Kreatinin, əzələ metabolizması zamanı əmələ gələn və böyrəklər vasitəsilə atılan tullantı məhsuludur. Bədəndə kreatin adlı maddənin parçalanması nəticəsində yaranır və qan dövranına qarışır.
Kreatinin səviyyəsi böyrək funksiyalarının göstəricisi kimi istifadə olunur. Qandakı və ya sidikdəki kreatinin səviyyələrinin normaldan kənarlaşması böyrək sağlamlığı haqqında vacib məlumatlar verə bilər.
Kreatinin səviyyələrinin yüksək olması adətən böyrək funksiyalarında pozulmanı göstərir.
Aşağı səviyyələr isə əzələ kütləsi və ya digər metabolik vəziyyətlərlə əlaqəli ola bilər.
Kreatinin nədir?
Bədəndə əzələlərin enerji istehsal prosesində ortaya çıxan tullantıdır. Xüsusilə əzələlərdə olan kreatinin fosfatın parçalanması ilə yaranır. Əzələlərin enerji ehtiyacını ödəyən vacib molekuldur.
Fosforlu forması olan kreatin fosfat, enerji lazım olduqda sürətlə ATP istehsal etmək üçün istifadə edilir. Bu prosesdə kreatin kreatininə çevrilir və qan dövranına qarışır.
Böyrəklər tərəfindən qandan süzülür və sidik yolu ilə bədəndən atılır. İstehsalı şəxsdən şəxsə fərqlənməklə birlikdə əzələ kütləsinə bağlı olaraq sabit nisbətdə həyata keçirilir.
Daha çox əzələ kütləsinə sahib şəxslərdə kreatinin istehsalı təbii olaraq daha yüksək olur. Yaşlı və ya əzələ kütləsi az olanlarda bu nisbət daha aşağı ola bilər.
Bu səbəbdən kreatinin səviyyəsi əzələ kütləsi, yaş, cins və ümumi sağlamlıqla əlaqəlidir.
Bu maddə böyrək funksiyalarının qiymətləndirilməsində vacib biomarker kimi istifadə edilir. Böyrəklər kreatinini qandan süzərək sidik yolu ilə bədəndən atır.
Böyrək funksiyalarında pozulma baş verdikdə kreatinin qandan kifayət qədər təmizlənə bilmir. Bu səbəbdən qandakı kreatinin səviyyələri yüksəlir.
Bu vəziyyət böyrəklərin öz funksiyalarını tam olaraq yerinə yetirə bilmədiyini göstərir. Böyrək çatışmazlığı kimi ciddi vəziyyətlərin əlaməti ola bilər.
Bu səbəbdən kreatinin testi böyrək sağlamlığının qiymətləndirilməsi və izlənilməsində geniş istifadə edilən testdir.
Kreatinin səviyyəsindəki dəyişikliklər böyrək funksiyalarının yanında əzələ metabolizmasını da əks etdirə bilər. Qandakı kreatinin səviyyəsinin yüksək olması adətən böyrək funksiya pozulmalarına işarə edir.
Aşağı kreatinin səviyyələri adətən əzələ kütləsi itkisi, qeyri-adekvat protein qəbulu və ya müəyyən metabolik pozulmalarla əlaqələndirilə bilər.
Kreatinin səviyyəsi həmçinin diabet, hipertenziya kimi xroniki xəstəliklərin idarə edilməsində də vacib rol oynayır. Çünki bu xəstəliklər böyrək sağlamlığını təsir edə bilər.
Kreatinin nəyə xidmət edir?
Bədəndəki enerji metabolizmasının yan məhsulu kimi funksiya göstərir. Əzələlərin enerji ehtiyacını ödəyən kreatinin parçalanması nəticəsində yaranır.
Lakin kreatininin əsas funksiyası tullantı məhsulu kimi qəbul edilir. Bədənin enerji istehsal prosesində birbaşa rolu yoxdur.
Daha çox kreatinin böyrək funksiyalarını qiymətləndirmək və bədənin ümumi sağlamlığını izləmək üçün vacib bioloji göstəricidir.
Böyrək Funksiyalarının İzlənilməsi: Kreatininin ən vacib funksiyası böyrəklərin nə qədər yaxşı işlədiyini qiymətləndirməyə kömək etməkdir. Kreatinin böyrəklər tərəfindən qandan süzülür və sidikla atılır. Böyrəklər kreatinini qandan düzgün şəkildə təmizləyə bilmədikdə qandakı kreatinin səviyyəsi yüksəlir.
