Yüksək təzyiq dünya miqyasında geniş yayılmış və bədənin arteriyalarına təsir edən ciddi bir sağlamlıq problemidir.
Qan dövranındakı qanın arteriya divarlarına etdiyi itələmə qüvvəsi qan təzyiqidir. Ürəkdən pompalanan qanın damarlarda hərəkət edə bilməsi üçün müəyyən təzyiqə sahib olması lazımdır.
Lakin arteriya divarlarına təsir edən qan təzyiqi daim yüksək olduqda ürək qanı pompalamaq üçün daha çox işləmək məcburiyyətində qalır.
Eyni zamanda arteriyal damarlara da zərər verərək infarkt və iflic kimi ciddi fəsadlara yol aça bilər.
Yüksək təzyiq əlamətləri
Yüksək təzyiq, adətən hər hansı bir əlamət göstərmədən ortaya çıxır və bu səbəbdən “səssiz qatil” olaraq təyin edilir.
İnsan bədənində hər hansı bir tərs vəziyyət yaşadığının fərqinə varmaya bilər, lakin yüksək təzyiq xəstələrində artan qan təzyiqi davamlı olaraq qan damarları və ürəyin normal funksiyalarına zərər verir.
Qanın arteriya divarlarına etdiyi təzyiq millimetr civə (mmHg) ilə ölçülür. Sistolik və diastolik qan təzyiqi olmaqla yüksək təzyiqi müəyyən edən iki ölçü var.
Sistolik qan təzyiqi xalq arasında böyük təzyiq kimi bilinir və ürək döyündüyü və ya sıxıldığı zaman qanın arteriya divarlarına tətbiq etdiyi təzyiqin dəyəridir.
Diastolik, başqa sözlə kiçik təzyiq, ürəyin boşaldığı anda qanın arteriya divarlarına tətbiq etdiyi təzyiqdir. İdeal qan təzyiqi dəyəri 120/80 mmHg olaraq qəbul edilir.
Ümumiyyətlə təzyiq dəyərinin 130/80 mmHg-dən yuxarı olması yüksək təzyiq olaraq qiymətləndirilir.
Qan təzyiqi dəyəri 180/120 mmHg-yə qədər yüksəldikdə isə aşağıdakı əlamətlər müşahidə oluna bilər:
- Baş gicəllənməsi
- Burun qanaması
- Şiddətli baş ağrısı
- Ürək ritmində artış
- Sinə ağrısı
- Nəfəs almada çətinlik
- Ürəkbulanma və qusma
- Bulanıq görmə kimi görmə problemləri
- Narahatlıq və təşviş hissində artış
- Şüur bulanıqlığı
- Qulaqlarda uğultu
Yüksək təzyiq səbəbləri
Yüksək təzyiq tək və dəqiq bir səbəbə bağlı deyil. Adətən bir çox sağlamlıq vəziyyətinin bir araya gəlməsi qan təzyiqinin artmasından məsul ola bilər.
Səbəbi tam olaraq bilinməyən yüksək təzyiq növü “essensial hipertenziya” adlandırılır.
Hər nə qədər sirrini qorusa da, essensial yüksək təzyiq səbəbləri arasında aşağıdakılar sayıla bilər:
- Natrium baxımından yüksək sağlıqsız qidalanma vərdişləri
- Fiziki aktivlik çatışmazlığı
- Stress
- Yaşlanma
- Genetik meyllilik
- Həddindən artıq çəki
- Diabet
- Yetersiz kalsium, kalium və maqnezium alımı
- Qalxanabənzər vəz pozuntuları
Bunlara əlavə olaraq essensial hipertenziya kişiləri qadınlara nisbətən daha çox təsir edir. Qan təzyiqi yüksəkliyinin birbaşa səbəbi müəyyən edilə bilərsə, bu vəziyyət “ikincili hipertenziya” adlandırılır.
İkincili hipertenziya səbəbləri arasında bunlar sayıla bilər:
- İmmuniteti baskılayan dərmanlar ilə doğum nəzarəti dərmanları kimi bəzi dərman növləri
- Xroniki böyrək xəstəlikləri (böyrək damar xəstəlikləri, renal arteriya stenozu, böyrək şişləri və s.)
