“Ayaqlarım niyə həmişə soyuqdur?”, “üşümürəm, amma ayaqlarım buz kimidir” sizə tanış olan bir problem ola bilər. Bir çox insan yalnız qış aylarında deyil, çox vaxt əl və ayaqlarının üşüməsindən şikayət edir.
Hava temperaturundakı dəyişikliklər, həyat tərzi, yanlış corab və ya ayaqqabı seçimi kimi amillər soyuq ayaq səbəbləri ola bilər. Bu kimi geniş yayılmış səbəblərlə zaman-zaman ayaqlarınızın üşüdüyünü hiss etmək normaldır.
Bədənimiz temperaturumuzu tənzimləmək üçün unikal şəkildə işləyir. Bayırda soyuq olduqda, qanın həyati orqanlara axması təmin edilərək orqanlarımızın düzgün şəkildə işləyəcəyi temperatur qorunur.
İstilik itkisinin qarşısını almaq üçün əl və ayaqlardakı qan damarları daralır. Bu halda, əllərimizə və ayaqlarımıza gedən qan axınının miqdarı dəyişərək əl və ayaqlarda üşümə hissi ola bilər.
Soyuq ayaq əlamətləri nələrdir?
Ayaqlarınız sanki “buz parçası” kimi daim üşüyür, ayaqlarınızda keyləşmə və qarıncıqlanma kimi əlamətlər hiss edirsinizsə, bunun səbəbi tibbi bir vəziyyəti göstərən soyuq ayaqlar ola bilər.
Soyuq ayaq əlamətləri bunları əhatə edir:
- Əl və ayaqlarınızda gücsüzlük və ağrı,
- Soyuğa həssaslıq,
- Ayaq rəngində qırmızıdan bənövşəyi-maviyə və solğun ağa qədər rəng dəyişməsi,
- Ayağı isidərkən keyləşmə hissi,
- Tək bacaqda dərinin daha soyuq olması,
- Təsirlənən ayaqda pis dırnaq forması,
- Yavaş sağalan yaralar,
- Təsirlənən ayaqlarda və bacaqlarda zəif nəbz.
Ciddi bir sağlamlıq vəziyyətini göstərə bilən bu soyuq ayaq əlamətlərindən hər hansı birinə sahibsinizsə, dərhal tibbi yardım almağı ihmal etməyin.
Ayaq üşüməsi səbəbləri
Soyuq ayaqların, hava temperaturundan qan dövranı və sinir zədələnməsinə qədər müxtəlif səbəbləri ola bilər.
Soyuq hava, stress, yüksək təzyiq, xolesterol, şəkər xəstəliyi, anemiya, kardiovaskulyar xəstəliklər və qan dövranı ilə əlaqəli bir çox vəziyyət ayaq üşüməsi səbəbləri arasındadır.
Soyuq Hava
Bəzilərimiz soyuq mühitlərdə yaşayır və ya işləyirik. Soyuq ayaqlar, bədənin soyuq havaya verdiyi normal reaksiyalardan biridir. Daha soyuq bir sahəyə girdiyimizdə bədənin itirdiyi istilik miqdarını azaltmaq üçün əl və ayaqlarımıza gedən qan axını azalır.
Beləliklə həyati əhəmiyyətə malik bədən hissələrində temperatur və qan qışı qorunmuş olur. Azalan bu qan axını zamanla toxumalarda oksigenin azalmasına və əl və ayaqların mavimsi bir rəng almasına səbəb ola bilər.
Bu əlamətlər keçici olduqda adətən ciddi bir problem yaratmır və isti mühitə girib bədən yenidən isindikdə əlamətlər də normala qayıdır.
Soyuq hava, stress, yüksək təzyiq, xolesterol, şəkər xəstəliyi, anemiya, kardiovaskulyar xəstəliklər və qan dövranı ilə əlaqəli bir çox vəziyyət ayaq üşüməsi səbəbləri arasındadır.
