Tibbi ədəbiyyatda “tinnitus” kimi tanınan qulaq cingiltisi, xarici bir səs mənbəyi olmadan qulaqlarda bir səs eşitmə vəziyyəti kimi müəyyən edilir. Bu vəziyyət, davamlı və ya fasilələrlə hiss edilə bilər.
Ümumiyyətlə zəng səsi, uğultu, vızıltı və ya cingiltisi kimi müxtəlif formalarda özünü göstərir. Çox zaman, ətraf mühit faktorlarından qaynaqlanmayan bu səslər, gündəlik həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər.
Qulaq cingiltisi, özü bir xəstəlik deyildir. Daha çox əsasında yatan bir sağlamlıq probleminin əlaməti olaraq ortaya çıxa bilər.
Qulaq cingiltisi (qulaqda səs-küy) nədir?
‘Tinnitus’ sözü Latınca “cingiltisi” mənasını verir. Tinnitus olaraq da tanınan qulaq cingiltisi, bir və ya iki qulağınızda cingiltisi və ya başqa səslər eşitməyinizdir. Səs-küy hər zaman eşidilə bildiyi kimi gəlib gedə bilər.
Eyni zamanda səs-küyün səviyyəsi dəyişə bilər. Tək bir qulaqda və ya hər ikisində ola bilər. Arxa fon səs-küyü aşağı olduğunda adətən daha pis olur. Bu səbəbdən sakit bir otaqda yuxuya getməyə çalışarkən bunu daha çox hiss edə bilərsiniz.
Tinnitusunuz olduğunda eşitdiyiniz səs, xarici bir səsdən qaynaqlanmır. Digər insanlar ümumiyyətlə bunu eşidə bilməzlər. Tinnitus yaygın bir problemdir. İnsanların təxminən %15 ilə %20-ni təsir edir və xüsusilə yaşlı yetkinlərdə yaygındır.
Ümumiyyətlə yaşa bağlı eşitmə itkisi, qulaq zədələnməsi və ya qan dövranı sistemi ilə əlaqəli bir problem kimi əsasında yatan bir narahatlıqdan qaynaqlanır.
Bir çox şəxs üçün qulaq cingiltisi, əsasında yatan səbəbin müalicəsi ilə və ya səs-küyü azaldan, tinnitusun daha az hiss edilən hala gətirən digər müalicələrlə yaxşılaşır.
Qulaq cingiltisi səbəbləri
Ümumiyyətlə qulaq cingiltisi, beynin eşitməyi idarə edən sinirlər və ya qulağın digər hissələrindəki bir problemə verdiyi reaksiyadır. Yüksək səslərdən qaynaqlanan qulaq zədələnməsi ən çox görülən səbəbdir.
Tinnituslu şəxslərin %90-a qədərində bir miqdar səs-küydən qaynaqlanan eşitmə itkisi vardır. Səs-küyə uzun müddətli məruz qalma, daxili qulaqda spiral şəkilli bir orqan olan kokleanın səsə həssas hüceyrələrində qalıcı zədəyə səbəb olur.
Dülgərlər, pilotlar, musiqiçilər, küçə təmirçilərinin işləri onları riskə salır. Eynilə mişar, silah və ya səs-küylü maşınlarla işləyən şəxslər kimi onlar da risk qrupu arasında yer alır.
Həmçinin, çox sayda konsertə və ya səs-küylü idman tədbirlərinə gedirsinizsə və ya yüksək səsli musiqi dinləyirsinizsə, tinnitus yaşama ehtimalınız daha yüksəkdir.
Ancaq qulaq cingiltisi, silah səsi və ya mühərrik geri təpməsi kimi son dərəcə yüksək bir səsə tək bir məruz qalmadan da qaynaqlanabilir.
Qulaqda səs-küy cingilti səbəbləri bu şəkildə sıralana bilər:
Yaşlanma
Tinnitus xüsusilə yaşlı insanlarda yaygındır. Daxili qulağın içindəki hüceyrələr və eşitməyə kömək edən sinir lifləri təbii yaşlanma prosesinin bir hissəsi olaraq parçalanır. Bu həm eşitmə itkisinə həm də tinnitusa yol aça bilər.
Qulaq Tıxanıqlığı
Tıxanıqlıq, qulaq və sinüs infeksiyaları ilə birlikdə daxili qulaqda təzyiq yaranmasına səbəb ola bilər. Eyni şey çox miqdarda qulaq kiri varsa da ola bilər. Bu təzyiq tinnitusa səbəb ola bilər.