Əzələ Metabolizmasının Göstəricisi: Kreatin əzələlərdə enerji istehsalı üçün istifadə edilir. Əzələ kütləsi çox olan şəxslərdə kreatinin istehsalı daha çox olur. Bu səbəbdən kreatinin səviyyələri əzələ metabolizmasını dolayı yolla əks etdirə bilər. Aşağı əzələ kütləsinə sahib fərdlərdə və ya əzələ itkisi yaşayan şəxslərdə kreatinin səviyyələri aşağı düşə bilər.
Xroniki Xəstəliklərin İzlənilməsi: Kreatinin səviyyəsi diabet, hipertenziya kimi xroniki xəstəliklərin izlənilməsində də istifadə edilir. Bu xəstəliklər zamanla böyrək funksiyalarını təsir edə və böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər. Diabet və yüksək təzyiq xəstələrində müntəzəm kreatinin izlənilməsi böyrək funksiyalarındakı pozulmaların erkən dövrədə aşkar edilməsinə kömək edir.
Sidik və Qan Təhlillərində İstifadəsi: Kreatinin səviyyəsi həm qan, həm də sidik testləri vasitəsilə ölçülə bilər. Sidikdə ölçülən kreatinin miqdarı sidiyin konsentrasiyasını müəyyən etmək üçün də istifadə edilir. Sidik testi sidikdə protein sızması kimi böyrək zədələnməsinin erkən əlamətlərini aşkar etmək üçün kreatinin səviyyələrinə baxılaraq edilə bilər. Həmçinin kreatinin klirensi testi (GFR hesablanması) böyrəklərin kreatinini qandan nə qədər yaxşı süzdüyünü ölçmək üçün istifadə edilir.
Böyrək Xəstəliklərinin Diaqnoz və Müalicəsində İstifadəsi: Kreatinin səviyyəsi böyrək xəstəliklərinin diaqnoz və müalicə prosesində istifadə edilir. Xroniki böyrək xəstəliyi olan fərdlərdə kreatinin səviyyəsi adətən yüksək olur. Müalicəyə cavabın izlənilməsində kreatinin səviyyələrinin müntəzəm nəzarəti vacibdir.
Kreatinin normal dəyərləri nə qədər olmalıdır?
Dövranındakı kreatinin səviyyələri böyrəklərin qandan nə qədər yaxşı süzgəc etdiyini əks etdirir. Normal kreatinin səviyyələri kişilər və qadınlar arasında fərq göstərə bilər.
Yaş artdıqca bu səviyyələrdə yüngül dəyişikliklər ola bilər.
Ümumiyyətlə qəbul edilən qandakı kreatinin normal dəyərləri belə verilə bilər:
Kişilər üçün Kreatinin Normal Dəyərləri: 0.6 – 1.2 mg/dL (desilitr başına miliqram). Kişilərin əzələ kütləsi adətən qadınlara nisbətən daha çox olduğundan kişilərdə kreatinin səviyyələri təbii olaraq daha yüksək ola bilər.
Qadınlar üçün Kreatinin Normal Dəyərləri: 0.5 – 1.1 mg/dL. Qadınlar adətən kişilərə nisbətən daha az əzələ kütləsinə sahib olduqlarından qandakı kreatinin səviyyələri daha aşağı ola bilər.
Uşaqlar üçün Kreatinin Normal Dəyərləri: 0.3 – 0.7 mg/dL. Uşaqlar inkişaf prosesləri boyunca daha az əzələ kütləsinə sahib olur. Bu səbəbdən kreatinin səviyyələri də daha aşağı olur.
Kreatinin sidik yolu ilə atılan tullantı məhsulu olduğu üçün sidik testlərində də kreatinin səviyyələrinə baxılır. 24 saatlıq sidikdə kreatinin ölçümləri böyrək funksiyalarını qiymətləndirmək üçün istifadə edilir.
Kişilər: 955 – 2936 mg/gün Qadınlar: 601 – 1689 mg/gün
Bu aralıqlar yaşa, çəkiyə və əzələ kütləsinə bağlı olaraq dəyişiklik göstərə bilər.
Kreatinin yüksəkliyi nə deməkdir?
Qandakı kreatinin səviyyəsinin yüksək olması adətən böyrəklərin qandan kreatinini kifayət qədər süzə bilmədiyini və bədəndən ata bilmədiyini göstərir.
Bu vəziyyət böyrək funksiyalarının pozulduğuna işarə edir. Ciddi sağlamlıq probleminin əlaməti ola bilər.
