Qan şəkəri, qanda daşınan qlükoz miqdarının ölçüldüyü dəyərdir. Olması lazım olandan daha çox miqdarda qlükoz qanda daşındığında bədəndəki bir çox toxumaya zərər verə bilər. Bu səbəbdən bədənin bir nəzarət mexanizmi vardır.
Qandakı qlükoz nisbəti yüksəldiyində mədəaltı vəzinin (pankreasın) beta hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan insulin işə düşərək qandakı qlükozun hüceyrə içinə alınmasını təmin edir. Beləliklə qandakı qlükoz nisbəti olması lazım olan səviyyələrə gəlir.
Qan şəkəri dəyərləri norması
Qan şəkərinin sağlam şəxslərdə olması lazım olan dəyəri 70-120 mq/dl-dir. Bəzi şəxslərdə insulin kifayət qədər istehsal olunmur və qan şəkəri yüksəlir. Bu şəxslər diabetes mellitus adı verilən diabet xəstəliyi olan şəxslərdir.
Bu dəyər, anlıq olaraq yüksəlmiş olacağından tək başına şəkər xəstəliyinin diaqnozunda yetərli deyildir. Bu səbəbdən HbA1c adı verilən 3 aylıq orta qlükoz dəyərinə də baxılır.
Qandakı şəkərin hemoqlobin ilə yaratdığı birləşməni ifadə edən bu dəyər, %6-6,5 dəyərlərinə çıxdığında prediabet yəni gizli şəkər, %6,5 dəyərinin üstündə olduğunda isə şəkər xəstəliyinin göstəricisidir.
Aclıq/Toxluq qan şəkəri nədir?
Qan şəkəri dəyəri, sağlamlıq, xəstəlik, aclıq və toxluq vəziyyətlərində fərqlilik göstərir. Aclıq qan şəkəri olaraq ifadə edilən vəziyyət, şəxsin 8 ilə 12 saat arası ac olduqdan sonrakı qan şəkərinin dəyəridir.
Toxluq qan şəkəri isə qida alınmağa başladıqdan 2 saat sonra ölçülən dəyərdir. Bu dəyərlər, hipoqlisemiya yəni şəkər aşağı düşməsi və ya hiperqlisemiya yəni şəkər yüksəkliyi ilə bağlı məlumat verir.
Bu dəyərlər anlıq dəyərlər olmaqla birlikdə şəkər xəstəliyinin önəmli bir xəbərdarlığıdır.
Aclıq/Toxluq qan şəkəri dəyəri neçə olmalıdır?
Aclıq qan şəkəri yəni ən az 8 saatlıq aclıq vəziyyətində ölçülən qan şəkəri, normal olaraq 70-100 mq/dl arasında olmalıdır. Bu dəyər 60 mq/dl və altında olduğu vəziyyətdə hipoqlisemiya vəziyyəti mövcuddur.
Hipoqlisemiya təhlükəli bir vəziyyət olduğundan aşağı düşmə dərəcəsinə görə təcili müalicə edilməlidir. Aclıq qan şəkəri, 125 mq/dl-in üzərində olduğunda isə şəkər xəstəliyinin önəmli bir göstəricisidir.
Toxluq qan şəkəri yəni qida alımından 2 saat sonra ölçülən qan şəkəri dəyəri 140 mq/dl-yə qədər normal qəbul edilir. Bu dəyər 140-200 mq/dl arasında olduğunda pre-diabet (gizli şəkər) vəziyyəti mövcuddur. Toxluq qan şəkərinin 200 mq/dl-nin üzərinə çıxması isə şəkər xəstəliyini ifadə edir.
Aclıq/Toxluq qan şəkəri dəyəri necə ölçülür?
Qan şəkəri ölçümü, ev şəraitində və ya xəstəxana şəraitində edilə bilən bir prosesdir. Ev şəraitində ediləcək ölçümlər üçün müxtəlif markaların fərqli modellərdə şəkər ölçüm cihazları var.
Bu cihazların hamısında şəkər ölçüm stribi adı verilən çubuqlara qan nümunəsi qoyularaq ölçüm aparılır. Bu proses üçün əvvəlcə cihazın qələm şəklindəki iynəsi ilə barmaq ucu deşilir. Sonra ilk axan qan silinir və ardından gələn qan, cihaza yerləşdirilmiş olan stribin müvafiq hissəsinə damladılır.
