Sümük iliyi xərçəngi nədir? Əlamətləri hansılardır?

Sümük iliyi xərçəngi, qan hüceyrələrinin yarandığı sümük iliyi toxumasında başlayan bir xərçəng növüdür. Bu xəstəlik bədənin qan istehsalı prosesinə ciddi təsir göstərir.

Xəstəlik zamanı sümük iliyindəki sağlam hüceyrələrin yerini qeyri-normal və nəzarətsiz şəkildə çoxalan xərçəng hüceyrələri tutur.

Bu vəziyyət xəstənin immun sistemini zəiflədir və bədənin infeksiyalarla mübarizə qabiliyyətini azaldır.

Nəticədə qanazlığı, yorğunluq, sümük ağrıları kimi həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edən əlamətlər ortaya çıxır.

Xərçəngin mərhələsinə və xəstənin ümumi vəziyyətinə görə müxtəlif müalicə üsulları var. Erkən diaqnoz qoyulması və müalicəyə tez başlamaq, ömrü uzatmaq və əlamətləri nəzarətdə saxlamaq üçün çox vacibdir.

Sümük iliyi xərçəngi nədir?

Bu, sümük iliyindəki qan hüceyrələrində inkişaf edən bir xərçəng qrupudur. Sümüklərin içindəki süngərə bənzər maddə olan ilikdəki kök hüceyrələr normalda qırmızı qan hüceyrələrinə (eritrositlər), ağ qan hüceyrələrinə (leykositlər) və ya trombositlərə çevrilir.

Sümük iliyi xərçəngi yarandıqda isə bu hüceyrələr nəzarətdən çıxaraq sürətlə böyüməyə və çoxalmağa başlayır.

Xəstəliyin əsas növləri bunlardır: leykoz, multipl mielom, limfoma, mielodisplastik sindromlar və mieloproliferativ xəstəliklər.

Əlamətlər xərçəngin növünə görə dəyişsə də, əksər hallarda yorğunluq, ağrı və səbəbsiz çəki itkisi müşahidə olunur.

Bu xəstəliyin müalicəsi ilə adətən onkoloq (xərçəng həkimi) və hematoloq (qan xəstəlikləri həkimi) birlikdə məşğul olur.

Sümük iliyi xərçənginin əlamətləri

Xəstəliyin əlamətləri onun növünə görə fərqli ola bilər. Bəzi növlərdə güclü sümük ağrısı və həssaslıq ön planda olur.

Digər növlərdə isə qanazlığı səbəbindən yorğunluq, nəfəs darlığı və dərinin solğunlaşması kimi əlamətlər görünə bilər.

İmmun sisteminə təsir edən növlərdə isə tez-tez infeksiyalara yoluxma, bədəndə asanlıqla göyərmələrin və qanamaların yaranması daha çox nəzərə çarpır.

Hər növün özünəməxsus əlamətləri olduğu üçün düzgün diaqnoz qoyulması vacibdir.

Növlərinə görə sümük iliyi xərçənginin əlamətləri:

Multipl miyelom

Bu, sümük iliyi xərçənginin ən çox rast gəlinən növüdür. Multipl mielom plazma hüceyrələrində başlayır.

Bu hüceyrələr bədəni mikroblardan qorumaq üçün antikor (qoruyucu zülallar) istehsal edən ağ qan hüceyrələridir.

Bədən həddən artıq plazma hüceyrəsi istehsal etməyə başladıqda şişlər yaranır. Bu da sümük əriməsinə və infeksiyalara qarşı müqavimətin azalmasına səbəb olur.

Multipl mielomun əlamətləri:

Qanazlıq
Qırmızı qan hüceyrələrinin azlığından yaranan halsızlıq və yorğunluq
Ağ qan hüceyrələrinin azlığından yaranan infeksiyalar
Trombositlərin azlığı səbəbindən qanama və göyərmə
Tez-tez sidiyə çıxma
Həddindən artıq susuzluq hissi
Qarın ağrısı
İştahsızlıq
Keylik, süstlük
Qanda kalsiumun yüksək olmasından yaranan zehni bulanıqlıq
Sümük ağrısı
Böyrəklərin zədələnməsi və böyrək çatışmazlığı
Sinirlərin zədələnməsinə görə keyimə, “qarışqa gəzməsi” hissi

Leykoz (qan xərçəngi)

Leykoz zamanı bədən, normal ömrünü yaşamayan (vaxtında məhv olmayan) anormal qan hüceyrələri istehsal edir.

Bu anormal hüceyrələrin sayı artdıqca, sağlam ağ qan hüceyrələri, qırmızı qan hüceyrələri və trombositlərin yerini tutaraq onların işləməsinə mane olurlar.

Kəskin leykozda (yetişməmiş “blast” hüceyrələri ilə bağlı) əlamətlər sürətlə ortaya çıxır.
Xroniki leykoz isə daha yetkin hüceyrələrlə bağlıdır. Onun əlamətləri başlanğıcda yüngül ola bilər və buna görə də illərlə fərq edilməyə bilər.

