
Ayaqları yuxarı qaldırmaq: Ayaqları yuxarı qaldıraraq dincəlmək cazibə qüvvəsinin təsiri ilə ödemin azalmasını təmin edir. Gündə bir neçə dəfə ayaqları ürək səviyyəsinin üzərinə qaldırmaq təsirli üsuldur.
Masaj etmək: Yüngül təzyiq tətbiq edərək ayaqlara edilən masaj qan dövranını sürətləndirir və ödemi yüngülləşdirir.
Duzlu qidalardan çəkinmək: Həddindən artıq duz istehlakı ayaqda ödemə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən az natriumlu diyet tətbiq etmək vacibdir.
Soyuq kompres: Ayaqlara soyuq kompres tətbiq etmək şişkinliği və narahatlıq hissini yüngülləşdirir.
Yüngül məşqlər: Barmaq uclarında yüksəlib-alçalmaq, ayaq biləyini döndərmək kimi məşqlər dövranı artıraraq ayaqda ödemin azalmasına kömək edir.
Dəstək corabları: Kompressiya corabları qan dövranını dəstəkləyərək ayaqda ödemi azalda bilər.
Bitki çayları və maye qəbulu: Albalı sapı çayı kimi təbii sidikqovucular ayaqda ödemin tez atılmasına kömək edir. Həmçinin su istehlakı artırılmalıdır.
Ödəm müalicəsi necə aparılır?
Sadə həyat tərzi dəyişiklikləri və evdə tətbiq edilə bilən üsullar yüngül ödemlərdə təsirli olur. Məsələn, duz istehlakını azaltmaq, müntəzəm məşq etmək və bol su içmək ödemin yüngülləməsinə kömək edir.
Bundan əlavə bitki çayları kimi təbii sidikqovucular da bədəndəki artıq mayenin atılmasına dəstək verə bilər. Lakin ödəm daha ciddi sağlamlıq problemindən qaynaqlanırsa və ya uzun müddət davam edirsə tibbi müalicə lazım ola bilər. Bu cür vəziyyətlərdə həkim tərəfindən reçetə edilən dərmanları istifadə etməyiniz lazım ola bilər.
Həmçinin ödəmin səbəbi ürək, böyrək və ya qaraciyər kimi həyati orqanlarla bağlı problemdirsə əvvəlcə bu xəstəliklərin müalicəsi planlaşdırılır.
Lazım görülən hallarda fizioterapiya, limf drenaj masajı və ya cərrahi müdaxilələr də ödemin aradan qaldırılması üçün tətbiq edilə bilər.
Bu məqalə ümumi məlumat məqsədilə hazırlanmışdır. Fərdi tibbi məsləhət üçün mütəxəssis həkimə müraciət edin.
