Sümük əriməsi (Osteoporoz), sümüklərin sıxlığının və keyfiyyətinin azalması nəticəsində meydana gələn bir sümük xəstəliyidir.
Normal halda sümüklər daim köhnə toxumalarını yeniləyir və gücləndirir, lakin osteoporoz yəni sümük əriməsi yaşanması halında sümüklər kifayət qədər yeni sümük istehsal edə bilmir və ya köhnə toxumanı qaldıra bilmir.
Bu vəziyyət sümüklərin nazikləşməsinə, kövrək hala gəlməsinə və sınıqların baş verməsinə səbəb olur. Osteoporoz tez-tez yaşlı insanlarda görünsə də, gənclərdə də yaşana biləcək növdə bir xəstəlikdir.
Sümük əriməsi səbəbləri
Sümüklərin əvvəlki kimi toxuma yeniləyə bilməməsi və özünü gücləndirə bilməməsi səbəbindən yaşanan osteoporozun bir çox səbəbi ola bilər.
Olduqca səssiz şəkildə irəliləyən bu xəstəliyə sahib olduğunuzu fərq etməyiniz bir sümüyünüzün sınması ilə ola bilər.
Sümük əriməsi səbəbləri arasında yaşlanma, hormonal dəyişikliklər, qidalanma vərdişləri, genetik faktorlar və bəzi dərmanların uzun müddətli istifadəsi var.
Xüsusilə kalsium və D vitamini çatışmazlığı sümük sağlamlığına mənfi təsir göstərən vəziyyətlərdir. Hormonal dəyişikliklər xüsusilə menopauza dövründəki qadınlarda sümük itkisini sürətləndirə bilər.
Artan yaş təsiri ilə sümüklər yeni toxuma istehsal edə bilmir və sümüklər nazikləşərək kövrək hala gələ bilər. Həmçinin, aşağı səviyyəli fiziki aktivlik və uzun müddətli hərəkətsizlik sümük itkisi nisbətinin artmasına səbəb ola bilər.
Sümük əriməsi əlamətləri
Sümük əriməsi (Osteoporoz) xəstəliyi nə qədər erkən fərq edilərsə, müalicə və qarşısını alma prosesi bir o qədər effektiv olacaqdır. Lakin osteoporoz əlamətləri çox vaxt bu prosesin başlanğıcında aydın olmur.
Xəstəliyin gedişatı irəlilədikcə və yaratdığı çətinliklər artdıqca bəzi əlamətlər ortaya çıxa bilər.
Sümük əriməsi xəstəliyinin ən çox rast gəlinən əlamətləri belə izah edilə bilər:
- Onurğa sınıqları tez-tez kürək və bel ağrısına səbəb ola bilər. Kürək və bel bölgəsində yaranan ağrılar adətən qəflətən meydana çıxır və ya zamanla pisləşir.
- Onurğa sümüklərində yaranan hər hansı bir problem zamanla boy itkisinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət düz duruşun pozulması və göz qabağında olan bir şəkildə boyun qısalması ilə özünü göstərir.
- Asan sümük sınması və ya sınıqların tezliyi osteoporozun irəliləmiş mərhələlərində meydana çıxan bir vəziyyətdir. Sümüklər olduqca güclü bir quruluşa sahib olmasına baxmayaraq, xüsusilə çanaq, bilək, onurğa və qol sınıqlarının baş verməsi osteoporoz xəstəliyinin olması ilə əlaqələndirilən vəziyyətlər arasında yer alır.
- Donqarlıq kimi duruş pozğunluqları osteoporozun irəliləyən mərhələlərində meydana çıxan vəziyyətlərdir. Onurğa sümüklərindəki duruş pozğunluğu fiqurunuzda əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Bu əlamətlərin fərq edilməsi osteoporozun irəliləyən mərhələlərinə təsadüf edə bilər. Lakin bu əlamətləri görən kimi bir sağlamlıq mütəxəssisi ilə məsləhətləşərək lazımi testlərdən keçməli və osteoporoz xəstəliyinə sahib olub-olmadığınızın diaqnoz edilməsi lazımdır.
Əlamətlərin erkən dövrdə fərq edilməməsi riskinə qarşı müəyyən fasilələrlə həkim nəzarətindən keçərək lazımi testləri etdirə bilərsiniz. Beləliklə, xəstəliyə yoluxmanız halında erkən diaqnoz edilə və müalicə prosesinə də tez başlaya bilərsiniz.
Sümük əriməsi diaqnozu
Osteoporoz xəstəliyinin erkən dövrdə diaqnoz edilməsi xəstəliyin irəliləyən mərhələlərində yaşana biləcək problemlər meydana çıxmadan müalicəyə başlanması baxımından əhəmiyyət daşıyır.