Reyno Fenomeni (Reyno Xəstəliyi)
Reyno fenomeni soyuq ayaqların başqa bir səbəbidir. Reyno Fenomeni (Reyno Xəstəliyi), damarların həddən artıq və anormal daralması səbəbindən müəyyən bədən bölgələrinə (adətən barmaqlara, bəzən də ayaq barmaqlarına, buruna, qulaqlara və dodaqlara) qan axınının azaldığı bir vəziyyətdir.
Reyno xəstəliyinə sahib şəxslər soyuq havaya və ya yüksək stresə məruz qaldıqlarında əl və ayaqlara gedən arteriyalar daralaraq qan dövranı məhdudlaşır (vazospazm). Bu da əl və ayaqlarda üşümə, bəzən də keyləşmələrə səbəb olur. Bu vəziyyət soyuq iqlimlərdə yaşayan insanlarda daha geniş yayılmışdır. Şiddətli Reyno tarixçəniz varsa və təsirlənən əl və ya ayaq barmaqlarınızdan birində yara və ya infeksiya inkişaf edirsə, dərhal həkimə müraciət etməyiniz lazımdır.
Qan Dövranı Problemləri
Ayaq üşüməsi səbəbləri arasında dövran problemləri olduqca geniş yayılmışdır. Qan dövranı zəif olan şəxslərdə əl və ayaqlar kimi bədən uclarına qan axını yetersiz qala bilər və bu şəxslər tez-tez soyuq ayaqlardan şikayət edə bilərlər. Zəif dövranın müxtəlif səbəbləri ola bilər. Hərəkətsiz bir həyat tərzi və ya bütün gün masa arxasında oturmaq kimi hərəkətsiz qalmaq bacaqlardakı dövranı azalda bilər və ayaqların üşüməsinə səbəb ola bilər.
Həmçinin damarlarda yaranan tıxanmalar və damarların daralması qan axınını pozaraq dövran problemləridir. Arteriyalar yəni şah damarlar ürəkdən vurulan qanı bədənə daşıyan damarlardır. Arter divarlarının içində yüksək xolesterol yığılmasına bağlı olaraq lövhələr yarana bilər və bu lövhələr səbəbiylə damarlar daralır, hətta tıxanmalar ola bilər. Periferik Arter Xəstəliyi (PAX) kimi tanınan bu vəziyyət bacaqlara gedən qan axınını azalda biləcəyindən xüsusilə yaşlılarda soyuq ayaq səbəbləri arasındadır.
Periferik arter xəstəliyi, 50 yaşın üzərindəki diabetli şəxslərin təxminən üçdə birini təsir altına alır. Yürüyərkən bacaq krampları və ağrılar, ayaqlarda və ya ayaq barmaqlarında ağrılı yaralar PAX əlamətləridir. Bu vəziyyətin daha ciddi nəticələri ola bilər və bir ayaq xəstəlikləri mütəxəssisi tərəfindən diaqnoz və müalicə edilməsi son dərəcə vacibdir. Bəzi ürək narahatlıqlarına bağlı olaraq bədəninizə kifayət qədər sürətli qan vurulmaması da ayaq üşüməsi səbəbi ola bilər. Bu halda mövcud ürək problemləri və ya risk amilləri haqqında bir həkimə müraciət etməyiniz lazımdır.
Anemiya
Anemiya, qırmızı qan hüceyrələrində aşağı hemoqlobin səviyyələri səbəbiylə ortaya çıxan vəziyyətdir. Hemoqlobin toxumalara oksigen daşımaqdan məsul olan qırmızı qan hüceyrələrində tapılan proteindir və çatışmazlığında bədənə kifayət qədər oksigen daşınmadığından sağlam işləyiş pozulur. Halsızlıq, unutqanlıq, baş gicəllənməsi, əl və ayaqlarda üşümə kimi əlamətlər ortaya çıxır.
Anemiya, B12 vitamini və ya folat çatışmazlığı, xroniki böyrək xəstəliyi kimi bir çox amilə bağlı ola bilər, ən geniş yayılmışı dəmir çatışmazlığından qaynaqlanır. Dəmir, bədəniniz üçün, xüsusilə qırmızı qan hüceyrələri istehsal etmək və bədənə oksigen daşımaq üçün bir çox vacib funksiyası olan bir mineraldır. Qidalanma rejimi və əlavələrlə adətən müsbət nəticələr verə bilər. Ancaq həkim tərəfindən diaqnoz qoyulması və müalicə tövsiyələrinə əməl edilməsi ən etibarlı yoldur.