Səbəbi müalicə etmək ehtimalla əlamətlərinizi yüngülləşdirəcəkdir. Ancaq qulağınız uzun müddətdir tıxalıdırsa, zədə qalıcı ola bilər.
Qulaq cingiltsinə səbəb olan digər tibbi vəziyyətlər
Tinnitus bir çox fərqli xəstəlik və narahatlığın əlaməti ola bilər. Bunlar arasında aşağıdakılar yer alır:
- Qulağın daxili hissəsini təsir edən Meniere xəstəliyi
- Orta qulaqda kiçik sümüklərin sərtləşməsinə səbəb olan bir xəstəlik olan otoskleroz
- Boyun və çənə problemləri
- Beyninizə səs siqnalları göndərən sinirdəki tumor
- Miqren
- Travmatik beyin zədələnməsi
- Yüksək təzyiq
- Ürək damar xəstəlikləri
- Qan dövranı problemləri
- Anemiya
- Allergiya
- Qalxanvari vəzin az və ya çox işləməsi
- Lupus və romatoid artrit kimi autoimmun pozuntular
- Diabet
- Fibromiyalji
- Aşağı vitamin səviyyələri
- Hormonal dəyişikliklər
- Depressiya və narahatlıq
Tinnitus tez-tez eşitmə itkisi ilə əlaqələndirilsə də, itkiyə səbəb olmaz. Eşitmə itkisi də tinnitusa səbəb olmaz.
Ancaq mütəxəssislər, eşitməyiniz zədələndikdə beyninizin səsi emal etmə tərzinin dəyişdiyini düşünür.
Müəyyən səs tezliklərində eşitmə qabiliyyətinizi itirsəniz, beyniniz əslində mövcud olmayan səsləri qavrayaraq boşluğu doldurmağa çalışa bilər.
Qulaq cingiltisi əlamətləri
Tinnitus, çox zaman xaricdən bir səs olmasa belə qulaqlarda cingiltisi olaraq müəyyən edilir. Ancaq tinnitus, qulaqlarınızda aşağıdakılar da daxil olmaqla başqa növ xəyal səslərə də səbəb ola bilər.
Bu xəyal səsləri əhatə edən qulaq cingiltisi əlamətləri bu şəkildədir:
- Uğultu
- Gurultu
- Tıqqıltı
- Fışıltı
Tinnitus səsləri, alçaq bir uğultudan yüksək bir ciyildəməyə qədər dəyişə bilər. Bunu bir və ya iki qulağınızda eşidə bilərsiniz. Bəzi hallarda səs o qədər yüksək ola bilər ki, diqqətinizi cəmləşdirmə və ya xarici səsləri eşitmə qabiliyyətinizə təsir edər.
Nadir hallarda qulaq cingiltisi, ritmik bir nəbz və ya uğultu səsi kimi, adətən ürək döyüntünüzlə eyni anda ortaya çıxa bilər. Buna pulsativ tinnitus deyilir. Pulsativ tinnitusunuz varsa, həkiminiz müayinə etdikdə tinnitusunuzu eşidə bilər.
Qulaq cingiltisi növləri nələrdir?
Qulaq cingiltisi, fərqli növlərə ayrılaraq müxtəlif şəkillərdə təsnif edilə bilər. Bu təsnifatlar, cingiltisin mənbəyinə, eşidilən səsin keyfiyyətinə və təsirlənən şəxsin yaşadığı simptomlara bağlı olaraq edilir.
Qulaq cingiltisi növləri bu şəkildə sıralana bilər:
Subyektiv Qulaq Cingiltisi: Yalnız fərdin özü tərəfindən eşidilən cingiltisi növüdür. Ümumiyyətlə daxili qulaq strukturları, eşitmə sinirləri və ya beyindəki eşitmə yollarından qaynaqlanır. Ən yaygın cingiltisi növüdür. Çox zaman yüksək səsə məruz qalma, eşitmə itkisi və ya yaşlanma ilə əlaqəlidir.
Obyektiv Qulaq Cingiltisi: Həm fərd, həm də ətrafındakı bir başqası tərəfindən eşidilə bilən nadir bir cingiltisi növüdür. Çox zaman qan damarlarındakı problemlər, əzələ hərəkətləri və ya orta qulaqda anormallıqlardan qaynaqlanır.