Leykozun bəzi əlamətləri:

Qızdırma və titrəmə
Zəiflik və yorğunluq
Tez-tez və ağır keçən infeksiyalar
Səbəbsiz çəki itkisi
Şişmiş limfa düyünləri
Böyümüş qaraciyər və ya dalaq
Tez-tez baş verən burun qanamaları da daxil olmaqla asan qanama
Dəridə yaranan kiçik qırmızı nöqtələr
Həddindən artıq tərləmə (xüsusilə gecələr)
Sümük ağrısı

Limfoma

Limfomada “limfosit” adlanan hüceyrələr nəzarətdən çıxaraq çoxalır, şişlər əmələ gətirir və immun sisteminin işinə mane olur. Bu xəstəlik limfa düyünlərində və ya sümük iliyində başlaya bilər.

Limfomanın bəzi əlamətləri:

Qızdırma və titrəmə
Enerjinin az olması, halsızlıq
Səbəbsiz çəki itkisi
Şişmiş limfa düyünləri
Boyun, qoltuqaltı, qol, ayaq və ya qasıqda şişkinlik
Gecə tərləmələri
Keyləşmə və “qarışqa gəzməsi” hissi
Mədədə dolğunluq və gərginlik hissi
Sinə və ya bel ağrısı
Dəridə səpgi və qaşınma

Sümük iliyi xərçəngi niyə yaranır?

Bu xərçəngə tutulma riski xərçəngin növünə görə fərqli ola bilər. Məsələn, multipl mielom riski bu faktorlarla arta bilər: ailədə bu xəstəliyin olması, yüksək bədən çəkisi (bədən kütlə indeksi) və 65 yaşdan yuxarı olmaq.

Leykozun risk faktorları da növünə görə dəyişir. Ancaq ümumilikdə yüksək radiasiyaya (şüalanmaya) məruz qalma, keçmişdə kimyaterapiya müalicəsi almaq, ailədə leykoz xəstəliyinin olması və Daun sindromu kimi genetik vəziyyətlər bütün leykoz növləri üçün ortaq risk faktorlarıdır.

Limfoma riski isə radiasiya və kimyaterapiyaya məruz qalmış şəxslərdə, bədən çəkisi normadan çox olanlarda, HİV (QİÇS) virusu daşıyıcılarında və revmatoid artrit və ya lupus kimi immun sistemi xəstəlikləri olanlarda daha yüksəkdir.

Sümük iliyi xərçənginə necə diaqnoz qoyulur?

Əgər sizdə sümük iliyi xərçənginə bənzər əlamətlər varsa, həkiminiz ilk növbədə sizin tibbi tarixçənizi (keçirdiyiniz xəstəlikləri) ətraflı şəkildə öyrənir və tam fiziki yoxlanış aparır.

Diaqnozu dəqiqləşdirmək və xərçəngin nə dərəcədə yayıldığını bilmək üçün müxtəlif analizlər və müayinələr tələb olunur:

Qan Analizləri: Ümumi qan analizi və biokimyəvi analizlər vasitəsilə qan hüceyrələrinin vəziyyəti, böyrək və qaraciyər funksiyaları yoxlanılır. Həmçinin, xərçəngin varlığını göstərə biləcək xüsusi zülalları və ya hüceyrələri (onkomarkerlər) təsbit etmək üçün də testlər aparıla bilər.
Sidik Analizləri: Böyrək funksiyalarını qiymətləndirmək və bədəndəki anormal zülal tullantılarını aşkar etmək üçün edilir.
Biopsiya: Diaqnozu tam təsdiqləmək və xərçəngin növünü müəyyən etmək üçün sümük iliyindən və ya böyümüş limfa düyünlərindən kiçik bir toxuma nümunəsi (biopsiya) götürülür. Bu nümunə mikroskop altında yoxlanılır.
Görüntüləmə Testləri (Aparat Müayinələri): Xərçəngin bədəndə nə qədər yayıldığını və hansı orqanlara təsir etdiyini görmək üçün kompüter tomoqrafiyası (KT), maqnit rezonans görüntüləmə (MRT), PET və Rentgen kimi müayinələrdən istifadə olunur.

Sümük iliyi xərçənginin müalicəsi

Müalicə planı xərçəngin növünə, onun nə qədər yayıldığına və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə təyin edilir.

Müalicə adətən bir neçə fərqli ixtisas həkimi tərəfindən birlikdə planlaşdırılır.

Müalicə müddətində xəstənin vəziyyəti davamlı olaraq qiymətləndirilir. Müalicənin yaratdığı yan təsirləri azaltmaq və xəstənin həyat keyfiyyətini qorumaq üçün dəstəkləyici müalicələr də tətbiq olunur.

Ən yaxşı nəticəni almaq üçün çox vaxt bir neçə müalicə üsulu birlikdə (kombinasiya şəklində) istifadə edilir.

Sümük iliyi xərçənginin müalicəsində istifadə olunan əsas üsullar bunlardır: