Allergiya testi, bədənin hər hansı bir yerində meydana gələn reaksiyaların müəyyənləşdirilməsi üçün aparılan bir testdir.
Çox insanda reaksiyaya səbəb olmayan maddələrə qarşı immunitet sisteminin bir cavabıdır. İmmunitet sistemi “antikor” adlanan zülallar istehsal edir.
Adətən zərərsiz olan allergenlər antikorlar tərəfindən zərərli kimi tanına bilər. Allergenlə təmas halında müdafiə sistemi zülalları həddindən artıq reaksiya verə bilər. Bu halda dəri, sinuslar, həzm sistemi və tənəffüs yollarını tətikləyə bilər.
Allergik reaksiyaların şiddəti şəxsdən şəxsə dəyişə bilər və bəzi hallarda həyati təhlükəyə səbəb ola bilər. Anafilaksiya allergiyanın həyatı təhdid edən bir nəticəsidir.
Adətən bu maddələr kif, tozcuq, günəş şüaları, heyvan tükü, arı sancması, lateks və qidalar şəklindədir. Bundan başqa hər hansı bir maddəyə qarşı da allergik reaksiya yarana bilər.
Bədənin hər hansı bir maddəyə qarşı həddindən artıq reaksiya verib vermədiyini anlamaq məqsədilə allergiya testləri tətbiq edilir.
Allergiya nədir?
Allergiya və ya allergik reaksiya bədənin müdafiə sisteminin normal halda zərərsiz olan hər hansı bir maddəyə qarşı verdiyi cavabdır. Allergiya hər kəsi təsir edə bilər və genetik olaraq ortaya çıxa bilər.
Allergiyası olan şəxslərdə allergenlə ilk qarşılaşmada bədən İmmunoglobulin E (IgE) istehsal edir. IgE allergen maddə varlığında immunitet sistemi tərəfindən istehsal edilən bir antikordur.
IgE antikoru tənəffüs yolları, ağız, dəri, həzm sistemində yerləşən mast hüceyrələri və mukus membranlarına bağlanır.
Bu bölgələrdə olan allergen maddələr xüsusi reseptorlarla bağlanır və mast hüceyrələrinə aparılır.
Histamin allergiyanın əsas əlamətlərini yaradan maddədir. Bu əlamətlər qaşıntılı və sulu gözlər, burun tıxanıqlığı, asqırma və burun axıntısı, öskürək, xırıltı və nəfəs darlığı, boğaz qıcıqlanması, baş ağrısı, dəridə qızartı və ya qaşınma şəklində özünü göstərə bilər.
Tez-tez görülən allergiya növləri bunları əhatə edə bilər:
- Qida allergiyası (süd, yer fıstığı, soya, buğda və s.),
- Ev heyvanı allergiyası (tük, dəri, tüpürcək və s.),
- Toz gənələri allergiyası,
- Tozcuq allergiyası (mövsümi allergiya),
- Kimyəvi maddə allergiyası,
- Həşərat sancması allergiyası (arı, qarışqa və s.),
- Lateks allergiyası.
Əlavə olaraq günəş şüaları, bitkilər, bəzi tənəffüs edilən maddələr də allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
Allergiya testi niyə aparılır?
Mümkün allergenlərlə təmasa girən şəxslərdə narahat edici simptomların ortaya çıxması allergiya testi aparılmasını tələb edə bilər.
Bununla yanaşı anafilaksiya hallarında allergiya testi ilk növbədə yoxlanılması lazım olan bir məsələdir. Anafilaksiya tablosu ürtiker (səpki), nəfəs almaqda çətinlik, anafilaktik şok və s. həyatı təhdid edən hallar ilə nəticələnə bilər.
Bu səbəbdən bədənin həddindən artıq reaksiyasının hər hansı bir allergendən qaynaqlanıb qaynaqlanmadığı test edilir.
Həmçinin astması olan şəxslərə də tez-tez allergiya testi tətbiq edilə bilər.
Test nəticəsində əldə edilən məlumatlar allergen maddənin müəyyənləşdirilməsini dərman və vaksin (immunoterapiya) müalicələrinin qərarlaşdırılmasını təmin edə bilər.
Qida allergiyalarının müalicə planı eliminasiya diyetası və ya məhdud qidalanma şəklində aparıla bilər.
Bundan başqa ətraf mühit şərtləri ilə allergik reaksiyalar yaradan amillərdən qorunma üsulları tətbiq edilə bilər. Allergiya testləri hər yaş qrupuna tətbiq edilə bilər, ancaq bəzi hallarda dəri testləri tövsiyə edilməyə bilər (2, 4).