Sümük əriməsi diaqnozunu qoymaq üçün ilk addım xəstənin tibbi tarixçəsini və simptomlarını diqqətlə qiymətləndirməkdir. Həkiminiz ailənizdə osteoporoz tarixçəsi, qəbul edilən dərmanlar, qidalanma vərdişləri, həyat tərzi faktorları və əvvəlki sınıqlarla bağlı məlumatları nəzərə alır.
Daha sonra fiziki müayinəyə keçərək sümüklər arasındakı ölçü fərqləri, onurğa donqarlığı, duruş pozğunluğu və digər potensial əlamətlər baxımından qiymətləndirməyə alır.
Xüsusilə onurğa sınıqları və boy itkisini müəyyən etmək üçün ətraflı araşdırmalar aparılır. Bundan sonra osteoporoz diaqnozu üçün adətən sümük sıxlığı skanlaması istifadə olunur.
Ən çox istifadə olunan skanlama üsulu təbii enerji X-şüa absorbsiometriyası (DEXA) adlanan bir növ rentgen skanlamasıdır.
Bu test sümük sıxlığını ölçür və osteoporoz riskini qiymətləndirir. Xüsusilə çanaq və onurğa kimi sınma riski yüksək olan bölgələrin skanlanması aparılmalıdır.
Qan testləri osteoporoz səbəblərini müəyyən etmək və sümük sağlamlığını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Kalsium, fosfor, D vitamini səviyyələri kimi parametrlər ölçülərək osteoporozun səbəbləri başa düşülə və müalicə planı hazırlana bilər.
Sümük sınıqlarını təsbit etmək və mövcud sınıqları qiymətləndirmək üçün rentgen, maqnit rezonans görüntüləmə (MR) və ya kompüter tomoqrafiya kimi görüntüləmə testləri də istifadə edilə bilər.
Həmçinin osteoporoz diaqnozu qoyulduqdan sonra sınıq riskini qiymətləndirmək və uyğun müalicə planı müəyyən etmək üçün FRAX kimi hesablama alətləri istifadə olunur. Bu hesablama aləti ilə yaş, cins, sınıq tarixçəsi və sümük sıxlığı kimi faktorlar qiymətləndirilir.
Sümük əriməsi müalicəsi
Osteoporoz sümük sıxlığının azalması və sümüklərin kövrək hala gəlməsi ilə xarakterizə olunan bir sümük xəstəliyi növüdür. Bu vəziyyət sınıq riskini artıra və həyat keyfiyyətinizə mənfi təsir göstərə bilər.
Osteoporoz diaqnozu haqqında lazımi testlərdən keçməyinizin ardından bu xəstəliyə sahib olduğunuz fərq edildikdə müxtəlif müalicə üsulları tətbiq edilə bilər.
Sümük əriməsi müalicəsi mövzusunda müəyyən addımlar izlənilir və bu addımların əsas xətləri belə izah edilə bilər:
- Osteoporoz müalicəsində istifadə olunan dərmanlar sümük sıxlığını artırmağı və sınıq riskini azaltmağı hədəfləyir. Bifosfonatlar, denosumab, selektiv estrogen reseptor modulyatorları, teriparatid və abaloparatid, kalsitonin kimi həkiminizin tövsiyə etdiyi dozada və müddətdə qəbul edilməsi lazım olan dərmanlar istifadə olunur.
- Qidalanma sümük əriməsi müalicəsinin ən mühüm hissələri arasında yer alır. Kalsium və D vitamini qəbulunu artırmaq sümük sağlamlığımızı dəstəkləyir. Gündəlik kalsium qəbulunu süd, pendir, yoğurt və yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər ilə badam kimi kalsium baxımından zəngin qidalarla artıra bilərsiniz. D vitamini üçün günəş işığına məruz qalmaq və D vitamini əlavələri qəbul etmək də vacibdir.
- Müntəzəm idman sümük sağlamlığını qorumağın və osteoporoz riskini azaltmağın mühüm bir yolu olur. Sümüklərinizi gücləndirmək və tarazlığı artırmaq üçün müqavimət məşqləri, gəzinti, qaçış kimi məşqləri əhatə edən bir proqram mənimsəyə bilərsiniz. Məşq proqramınız həkim və ya fizioterapevt ilə fərdiləşdirilə bilər.
Bunlarla yanaşı, sümük əriməsi (osteoporoz) müalicəsi prosesində müntəzəm olaraq həkiminizlə əlaqədə olmağınız lazımdır.
Sümük sıxlığı skanlamaları və müntəzəm müayinələr müalicənin effektivliyini izləmək və lazım gəldikdə müalicə planını tənzimləmək üçün əhəmiyyət daşıyır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