Diabet (Şəkər Xəstəliyi)
Ayaq üşüməsi diabetli şəxslər üçün geniş yayılmış problemlərdən biri ola bilər. Tez-tez yüksələn qan şəkəri səviyyələri damarların daralmasına və toxumalara qan axınının azalmasına səbəb olaraq soyuq ayaqlara yol aça bilər.
Qan şəkəri səviyyənizi sabit və mümkün qədər normala yaxın saxlamaq və müntəzəm yoxlamalar aparmaq vacibdir. Şəkər xəstəliyi olan şəxslərdə xüsusilə sinir zədələnməsi və buna bağlı inkişaf edə bilən diabetik ayaq yaraları da önəmli problemlər arasındadır.
Bu mövzuda mütəxəssis həkimə görünmək və ayaqlarda kəsik və ya yaralanma olub-olmadığını müntəzəm yoxlamaq vacibdir. Ayaq üşüməsi diabetli şəxslər üçün geniş yayılmış problemlərdən biri ola bilər.
Sinir Zədələnməsi
Neyropatiya olaraq bilinən sinir zədələnməsi də soyuq ayaqlara səbəb ola bilər. Bu vəziyyətdə temperaturu algılayan sinirlər düzgün işləmədiyi üçün temperatur hissi itə bilər və ayaqlar soyuq hiss edilməyə başlanır.
Sinir zədələnməsinin digər əlamətləri arasında ayaqlarda və bacaqlarda qarıncıqlanma hissi, keyləşmə tapılır. Gecələr bu əlamətlər daha pis ola bilər.
Sinir zədələnməsi vəziyyətində yaranacaq ayaq yaraları və kəsiklərdə ağrı hissini duymaya bilərsiniz, bu səbəbdən fərqinə varmadan infeksiya yarana və böyüyə bilər. Ayaqlarınızı diqqətlə yoxlamanız lazımdır.
Bunların xaricində ayaq üşüməsi səbəbləri arasında stress, vitamin B12 çatışmazlığı, hipotiroidizm, siqaret çəkmək, hormonal pozğunluqlar, yüksək təzyiq və ya miqren üçün istifadə edilən bəzi dərmanlar, autoimmun pozğunluqlar kimi bir çox vəziyyət mövcuddur.
Soyuq ayaqların diaqnostikası və müalicəsi
Davamlı ayaq üşüməsinin altda yatan səbəbini diaqnoz etmək üçün tibbi yoxlamalar əhəmiyyət daşıyır. Həkiminiz, fiziki bir müayinə etdikdən sonra ayağınızın fərqli bölgələrinə basaraq travma və ya sinir zədələnməsi əlaməti axtarır.
Sizdən, anemiya, diabet və ya hipotiroidizm kimi vəziyyətləri araşdırmaq üçün qan testi istənilir. Həkiminiz, bir ürək xəstəliyindən və ya dövran pozğunluğundan şübhələnirsə, ürəyinizin işləyişini qiymətləndirməyə kömək edəcək elektrokardioqram (EKQ) kimi müayinələr istəyə bilər.
Müalicə, böyük ölçüdə soyuq ayaq səbəblərinə bağlıdır.
Müalicə, böyük ölçüdə soyuq ayaq səbəblərinə bağlıdır. Qan dövranınızı yaxşılaşdırmaq və gücləndirmək üçün müntəzəm məşqlər tövsiyə edilə bilər.
Məşq, ürək narahatlıqları da daxil olmaqla digər bütün vəziyyətlərin müalicəsinə və ya qarşısının alınmasına kömək edə bilər. Fiziki terapiya mərkəzlərində sizin üçün ən uyğun və sağlam məşqlər müəyyən edilə bilər.