Allergiya testi növləri hansılardır?
Qida allergiyası, həşərat sancması və kimyəvi maddələr, tənəffüs edilən hava və digər allergenlərin allergiyaya səbəb olub olmadığı müxtəlif allergiya testləri ilə təşxis edilə bilər.
Allergiya testləri tətbiq formalarına görə başlıca iki sinfə ayrıla bilər: qan testləri və dəri testləri.
Dəri testləri allergen maddələrin bədəndə fərqli bölgələrə və fərqli şəkillərdə tətbiqi ilə həyata keçirilir.
Geniş tətbiq edilən dəri prik testi dəriyə kiçik deşiklər açılaraq aparılır. Allergen maddələrin bu deşiklərə nüfuz etməsi və immunitet sistemini hərəkətə gətirib gətirmədiyi müəyyən edilə bilər.
İntradermal və ya dəri içi testi allergenlərin inyeksiya ilə dəri altına verilməsini əhatə edir. İynə ilə dəlmə və ya inyeksiya etmə əməliyyatlarını əhatə etməyən yama testi yalnız dəriyə damlatma üsulunu istifadə edir.
Daha uzun müddətli bir testdir və dəri allergenlərə iki gün boyunca məruz qalır. Yama və ya bandaj ilə örtülən bölgə iki günün sonunda incələnir. Dəri prik və intradermal testlər tək başına diaqnoz vasitəsi kimi istifadə edilmir. Ən yaxşı nəticə üçün qan testi olan serum IgE və dəri prik testi birlikdə təfsir edilə bilər.
Bu iki test adətən eliminasiya diyetasından əvvəl qida allergiyasını təsdiqləmək məqsədilə istifadə edilə bilər. Dərman allergiyalarının təsbit edilməsi üçün yama testi və dərman testləri istifadə edilə bilər. Dərman testi dərmanın müəyyən dozalarda udulmasını əhatə edir. Xüsusilə aspirin və bənzəri ağrıkəsicilər, astım dərmanları xəstəliyin kəskinləşməsinə səbəb ola bilər.
Qan testi ilə IgE antikorunun səviyyələri ölçülə bilər və dəri testi tətbiq edilə bilməyən şəxslərə tətbiq edilir. Ümumiyyətlə allergiya testləri allergik reaksiyaları tetikləyən maddələri tapa bilər və tibbi təcili vəziyyətlərin qarşısını ala bilər. Allergiyaları bilmək gələcəkdə mümkün komplikasiya yaranma riskini azalda bilər.
Dəri allergiya testi nədir?
Dəri allergiya testi allergen maddələrin dəri üzərinə tətbiq edildiyi testlərdir. Tez-tez qabaq qol və kürək bölgəsinə təmas təmin edilir.
Dəridə meydana gələn simptomlar incələnərək allergiya diaqnozu qoyula bilər. Dəri allergiya testləri başlıca üç sinfə ayrılır:
Prik testi: Dəri dəlmə testi kimi də tanınır. Test əksərən qabaq qolun iç üzünə və ya kürək bölgəsinə tətbiq edilir. Dəriyə müəyyən aralıqlar buraxılaraq allergenlər damladılır.
Bununla yanaşı allergen maddənin dəriyə girməsinə kömək olması məqsədilə kiçik iynələr vasitəsilə dəridə deşiklər açılır. Prik testi təxminən 20 dəqiqədə nəticə verir. Qaşınma və şişkinlik bir ilə iki saat içində özbaşına yox olur. Müdafiə sistemi allergenə reaksiya verirsə o maddəyə aid bölgə şişir, qaşınır və qızarır.
Həmçinin diametri böyüyən şişkinliklər müqayisə edilir. Bu əlamətlər müqayisə edildikdə testin müsbət olduğuna qərar verilir. Dəri prik testindən əvvəl təxminən bir həftə boyunca antihistaminik təsirli dərmanlar istifadə edilməməlidir.
İntradermal test: Dəri içi testi kimi də adlandırılır. Dəri prik testi ilə nəticə almayan şəxslərdə istifadə edilir. Həşərat sancmaları, antibiotik dərmanlar və tənəffüs edilən maddələrə qarşı allergiya olub olmadığını müəyyənləşdirə bilər.
Dərinin xarici təbəqəsinə allergen maddənin inyeksiyası və təxminən 20 dəqiqə sonra şişkinlik, qızartı əmələ gəlməsi müşahidə edilir. Test nəticəsinin mənfi olması fərddə allergiya olmadığı mənasına gəlir.