Kreatinin yüksəkliyi yalnız böyrək xəstəliklərinin deyil, əzələ toxumasındakı zədələnmənin, həddindən artıq protein istehlakının və ya intensiv məşqin də nəticəsi ola bilər.
Kreatinin azlığı nədir?
Qandakı kreatinin səviyyəsinin normaldan aşağı olması vəziyyətini ifadə edir. Yüksəkliyi böyrək funksiya pozulmaları ilə əlaqələndirildiyi halda kreatinin azlığı daha çox əzələ kütləsi, qidalanma vəziyyəti və ümumi metabolik proseslərlə əlaqəli ola bilər. Kreatinin azlığı adətən böyrək xəstəliyi ilə əlaqələndirilmir.
Sidikdə kreatinin azlığı və çoxluğu
Sidikdə kreatinin səviyyələri böyrəklərin qandan kreatinini nə qədər yaxşı süzdüyünü və bədən funksiyalarının nə vəziyyətdə olduğunu anlamaq üçün vacib göstəricidir.
Sidikdə kreatinin səviyyələrindəki azlıq və ya çoxluq böyrək sağlamlığı, əzələ metabolizması və bədənin ümumi işləməsi haqqında ipuçları verir.
Sidikdə kreatinin azlığı
Sidikdə kreatinin azlığı bədənin kreatinini kifayət qədər istehsal etmədiyi, əzələ kütləsinin azaldığı və ya böyrəklərin kreatinini sidik yolu ilə atmada problem yaşadığı hallarda görülə bilər.
Sidikdə aşağı kreatinin səviyyələri adətən aşağıdakı vəziyyətlərlə əlaqəlidir:
Əzələ Kütləsinin Azalması: Əzələ kütləsi az olan fərdlərdə, yaşlılarda və ya xroniki xəstəliklər səbəbindən əzələ itkisi yaşayan şəxslərdə sidikdə kreatinin azlığı görülə bilər.
Böyrək Funksiya Pozulmaları: Böyrək çatışmazlığı və ya böyrək funksiyalarının pozulduğu hallarda böyrəklər kreatinini qandan kifayət qədər süzə bilmir. Bu vəziyyətdə sidikdə kreatinin səviyyələri aşağı düşür və qandakı kreatinin səviyyəsi artır.
Qidalanma Çatışmazlığı: Qeyri-adekvat protein qəbulu və ya qidalanma pozulmaları bədənin kreatin istehsalını təsir edərək sidikdə kreatinin azlığına səbəb ola bilər.
Hamiləlik: Hamiləlik dövründə artan maye həcmi və metabolik dəyişikliklər sidikdə kreatinin səviyyələrinin aşağı düşməsinə səbəb ola bilər.
Sidikdə kreatinin çoxluğu
Sidikdə kreatinin səviyyələrinin yüksək olması böyrəklərin kreatinini sidik yolu ilə həddindən artıq miqdarda atması vəziyyətində görülür. Bu hal adətən əzələ metabolizmasının və ya böyrəklərin işləmə tərzində dəyişiklik olduğuna işarə edir.
Sidikdə yüksək kreatinin səviyyələrinin əsas səbəbləri bunlardır:
İntensiv Fiziki Fəaliyyət: Həddindən artıq məşq və ya əzələləri zorlayan fəaliyyətlər əzələ metabolizmasını sürətləndirərək kreatin istehsalını artıra bilər.
Yüksək Proteinli Pəhrizlər: Yüksək protein istehlakı bədənin kreatin istehsalını artıraraq sidikdə kreatinin səviyyələrinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər. Protein baxımından zəngin pəhriz tətbiq edən şəxslərdə bu vəziyyət geniş şəkildə müşahidə edilir.
Əzələ Zədələnmələri (Rabdomioliz): Əzələ toxumasının böyük miqyasda zədələnməsi kreatinin istehsalını artıra bilər.
Böyrək Funksiya Pozulmaları: Sidikdə kreatinin səviyyəsinin yüksək olması böyrəklərin normaldan çox işlədiyini göstərə bilər.
Kreatinin testi nədir?
Kreatinin testi qandakı və ya sidikdəki kreatinin səviyyələrini ölçmək üçün aparılır. Xüsusilə böyrək funksiyalarının izlənilməsi və böyrək xəstəliklərinin təşxis edilməsi üçün geniş istifadə edilir.
Həm qandakı, həm də sidikdəki kreatinin səviyyələri böyrəklərin nə qədər yaxşı işlədiyini göstərir.
Test nəticələri böyrək xəstəliklərinin erkən təşxis edilməsinə və xəstələrin vəziyyətlərinin izlənilməsinə kömək edir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
