Qida zəhərlənməsi, çirklənmiş yemək və ya içki istehlakı nəticəsində yaranır və adətən ürəkbulanma, qusma, ishal və qarın ağrısı kimi həzm sistemi əlamətləri ilə özünü göstərən bir xəstəlikdir.
Qida zəhərlənmələrinin əksəriyyəti yüngül keçir və evdə müalicə ilə düzəlir, lakin bəzi hallarda ciddi fəsadlar inkişaf edə bilər və tibbi müdaxilə tələb oluna bilər.
Qida zəhərlənməsi nədir?
Qida zəhərlənməsi, bakteriya, virus, parazit və ya toksinlərlə çirklənmiş yemək və ya içkilərin istehlakı nəticəsində yaranır. Bu zərərli mikroorqanizmlər və ya toksinlər həzm sistemində iltihab və qıcıqlanmaya səbəb olaraq ürəkbulanma, qusma, ishal və qarın ağrısı kimi əlamətlərə yol açır.
Qida zəhərlənməsi nə üçün yaranır?
Qida zəhərlənməsinin ən geniş yayılmış səbəbləri bunlardır:
Bakteriyalar: Salmonella, E. coli, Campylobacter, Listeria, Shigella kimi bakteriyalar qida zəhərlənməsinə səbəb ola bilər.
Bu bakteriyalar çiy və ya az bişmiş ət, quş əti, dəniz məhsulları, çiy yumurta, pasterizə edilməmiş süd və süd məhsulları, meyvə və tərəvəzlərdə ola bilər.
Viruslar: Norovirus, rotavirus kimi viruslar qida zəhərlənməsinə səbəb ola bilər. Bu viruslar çirklənmiş yemək, su və ya səthlərlə təmas yolu ilə bulaşa bilər.
Parazitlər: Giardia, Cryptosporidium kimi parazitlər qida zəhərlənməsinə səbəb ola bilər. Bu parazitlər çirklənmiş su və ya yemeklərlə bulaşa bilər.
Toksinlər: Bəzi bakteriyalar yeməklərdə toksin istehsal edirlər. Staphylococcus aureus və Clostridium botulinum kimi bakteriyaların istehsal etdiyi toksinlər qida zəhərlənməsinə səbəb ola bilər.
Qida zəhərlənməsi əlamətləri nələrdir?
Qida zəhərlənməsi əlamətləri səbəb olan mikroorqanizmə və ya toksinə, istehlak olunan qida miqdarına və şəxsin immun sisteminə görə dəyişə bilər.
Ən çox görülən əlamətlər bunlardır:
- Ürəkbulanma və qusma: Mədə bulanması və qusma qida zəhərlənməsinin ən geniş yayılmış əlamətləridir.
- İshal: Sulu və ya qanlı ishal görülə bilər.
- Qarın ağrısı və kramplar: Qarın bölgəsində ağrı və krampların hiss edilməsi yaygındır.
- Hərarət: Bədən istiliyində artım görülə bilər.
- Baş ağrısı: Baş ağrısı və halsızlıq hissi
- Əzələ ağrıları: Bədəndə yayqın əzələ ağrıları hiss edilə bilər.
- Dehidratasyon: Qusma və ishal səbəbindən bədəndə maye itkisi yarana bilər. Dehidratasyon əlamətləri arasında ağız quruluğu, sidik miqdarında azalma, baş fırlanması və halsızlıq yer alır.
Qida zəhərlənməsi nə qədər davam edir?
Qida zəhərlənməsinin müddəti dəyişkənlik göstərir. Əksəriyyəti yüngül keçir və 1-2 gün ərzində öz-özünə keçir. Lakin bəzi vakalar daha uzun sürə bilər və ciddi fəsadlara yol aça bilər.
Qida zəhərlənməsi necə diaqnoz qoyulur?
Qida zəhərlənməsi diaqnozu adətən xəstənin şikayətləri, fiziki müayinə və tibbi keçmişi nəzərə alınaraq qoyulur. Həkiminiz sizə istehlak etdiyiniz qidalar, əlamət başlanğıc vaxtı və digər şəxslərdə oxşar şikayətlərin olub-olmadığı haqqında suallar verəcək.