Daha sonra cihaz, bir neçə saniyə içində ölçümü həyata keçirmiş olur. Bir çox cihaz ölçülən dəyərlərin qeyd edildiyi yaddaşa malikdir. Beləliklə, evdə müntəzəm şəkər izlənməsi mümkündür. Xüsusilə insulin istifadə edən şəkər xəstələrinin müntəzəm izləmə üçün gündə 4 dəfə ölçüm aparması tövsiyə olunur. İnsulin izlənməsi olduqca önəmlidir.
Uşaqlıq boynu xərçəngi daxil bir çox xərçəng növünün müalicəsi prosesində diabet və digər xroniki narahatlıqlar prosesi mənfi yöndə təsir edə bilər.
Xəstəxana şəraitində qan şəkəri ölçümü aparmaq üçün şəxsdən qan alınır və qan nümunəsi laboratoriyaya göndərilir. Qan nümunəsindən qan şəkəri xaricində başqa dəyərlərə də baxıla bilər.
Xüsusilə HbA1c dəyəri, şəkər xəstəliyinin diaqnozunda önəmli yer tutur. Xəstəxanalarda şəkər xəstəliyinin erkən diaqnozu üçün oral qlükoz tolerans testi (OGTT) də tətbiq olunur. Bu test üçün əvvəlcə ən az 8 saatlıq aclıqdan sonra aclıq qan şəkəri ölçümü aparılır.
Sonra şəxsə qlükoz yükləməsi deyilən, tərkibində müəyyən milliqramda qlükoz olan maye içirilir və 2 saat sonra yenidən qan şəkəri ölçümü aparılır. Bu proses sonrası sağlam şəxslərin bədəni, insulin ifraz edərək qan şəkərini normal qan şəkəri səviyyəsinə gətirir. Şəkər xəstələrində isə bu dəyərlər olması lazım olandan yüksək çıxır.
Aclıq Qan şəkəri dəyəri üçün neçə saat ac qalmalı?
Aclıq qan şəkərinin doğru şəkildə təyin edilə bilməsi üçün ən az 8 ilə 12 saat arası bir aclıq vəziyyəti olması lazımdır. Bu səbəbdən adətən bir gecə ac qalınaraq səhər ölçüm həyata keçirilir.
Toxluq qan şəkəri dəyəri neçə saat sonra ölçülür?
Toxluq qan şəkəri dəyərinin təyin edilə bilməsi üçün yemək yeyilməyə başladıqdan sonra ən az 2 saat keçməsi lazımdır. Yeməkdən sonrakı 2-3 saatda toxluq qan şəkəri müəyyən edilə bilər. Dörd saat keçdikdə artıq doğru nəticə almaq mümkün olmaz.
Aclıq/Toxluq Qan Şəkəri Dəyəri Niyə Yüksəlir?
Aclıq və toxluq qan şəkərini yüksəldən, qidalanma vərdişləri, yaşam şərtləri və genetik kimi bir çox səbəb var. Sağlam qidalanmamaq, karbohidrat və yağ ağırlıqlı qidalar istehlak etmək qan şəkərini yüksəldir. Müntəzəm məşq və gəzinti etməmək, hərəkətsiz bir həyat sürmək, qan şəkərinin yüksəlməsinə səbəb olur. Stresli bir həyat da qan şəkərini yüksəldən vəziyyətlər arasında yer alır. Qan şəkərinin yüksəlməsinin ən önəmli səbəbi isə diabet xəstəliyidir. Diabet xəstələri dərmanlarını müntəzəm istifadə etmədikdə və ya insulin tətbiqlərini müntəzəm etmədiklərində qan şəkəri yüksəlir.
Qan şəkəri dəyəri
Aclıq/Toxluq Qan Şəkəri Dəyəri Necə Aşağı Salınır?
Qan şəkəri, sağlam qidalanmaqla, müntəzəm, az və sıx yemək yeməklə, ara öğünlərdə yoğurt kimi qidalar istehlak etməklə tarazlıqda saxlanıla bilər. Qidalanmanın yanı sıra müntəzəm məşq etmək və həftədə ən az 5 gün gəzinti etmək də önəmlidir. Doğuşdan insulin istehsal edə bilməyən xəstələr bütün bunlara baxmayaraq qan şəkərini aşağı sala bilməzlər. Bu vəziyyətdə müntəzəm şəkər dərmanı və lazım gələrsə insulin istifadə edərək şəkər aşağı salına bilər.
