Zəhərli zob xəstəliyi, qalxanabənzər vəzin həddindən artıq işləməsinə və buna bağlı olaraq həddindən artıq miqdarda qalxanabənzər vəzi hormonu istehsal etməsinə səbəb olan autoimmun bir xəstəlikdir.
Zəhərli zob (qreyves xəstəliyi) nədir?
Qreyves xəstəliyi, zəhərli zob adı ilə də bilinən autoimmun bir xəstəlikdir. Bu narahatlıq qalxanabənzər vəzin çox işləməsinə və həddindən artıq miqdarda hormon istehsal etməsinə səbəb olur.
Qalxanabənzər vəzi hormon dəyərlərindəki yüksəlmə hipertiroidizm tablosu yaradır. Hipertiroidizm tablosu, başda zəhərli zob olmaqla bir çox fərqli səbəbə bağlı olaraq görülə bilər.
Qalxanabənzər vəzi hormonları; sinir sistemi funksiyasından beyin inkişafına, bədən istiliyindən metabolizmaya qədər bir çox fərqli sahədə təsir göstərir.
Qalxanabənzər vəzi hormonu səviyyələrindəki dəyişim də bütün bu sahələrin təsirlənməsinə yol açır. Hipertiroidizmə bağlı əlamətlər bədənin demək olar ki, hər bölgəsində inkişaf edir.
Zəhərli zob nədən yaranır?
Zəhərli zob autoimmun bir narahatlıqdır. Autoimmun xəstəliklərdə, əsas vəzifəsi bədənə daxil olan zərərli mikroorqanizmlərlə mübarizə aparmaq olan immun sistemdə bir problem yaranır.
İmmun sistem, şəxsin öz bədən hüceyrəsini ‘yad’ olaraq alqılayır və onu məhv etməyə çalışır. Bu vəziyyət də əlaqədar hüceyrənin yerləşdiyi toxumalarda zədələnmə yaranmasına səbəb olur.
Zəhərli zob xəstəliyində immun sistem, qalxanabənzər vəzidəki hüceyrələrin bir hissəsinə qarşı antikor istehsal edir. Normal şəraitdə qalxanabənzər vəzinin funksiyası, beyindəki hipofiz vəzindən ifraz olunan bir hormon ilə nəzarət edilir.
Qreyves xəstəliyində immun sistemin istehsal etdiyi antikor (tirotropin reseptor antikoru, TRAb), hipofiz vəzindən ifraz olunan hormonu təqlid edir.
Bu antikor qalxanabənzər vəzinin həddindən artıq uyarılmasına, dolayısı ilə də həddindən artıq hormon istehsal etməsinə səbəb olur. Yüksək qalxanabənzər vəzi hormonu səviyyələri də hipertiroidizm tablosu yaradır.
Qreyves oftalmopatiyası, zəhərli zoba bağlı olaraq əmələ gələn bir göz narahatlığıdır. Qreyves oftalmopatiyasında, gözün arxasında yerləşən əzələ və digər toxumalarda bəzi karbohidratlar toplanır.
Bu vəziyyətin səbəbi tam olaraq bilinməsə də qalxanabənzər vəzi funksiyalarını pozan TRAb adlı antikorların göz ətrafında meydana gələn bu dəyişiklikdə rol oynadığı düşünülür.
Qreyves oftalmopatiyası adətən hipertiroidizm ilə eyni zamanda və ya hipertiroidizm başladıqdan bir neçə ay sonra görülür. Bəzi vəziyyətlərin mövcudluğunda şəxsdə zəhərli zobun görülmə riski arta bilər.
Zəhərli zob risk faktorları:
Ailə tarixçəsi: Ailəsində zəhərli zob xəstəliyi olan fərdlərin bu xəstəliyə yoluxma ehtimalı artmışdır. Bu vəziyyət Qreyves xəstəliyinin inkişafında genetik quruluşun da rol oynadığının göstəricisi ola bilər.