Digər soyuq ayaq səbəbləri olan hipotiroidizm və anemiya kimi bəzi vəziyyətlər isə dərmanlarla müalicə edilə bilər.
Soyuq ayaqlar ciddi xəstəliklərə bağlı ola biləcəyindən, müalicə edilmədikdə qalıcı zərərlər meydana gələ bilər. Müalicə edilməyən soyuq ayaqların səbəb ola biləcəyi bəzi ciddi vəziyyətlər belədir:
Xroniki ağrı Qanqrena (bədənin bir hissəsində toxuma ölümü) Təsirlənən bölgədə artan infeksiya riski Ətraf itkisi Qalıcı sinir zədələnməsi Bəs ayaq üşüməsi üçün nə etməli? Altda yatan ciddi bir sağlamlıq problemi olmadıqda aşağıdakı sadə üsullar ilə soyuq ayaqlara həll tapa bilərsiniz.
Soyuq ayaqlar üçün nə etməli?
Həkim müayinəsi, altda yatan səbəbi diaqnoz etmək və əlamətləri mümkün qədər önləməyin ən yaxşı yoludur. Bununla birlikdə, evdə tətbiq edə biləcəyiniz bir çox üsul ayaqlarınızın isinməsinə və rahat etməyinizə kömək edə bilər.
Hərəkət Edin: Ayaq üşüməsi üçün nə etməli sualının ilk cavabı “hərəkətdir”. Bədəni isitmənin və ayaqlarınıza qan axını təmin etmənin ən asan yollarından biri hərəkət etməkdir. Məsələn, masa arxası bir işiniz varsa müəyyən fasilələrlə ayağa qalxmaq və qısa müddətli gəzmək ayaqlarınızın isinməsini təmin edə bilər. Müntəzəm olaraq edilən idman, qaçış və məşqlər də qan dövranınızı tənzimləmək üçün faydalı olacaqdır. Ayaq üşüməsi üçün nə etməli sualının ilk cavabı “hərəkətdir”
Ayaqqabı və Corab Seçimi: Uyğun ayaqqabı və corab seçimi gün boyu ayaqlarınızın isti qalmasına kömək edə bilər. İstiliyi qoruyan corablar və yaxşı bir istilik izolyasiyası təmin edən ayaqqabılar üstünlük verilə bilər.
Ayaq Vannası: Soyuq ayaqları rahatlatmanın ən sürətli yollarından biri isti bir ayaq vannası ola bilər. Vannaya və ya uyğun bir qaba ilıq su doldururaq ayaqları 10-15 dəqiqə saxlamaq gün boyu ayaqlara qan axını təmin etmək üçün faydalı ola bilər. Diabetik sinir zədələnməsi olan şəxslər, suyun temperaturuna diqqət etməli, çox isti su istifadə etməkdən çəkinməlidir.
Kafein və Nikotindən Çəkinin: Kafein və nikotin, soyuğun təsirini şiddətləndirə bilən vazokonstriktorlardır. Yəni çox kafein və nikotin istehlakı damarların daralmasına və ayaqlarınıza gedən qan axınının azalmasına səbəb ola bilər. Bu da soyuq ayaqlara yol aça bilər. Kafein və nikotin, soyuğun təsirini şiddətləndirə bilən vazokonstriktorlardır
İsidici Yastıqlar və ya İsti Su Şüşələri: Xüsusilə gecələr yatdığınızda ayaqlarınızın üşüməsi səbəbiylə yuxuya getməkdə çətinlik çəkirsinizsə, yatmazdan əvvəl ayaqlarınızı əhatə edəcək şəkildə isidici yastıqlar və ya isti su şüşələri istifadə etmək rahatlamanızı təmin edə bilər.
Lakin suyun tökülmə riskinə qarşı yuxudan əvvəl isti su şüşələrini uzaqlaşdırmanız lazım ola bilər. ayaq üşüməsi
Ayaqlarınıza Masaj Edin: Ayaqlarınızdakı dövranı sürətləndirmək və gücləndirmək üçün, ayaqlarınıza qısa müddətli də olsa masaj tətbiq edə bilərsiniz. Əl və ayaqlarınızın tez-tez üşüdüyünü hiss edirsinizsə bunun bir çox səbəbi ola bilər.