Yama testi: Dəriyə xüsusilə də kürəyə tətbiq edilən bir testdir. Allergen maddələr dəriyə intervallı olaraq damladılır və üzəri bandajla örtülür.
Allergen maddə və bandaj 48 saat boyunca bədəndə qalır. Bandaj çıxarıldıqdan 15-60 dəqiqə içində dəri qiymətləndirilir. Ümumiyyətlə maddələrin dəriyə təması və qida allergiyalarının varlığı araşdırılır.
Allergiya testləri etibarlıdır və komplikasiya inkişaf etdirmə riski nadirdir. Uşaqlara və böyüklərə tətbiq edilə bilər. Ancaq hansı üsulun istifadə ediləcəyinə qərar vermək üçün mütləq həkimə müraciət edilməlidir.
Qan allergiya testi nədir?
Qan allergiya testi qan nümunələrinin alınması və laboratoriyada incələnməsi nəticəsində allergiyanın müəyyənləşdirilməsini təmin edə bilər.
Bu testlər dəri allergiya testlərinin aparıla bilmədiyi hallarda, şiddətli atopik dermatit (ekzema) hallarında və antihistaminik dərman istifadəsi zamanı tətbiq edilir.
Test laboratoriyada qan nümunəsinə allergen maddə əlavə edilməsi və IgE antikorlarının izlənməsini əhatə edir.
Yüksək IgE səviyyələri infeksiyalar, ekzema və s. tibbi problemlərdən qaynaqlanıla bilər. Bu səbəbdən simptomların allergiyaya bağlı olduğu sübut edilməyə bilər və test rutin olaraq tövsiyə edilmir. Eyni zamanda hər allergen spesifik olaraq test edildiyindən hədəf allergen test edilməmiş ola bilər.
IgE testi tətbiq edilən şəxslərdə nəticələr xəstənin keçmişi və klinik müayinəsi ilə birlikdə qiymətləndirilir.
Qan testi toxumalara bağlı IgE və mast hüceyrələrini ölçə bilmədiyindən fərdlər hələ də anafilaksiya riski altında ola bilər. Beləliklə, yalnız IgE səviyyələri ilə qəti diaqnoz qoyula bilməz.
Həmçinin yüksək IgE səviyyələri reaksiyanın ciddiliyi ilə əlaqəli deyil. Qan allergiya testi daha uzun müddətdə nəticə verir və səhv nəticələr ortaya çıxa bilər. Qan testləri komplikasiya olaraq iynə izində ağrı və qanaxma göstərə bilər.
Tez-tez verilən suallar
Allergiya testi necə aparılır?
Geniş tətbiq edilən dəri prik testində qabaq qol və ya kürəkdə kiçik qruplar halında damlalar damladılır və iynələr vasitəsilə dəriyə deşiklər açılır. Dəriyə nüfuz edən allergen damlalar bədəndə allergik reaksiyaya səbəb olduqda bölgə qabarır və qaşınır.
Dəri içi testində allergen damlalar birbaşa olaraq dəri içinə tətbiq edilir və reaksiya olub olmadığı yoxlanılır. Yama testi tez-tez kürəkdə tətbiq edilən bir testdir və allergen damlaların yama edilməsi ilə tətbiq edilir. Qan allergiya testlərində isə allergik iltihabın yaranmasına səbəb olan IgE antikorlarının ölçülməsi təmin edilir.
Allergiya testi ağrıdır mı?
İynə istifadə edilən allergiya testlərində bir qədər ağrı hiss edilə bilər. Ancaq ümumiyyətlə allergiya testləri şiddətli ağrıya səbəb olmaz.
Dəridə meydana gələn qaşıntılar və qıcıqlanma nəticəsində narahatlıq hissi yarana bilər. İnyeksiya üsulu tətbiq edilən testlərdə iynə izinin olduğu bölgə həssas ola bilər.
Allergiya qan testi nədir?
Allergiya qan testi damardan alınan qan nümunələrinin laboratoriya mühitində incələndiyi testlərdir. Dəri testlərinə nisbətən daha uzun müddətdə nəticə verir.
Allergik maddələrlə qarşılaşan IgE antikorları mast hüceyrələrindən histamin ifrazını tetikləyir. Bunun nəticəsində allergik reaksiyalar meydana çıxır. Qəti nəticə verməməklə yanaşı allergiya qan testi dəri testləri ilə birlikdə aparılmalıdır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