- Yuxu apnesi
- Conn sindromu
- Narkotik istifadəsi (kokain, amfetamin və s.)
Yüksək təzyiqi təbii yolla aşağı salmaq üçün nə etməli?
Qan təzyiqinin artması ilə ortaya çıxan yüksək təzyiq vəziyyətində ilk növbədə təzyiqə səbəb olan amilin müəyyən edilməsi lazımdır.
Əgər səbəb tam olaraq bilinmirsə, həyat tərzi dəyişiklikləri edilməli və həkim tərəfindən verilən dərmanlar müntəzəm olaraq istifadə edilməlidir.
Təzyiqinizin yüksəldiyini hiss etdiyinizdə qan təzyiqini müvəqqəti olaraq endirmək üçün aşağıdakıları tətbiq edə bilərsiniz:
- Su, dövr edən qanın qatılığını azaldaraq qan təzyiqinin düşməsinə kömək edə bilər. Təzyiqi endirmək üçün gün ərzində bol su içməyə diqqət edin.
- Stress və gərginlik yüksələn qan təzyiqinin daha da artmasına səbəb ola bilər. Dərin nəfəs alma texnikaları ilə psixoloji mənada rahatlama təmin edə bilər və sakitləşərək təzyiqin düşməsinə töhfə verə bilərsiniz.
- Qan damarlarının daralmasını təmin edərək qan təzyiqinin düşməsinə kömək etmək üçün alın, boyun və biləklərə soyuq dəsmal ya da buz tətbiqləri edə bilərsiniz.
- Daha sakit hiss etmənizə kömək etməsi üçün papatya çayı, melisa çayı kimi bitki çayları içə bilərsiniz. Təzyiqiniz yüksəldiyində qəhvə, çay kimi içəcəklərdən uzaq durmağa diqqət edin.
- Yüngül gərilmə hərəkətləri, gəzinti kimi fiziki aktivliklər qan təzyiqinin müvəqqəti olaraq düşməsinə kömək edə bilər.
Yüksək təzyiqə nə yaxşı gəlir?
Yüksək təzyiqi nəzarət altında tutmanın ən yaxşı yolu sağlam həyat tərzi vərdişlərinə sahib olmaqdır. Yetərli və tarazlı qidalanmaq, müntəzəm fiziki aktivlik kimi sağlam bir həyat tərzini mənimsəmək təzyiq dərmanlarına olan ehtiyacı önləyə, gecikdirə və ya azalda bilər.
Qan təzyiqini nəzarət altında tutmanıza kömək edə biləcək tövsiyələr aşağıdakıları əhatə edə bilər:
Artıq çəkidən qurtulun
Artıq çəki, yatarkən nəfəs almağı çətinləşdirərək yuxu apnesinə və buna görə qan təzyiqinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər. Piylənmiş və həddindən artıq çəkili insanlarda yüksək təzyiq görülmə riski daha yüksəkdir. İdeal çəkinizi nəzarət altında saxlayaraq yüksək təzyiq riskini azalda bilərsiniz.
Müntəzəm idman edin
Gəzinti, qaçış, üzmə, rəqs etmə, velosiped sürmə kimi aktivlikləri müntəzəm olaraq etmək qan təzyiqinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Gündə 30 dəqiqə orta səviyyədə fiziki aktivlik ilə həftədə ən az iki gün güc məşqi ilə idman proqramını dəstəkləmək yüksək təzyiq riskini azalda bilər.
Yetərli və tarazlı didalanın
Qan təzyiqinin nəzarət edilməsində pəhriz proqramı böyük əhəmiyyət daşıyır. Tam taxıllı qidalar, keyfiyyətli protein tərkibinə sahib ət, süd, yumurta kimi qidalar ilə avokado, qoz, fındıq, badam, bitki yağları kimi sağlam yağlar içərən bir qidalanma proqramını izləyə bilərsiniz.