Xüsusilə diabetik ayaq kimi risk faktorunuz varsa, üşümə hissi ilə birlikdə ayaqlarda qarıncıqlanma, rəng dəyişməsi, bacaqda ağrı kimi əlamətlər yaranırsa həkimə müraciət etməyiniz vacibdir.
Ayaqlarınızı daim soyuq hiss edirsinizsə bunun altında yatan səbəbi tapmaq və uyğun müalicənin tətbiq edilməsi lazımdır.
Tez-tez Soruşulan Suallar Ayaq üşüməsi üçün hansı həkimə getməliyəm? Ayaq üşüməsi üçün müraciət edəcəyiniz bölmə, şikayətləriniz və altda yatan problema görə dəyişə bilər.
İlk olaraq ailə həkiminizə müraciət edə bilərsiniz. Ailə həkiminiz sizi əlaqədar sahəyə yönləndirə bilər. Bunun xaricində ortopediya, fiziki terapiya, nevrologiya, ürək-damar cərrahiyyəsi və ya revmatologiya həkimlərinə gedə bilərsiniz.
Ayaq üşüməsi təhlükəlidir?
Ayaq üşüməsi adətən ciddi bir sağlamlıq probleminin əlaməti deyil. Xüsusilə soyuq hava kimi xarici amillərdən dolayı ayağınız üşüyürsə və yenidən isti bir mühitə girdiyinizdə keçirsə hər hansı bir sağlamlıq probleminiz olmaya bilər.
Ancaq ayağınız daim üşüyürsə; bununla birlikdə gücsüzlük, keyləşmə, ağrı, rəng dəyişməsi və soyuğa həssaslıq kimi başqa əlamətlər də yaşayırsınızsa altda ciddi bir narahatlıq ola bilər. Deməli, ayaq üşüməyiniz təhlükəli bir sağlamlıq probleminin işarəti ola bilər.
Ayaq üşüməsi qan azlığından olur?
Qansızlıq (Anemiya), qırmızı qan hüceyrələrində tapılan hemoqlobin proteininin çatışmazlığından qaynaqlanır. Bədən toxumalarına oksigen daşıyan hemoqlobin, çatışmadıqda isə toxumalarda kifayət qədər oksigen olmur.
Bədənin işləyişini pozan bu vəziyyət halsızlıq, unutqanlıq və ayaqlarda üşümə kimi bir sıra əlamətlərə yol aça bilər. Yəni qansızlığın ayaq üşüməsinə yol aça bilən vəziyyətlərdən biri olduğu deyilə bilər.
Hansı mineral çatışmazlığı ayaqda üşümə yaradır?
Dəmir, B12 vitamini, folat kimi mineral və vitamin çatışmazlıqları üşümə hissinə yol aça bilər. Məsələn; dəmir, bədənə oksigen daşıyan və qırmızı qan hüceyrələri istehsal edən vacib bir mineraldır.
Çatışmazlığında bədəndəki qan hüceyrələri və oksigen miqdarı kifayət qədər olmaya bilər. Üşüməyə səbəb olan vitamin və mineral çatışmazlıqları üçün həkiminizə müraciət edərək, qidalanma rejiminizi dəyişdirə və ya əlavələr qəbul edə bilərsiniz.
Ayaq üşüməsi hansı xəstəliyin əlamətidir?
Ayaq üşüməsi bir çox fərqli xəstəliyə bağlı olaraq ortaya çıxa bilər. Bunlar arasında Reyno fenomeni (Reyno xəstəliyi), dövran problemləri (məsələn, periferik arter xəstəliyi), qansızlıq (anemiya), diabet və sinir zədələnməsi ola bilər.
Digər tərəfdən ayaq üşüməsinə səbəb olan hər hansı bir narahatlıq olmaya bilər. Ayaq üşüməsinin altında yatan səbəbi düzgün şəkildə müəyyən etmək və uyğun müalicəyə başlamaq üçün həkiminizə müraciət etməlisiniz.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