Bu növ cingiltisi, stetoskop ilə dinlənə bilər və ümumiyyətlə damar içi problemlər və ya əzələ spazmları ilə əlaqəlidir.
Davamlı (Xroniki) Qulaq Cingiltisi: Uzun müddət davam edən və xronikləşən bir cingiltisi növüdür. Ümumiyyətlə əsasında yatan bir sağlamlıq probleminin əlamətidir. Həyat keyfiyyətinə əhəmiyyətli ölçüdə təsir göstərə bilər. Davamlı qulaq cingiltisi, ətraflı qiymətləndirmə və müalicə tələb edə bilər.
Keçici (Kəskin) Qulaq Cingiltisi: Qısa müddət ərzində ortaya çıxan və ümumiyyətlə öz-özünə gedən cingiltisi növüdür. Yüksək səsə məruz qalma, ani təzyiq dəyişiklikləri və ya müəyyən dərmanların yan təsiri olaraq inkişaf edir. Keçici cingiltiislər, qalıcı zədəyə səbəb olmadan aradan qalxa bilər.
Tonal Qulaq Cingiltisi: Sabit bir tezlikdə eşidilən, ümumiyyətlə bir zəng səsi, uğultu və ya vızıltı şəklində olan cingiltisi növüdür.
Bu növ cingiltisi, ümumiyyətlə müəyyən bir tezlik aralığında sabit bir ton şəklində hiss edilir.
Atonal Qulaq Cingiltisi: Qeyri-müntəzəm, partlayışlı və ya klik səsi kimi fərqli və dağınıq səslərdən ibarət cingiltisi növüdür. Bu növ cingiltisi, tonal cingiltisiyə görə daha mürəkkəb bir quruluşa malikdir və daha çox ani və qısa müddətli səslərdən ibarətdir.
Bu müxtəlifləşdirmələr, qulaq cingiltisinin əsasında yatan səbəbləri müəyyən etməkdə və uyğun müalicə üsullarının seçilməsində əhəmiyyətlidir. Hər bir cingiltisi növü, fərqli sağlamlıq problemlərinə işarə edə bilər.
Qulaq cingiltisi necə keçər?
Tez-tez bu narahatçılığı yaşayırsınızsa və “qulaq cingiltisi necə keçər?” deyə düşünürsünüzsə, öncəliklə bir mütəxəssis həkimə müraciət etməlisiniz.
Xüsusilə bir audioloq, fiziki müayinə edir və qulaqlarınızda görünən problemlər olub olmadığını yoxlayır. Həmçinin tibbi keçmişinizi və yaxın zamanda yüksək səslərə məruz qalıb qalmadığınızı soruşur.
Vəziyyətinizə bağlı olaraq sizi bir qulaq-burun-boğaz mütəxəssisinə istiqamətləndirə bilər. Qulaqlarınızı təsir edən hər hansı bir tibbi narahatlığınız olub olmadığını müəyyən edə bilər.
Tinnitus bir çox narahatlığın bir əlaməti olduğundan, həkimlər əsasında yatan səbəbə diqqət edərək bunu müalicə edə bilərlər. Ancaq doğru bir diaqnoz almaq üçün testlər etmələri lazım ola bilər.
Bu qiymətləndirmələr bunları əhatə edə bilər:
- Lazım olduqda saf səs audiometriyası, danışma anlaması və timpanometriya kimi eşitmə testləri
- Ürək xəstəliyi və ya digər sağlamlıq problemlərini yoxlamaq üçün qan testləri
- MRT və ya KT kimi görüntüləmə testləri
Tinnitusun temporomandibular oynaq pozuntusu (TMD) bir əlaməti olub olmadığını müəyyən etmək üçün bir diş həkimi tərəfindən də qiymətləndirilməyiniz lazım ola bilər.
Səs-küylü bir konsertdən çıxdıqdan sonra yaşadığınız qulaq cingiltisi, ehtimalla keçicidir. Ancaq bir və ya iki həftə sonra hələ də tinnitus yaşayırsınızsa, ehtimalla başqa bir şey olur.
Standart bir qulaq cingiltisi müalicəsi yoxdur. Ancaq, sağlamlıq mütəxəssisləri ümumiyyətlə əsasında yatan vəziyyətləri müalicə edə bilər və əlamətlərinizi idarə etməyinizə kömək edə bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