Cinsiyyət: Qadınlarda zəhərli zob xəstəliyi kişilərə nisbətən daha sıx görülür.
Yaş: Zəhərli zob xəstəliyi adətən 40 yaşından əvvəl inkişaf edir.
Digər Autoimmun Xəstəliklər: Tip 1 diabet, revmatoid artrit kimi autoimmun xəstəlikləri olan şəxslərdə yenə bir autoimmun xəstəlik olan zəhərli zob görülmə riski daha çoxdur.
Emosional və ya Fiziki Stress: Xəstəlik, stressli bir hadisə yaşama kimi vəziyyətlər; genetik olaraq Qreyves xəstəliyinə meyli olan şəxslərdə xəstəliyin inkişafını tetikləyə bilər.
Hamiləlik: Hamilə və ya yaxın zamanda doğuş etmiş qadınlarda zəhərli zob xəstəliyi görülmə ehtimalı daha yüksəkdir.
Siqaret: Siqaret çəkmək immun sistemə təsir edərək zəhərli zob riskini artırır. Siqaret çəkən Qreyves xəstələrində də Qreyves oftalmopatiyası inkişaf etmə ehtimalı daha çoxdur.
Zəhərli zob əlamətləri nələrdir?
Sıx görülən zəhərli zob əlamətləri belədir:
- Narahatlıq
- Hüzursuzluq
- İstiyə qarşı həssaslıq,
- ilıq havalarda belə tərləmə,
- nəmli dəri
- Qidalanma rejimində dəyişiklik olmamasına baxmayaraq çəki itkisi
- Qalxanabənzər vəzinin böyüməsi (ur)
- Aybaşı dövründə dəyişiklik
- Erektil disfunksiya
- Cinsi istəkdə (libidoda) azalma
- Bağırsaq hərəkətlərində tezləşmə
- Gözlərdə xaricə doğru çıxma
- Yorğunluq
- Baldır və daban üzərindəki dəridə qalınlaşma, qızartı
- Ürək döyüntüsündə sürətlənmə (taxikardiya)
- Ürək döyüntüsündə qeyri-müntəzəmlik (çırpıntı)
- Yuxu pozğunluqları
Zəhərli zob xəstələrinin təxminən 30%-ində Qreyves oftalmopatiyası əlamət və bulguları görülür. Qreyves oftalmopatiyasında, göz ətrafında yerləşən toxumalarda iltihablanma əmələ gəlir.
Qreyves oftalmopatiyası simptomları:
- Gözlərin xaricə doğru çıxması
- Gözlərdə qumlanma hissi
- İşığa qarşı həssaslıq
- Gözlərdə təzyiq və ya ağrı hiss etmə
- İkili görmə
- Göz qapaqlarında şişmə və ya dartılma
- Gözdə qızartı, iltihablanma
- Görmə itkisi
Qreyves dermopatiyası, Qreyves xəstəliyinin nadir görülən bir əlamətidir. Qreyves dermopatiyası olan xəstələrdə, başda daban və baldır bölgəsində olmaqla dəridə qızartı və qalınlaşma görülə bilər.
Zəhərli zob müalicəsi
Zəhərli zob xəstəliyi müalicəsi, qalxanabənzər vəzi hormonlarının həddindən artıq miqdarda istehsal edilməsini əngəlləmək və hazırda istehsal olunan hormonların bədəndəki təsirlərini normala qaytarmaq üçün həyata keçirilir.
Radioaktiv yod terapiyası
Zəhərli zob xəstəliyinin müalicəsində istifadə edilə biləcək üsullardan biri radioaktiv yod terapiyasıdır. Bu terapiyada xəstəyə ağızdan radioaktiv yod verilir. Yod, qalxanabənzər vəzinin hormon istehsal edə bilmək üçün ehtiyac duyduğu bir maddədir. Bu səbəbdən qalxanabənzər vəzi bədənə alınan radioaktiv yodu tutur.