Uşaqlarda İdeal Qan Şəkəri Dəyəri Nə Olmalıdır?
Doğuşdan mədəaltı vəzisi (pankreas) insulin istehsal edə bilməyənlər uşaq yaşlarında insulin müalicəsi tətbiq etmək vəziyyətində qalır. Diabetik uşaqlarda gündəlik müntəzəm şəkər ölçümü edilərək gündə ən az 4 dəfə insulin tətbiq edilir. Uşaqlarda qan şəkərinin olması lazım olan aralıq, yaşa görə dəyişiklik göstərir. 0-1 yaş körpələrdə normal qəbul edilən aclıq qan şəkəri 90-170 mq/dl, toxluq qan şəkəri isə 120-200 mq/dl-dir. Uşaqlarda yaş irəlilədikcə qan şəkəri aralığı dəyişiklik göstərir. 2-8 yaş arası uşaqlarda aclıq qan şəkəri 80-160 mq/dl ikən 8 yaş üzəri uşaqlarda 80-130 mq/dl-dir. Uşaqlarda toxluq qan şəkərinin normal aralığı isə 2-8 yaş arası 110-190 mq/dl ikən 8 yaş üzəri 110-170 mq/dl-dir.
Yetkinlərdə Qan Şəkəri Dəyəri Nə Olmalıdır?
Qan şəkəri, yaşa, xəstəliyə, aclıq və toxluğa görə dəyişiklik göstərən bir dəyərdir. Yetkinlərdə qan şəkəri dəyərinin, uşaqlara görə daha aşağı olması lazımdır. Uşaqlar ilə yetkinlərin normal qan şəkəri dəyərləri arasında ən az 20-30 mq/dl fərq var. Yetkinlərdə normal qan şəkəri dəyəri aclıqda 70-100 mq/dl, toxluq vəziyyətində isə 70-140 mq/dl-dir. Bu dəyər 60’ın altında olduğunda hipoqlisemiya vəziyyəti mövcuddur.
Diabet Xəstələrində Qan Şəkəri Dəyəri Necədir?
Diabet xəstələrində qan şəkəri aclıqda da toxluqda da olması lazım olan dəyərlərin üstündə çıxır. Qida alımı sonrasında qana buraxılan qlükoz miqdarı insulin ilə aşağı salına bilmədiyindən şəkər yüksəlir.
Pankreasın beta hüceyrələri genetik bir problem nəticəsində insulin istehsal edə bilmirsə xəstə insulin iynəsi istifadə etməyə bağlı olur. İnsulinə bağlı olan diabet xəstəliyi, tip-1 diabet olaraq adlandırılır. Tip 2 diabet xəstəliyi isə sonradan yaranan insulinə bağlı olmayan diabet növüdür.
Tip 2 diabet xəstəliyi namizədləri, kilolu şəxslər, ailəsində şəkər xəstəliyi olanlar və stress altında yaşayan şəxslərdir. Tip 2 diabet xəstəliyində yüksələn qan şəkəri dəyəri, qidalanmaya diqqət edərək, məşq edərək və ya müxtəlif şəkər dərmanları ilə nəzarət altına alınır. Kilolu xəstələrin şəkər dəyərini tarazlamaq digər xəstələrə görə çətindir.
Bu səbəbdən piylənmə cərrahiyyəsinə müraciət edən xəstələrdə sürətli bir yaxşılaşma müşahidə edilməkdədir. Piylənmə cərrahiyyəsi ilə diabet və daha bir çox xəstəlikdən daimi şəkildə qurtulmaq istəyən şəxslər Boru mədə əməliyyatı qiyməti araşdırması etməyə çoxdan başlaya bilər.
Şəkər xəstəliyində müntəzəm izləmə və həkim nəzarətində olmaq önəmlidir. Müəyyən aralıqlar ilə analiz və müayinələr edilərək xəstəliyin irəliləməsini və orqanlara zərər verib vermədiyini izləmək lazımdır.