Pəhrizinizə kaliumdan zəngin banan, avokado, kartof kimi təzə tərəvəz və meyvələr əlavə edərək, duzun (natrium) qan təzyiqi üzərindəki təsirlərini azalda bilərsiniz.
Pəhriz ilə duz alımını azaldın
Duzdakı natrium, gündəlik alınması tövsiyə edilən miqdarın üzərinə çıxdığında damarlardakı qan həcminin artmasına və böyrəklərdə maye-elektrolit balansının pozulmasına yol açaraq yüksək təzyiqə səbəb ola bilər.
Yüksək təzyiq xəstələrində gündəlik duz alımının 1.5 qramı keçməməsi tövsiyə olunur. Pəhriz ilə duz alımını azaltmaq üçün emal edilmiş qidalardan uzaq durmalı və yeməklərə əlavə duz istifadə etməkdən çəkinməlisiniz.
Yuxunuza diqqət edin
Yuxu müddətində və/ya keyfiyyətində azalma hipertenziya riskini artıra bilər və hazırda yüksək təzyiq xəstəsi olanlarda əlamətləri şiddətləndirə bilər.
Yuxuya dalmaqda və davam etdirməkdə çətinlik yaşayırsınızsa səbəblərini araşdırmaq və həll yolları tapmaq üçün mütləq bir həkimə müraciət etməlisiniz.
Altda yatan hər hansı bir səbəb yoxdursa, yaxşı bir yuxu üçün aşağıdakı tövsiyələri nəzərə ala bilərsiniz:
- Hər gün eyni saatda yatmağa hazırlaşın və ilıq bir duş almaq, kitab oxumaq, rahatladıcı bir məşq etmək, dincəldirici bir musiqi dinləmək kimi yuxu ritualları əldə edin,
- Yatdığınız otağın işıqsız, səssiz olmasına diqqət edin,
- TV, kompüter və ya mobil telefon kimi parlaq ekranlardan uzaq durun.
Stresi idarə edin
Stress, insanın ayıq qalmasını təmin edən və diqqətini toplamasına kömək edən bir duyğudur. Lakin uzunmüddətli stress qan təzyiqinin artmasına səbəb ola bilər. Stress yaradan mühit və/ya insanlardan uzaq durmaq yüksək təzyiq riskini azalda bilər.
Lakin həmişə stressdən uzaq durmaq mümkün olmaya bilər. Stresi idarə etmək üçün bəzi üsullara müraciət edərək qan təzyiqinin tənzimlənməsinə kömək edə bilərsiniz. Məsələn, nəfəs texnikaları, meditasiya, yoqa və davranış terapiyaları kimi tətbiqləri həyatınıza daxil edə bilərsiniz.
Yüksək təzyiq necə müalicə edilir?
Yüksək təzyiq müalicəsinin ən mühüm mərhələsini sağlam həyat tərzi vərdişləri əldə etmək təşkil edir və qan təzyiqinin 140/90 mmHg-nin altına endirilməsi hədəflənir.
Həkiminiz təzyiqə səbəb olan başqa bir xəstəlik söz mövzusu isə ilk növbədə bu xəstəliyi müalicə edir.
Yetərli və tarazlı qidalanma ilə fiziki aktivliyə əlavə olaraq qan təzyiqini nəzarət altına almaq üçün təzyiq dərmanları istifadə etməyinizi tövsiyə edə bilər.
Təzyiq dərmanlarının müntəzəm istifadə edilməsi, həkim tövsiyəsi olmadan buraxılmaması, təzyiq müalicəsinin effektivliyi və ürək-damar sağlamlığının qorunması baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.
Yüksək təzyiq nəzarət altına alınmadığında infarkt, iflic, ürək çatışmazlığı, periferik arterial xəstəlik, böyrək xəstəlikləri kimi ciddi fəsadlar inkişaf etməsinə səbəb ola bilər.
Xüsusilə genetik meylliliyə sahib 40 yaş üstü yetkinlərin və yüksək təzyiq əlamətlərinə sahib şəxslərin müəyyən fasilələrlə qan təzyiqini yoxlatmaq üçün ən yaxın səhiyyə müəssisəsindən randevu almaları vacibdir.