Həmçinin aşağıdakı testlər istənə bilər:
- Nəcis testi: Nəcisdə qida zəhərlənməsinə səbəb olan bakteriya, virus və ya parazitlərin mövcudluğunu araşdırmaq üçün edilə bilər.
- Qan testləri: Dehidratasyon və digər fəsadları yoxlamaq üçün qan testləri edilə bilər.
- Qusmaq və ya qida nümunələrinin analizi: Şübhəli qida nümunələri və ya qusmaq laboratoriyada analiz edilərək qida zəhərlənməsinə səbəb olan amil müəyyən edilə bilər.
Qida zəhərlənməsi necə müalicə olunur?
Qida zəhərlənməsinin müalicəsi səbəb olan amilə, əlamət şiddətinə və şəxsin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə dəyişir.
- Bol maye istehlakı: Qusma və ishal səbəbindən itirilən mayeni yerinə qoymaq üçün bol su, elektrolit içkiləri və ya şorba istehlak edin.
- İstirahət: Bədəninizin özünü bərpa etməsi üçün bol-bol dincəlin.
- Yüngül qidalar: Mədə bulanması və qusma azaldıqda kraker, banan, düyü kimi yüngül qidaları istehlak etməyə başlaya bilərsiniz.
- Əlaçlar: Həkiminiz əlamət rahatlaması üçün ürəkbulanma kəsici, ishal kəsici və ya ağrı kəsici əlaçlar reçetə edə bilər.
Bəzi hallarda xəstəxanaya yatış tələb oluna bilər.
Xəstəxanaya yatış tələb edən hallar bunlardır:
- Şiddətli dehidratasyon: Ağız quruluğu, sidik miqdarında azalma, başgicəllənməsi və halsızlıq kimi dehidratasyon əlamətləri varsa
- Qanlı ishal və ya qusmaq: Həzm sistemində qanaxmanın olduğuna işarə edə bilər.
- Yüksək hərarət: Bədən istiliyinin 38,5 dərəcənin üzərinə çıxması halında
- Zəif immun sistemi: Körpələr, uşaqlar, yaşlılar və immun sistemi zəif olan şəxslərdə qida zəhərlənməsi daha ciddi keçə bilər.
- Nevroloji əlamətlər: Konfüzyon, görmə pozğunluqları, əzələ zəifliyi kimi nevroloji əlamətlərin görülməsi halında (xüsusən botulizm şübhəsi varsa)
Qida zəhərlənməsi üçün hansı həkimə müraciət edilir?
Qida zəhərlənməsi əlamətləri yaşayırsınızsa, ailə həkiminizə və ya qastroenterologiya mütəxəssisinə müraciət edə bilərsiniz.
Əgər dehidratasyon və ya digər ciddi fəsadlar inkişaf edərsə, təcili yardıma müraciət etməyiniz lazımdır.
Qida zəhərlənməsindən necə qorunmaq olar?
Qida zəhərlənməsindən qorunmaq üçün ala biləcəyiniz tədbirlər bunlardır:
Yemekləri təhlükəsiz şəkildə hazırlayın:
- Əllərinizi tez-tez və yaxşı yumaq
- Çiy ət, quş əti və dəniz məhsullarını digər qidalardan ayrı saxlamaq
- Yemekləri kifayət qədər bişirmək
- Tez xarab olan qidaları soyuducuda saxlamaq
- Çarpaz çirklənməni önləmək üçün kəsmə taxtaları və digər mətbəx ləvazimatlarını ayrı saxlamaq
Təhlükəsiz su istehlak edin: Şüşələnmiş su və ya qaynadılmış su üçün.
Pasterizə edilməmiş süd və süd məhsullarından çəkinin: Pasterizə edilməmiş süd və süd məhsulları zərərli bakteriyalar ehtiva edə bilər.
Çiy və ya az bişmiş yumurta istehlakından çəkinin: Çiy və ya az bişmiş yumurta Salmonella infeksiyası riskini artırır.
Meyvə və tərəvəzləri yaxşı yumaq: Meyvə və tərəvəzləri istehlakdan əvvəl bol su ilə yuyun.
Qida təhlükəsizliyi qaydalarına uyğun yerlərdən yemək almaq: Etibarlı marketlərdən və restoranlardan yemək alın.
Son istifadə tarixlərinə diqqət edin: Son istifadə tarixi keçmiş qidaları istehlak etməyin.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