Qalxanabənzər vəzi hüceyrələrinə daxil olan radioaktiv yod yaydığı radiasiya ilə həddindən artıq aktiv qalxanabənzər vəzi toxumasını dağıtmağa başlayır.
Qalxanabənzər vəzi getdikcə kiçilir və Qreyves xəstəliyinə bağlı simptomlar yüngülləşir. Radioaktiv yod müalicəsi bir neçə həftə ilə bir neçə ay arasında bir müddətdə davam edir.
Bu müalicə üsulunun yan təsirləri boyunda həssaslıq və qalxanabənzər vəzi hormonu səviyyələrində müvəqqəti bir yüksəlmədir.
Qeyd: Radioaktiv yod terapiyası hamilə və əmizdirən qadınlarda istifadə edilmir.
Anti-tiroid dərmanlar
Müalicədə istifadə edilə biləcək digər bir üsul isə anti-tiroid dərmanlardır. Bu dərmanlar qalxanabənzər vəzinin hormon istehsal etmək üçün ehtiyac duyduğu yodun hüceyrəyə alınmasını əngəlləyir.
Beləliklə qalxanabənzər vəzi hormonu sintezini azaltmış olur. Anti-tiroid dərmanlara nümunə olaraq metimazol verilə bilər.
Beta bloker qrupu dərmanlar da hipertiroidizm müalicəsində istifadə oluna bilər. Bu dərmanlar qalxanabənzər vəzi hormonu istehsalını azaltmır. Beta blokerlər təsirlərini, qalxanabənzər vəzi hormonlarının bədəndəki təsirlərini neytrallaşdıraraq göstərir.
Beta blokerlər; artmış ürək sürəti, narahatlıq, hüzursuzluq, tərləmə, ishal kimi əlamətlərin aradan qaldırılmasına kömək edir. Propranolol, atenolol, metoprolol, nadolol; Qreyves müalicəsində istifadə edilə biləcək beta blokerlərə nümunədir.
Zəhərli zob əməliyyatı
Zəhərli zob əməliyyatı, qalxanabənzər vəzinin bir hissəsinin və ya tamamının çıxarılmasını əhatə edir. Əməliyyatdan sonra xəstənin kənardan qalxanabənzər vəzi hormonu dəstəyi alması lazım ola bilər.
Qreyves xəstəliyi əməliyyatı zamanı səs tellərini idarə edən sinirlər zərər görə bilər, qalxanabənzər vəzinin üzərində yerləşən və bədəndəki kalsium balansını təmin edən paratiroid vəziləri zədələnə bilər.
Lakin sahəsində təcrübəli bir cərrahın etdiyi əməliyyatda ağırlaşma riski olduqca aşağıdır.
Qreyves xəstəliyi müalicə edilməzsə çox ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Zəhərli zobun fəsadları
Hamiləlikdə Problemlər:
Düşük, erkən doğum, fetal qalxanabənzər vəzi disfunksiyası, zəif fetal inkişaf, anada ürək narahatlığı, preeklampsiya kimi problemlər hamiləlikdə görülə biləcək zəhərli zob ağırlaşmalarıdır.
Ürək Narahatlıqları:
Qreyves xəstəliyi müalicə edilmədikdə ürəkdə ritm pozğunluqlarına, ürək əzələsində struktur dəyişikliklərə və ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Qalxanabənzər Vəzi Fırtınası:
Qalxanabənzər vəzi fırtınası, zəhərli zob xəstəliyinin nadir görülən, lakin həyatı təhdid edə biləcək dərəcədə ağır gedişatlı bir ağırlaşmasıdır.
Tirotoksik olaraq da bilinən bu vəziyyət xüsusilə ağır hipertiroidizmi olan şəxslərdə yaranır. Qalxanabənzər vəzi hormonlarında sürətli və şiddətli yüksəlmənin bədəndə çox sayda təsiri olur.
Bu təsirlər; qızdırma, tərləmə, ishal, qusma, sayıqlama, həddindən artıq gücsüzlük, ürəkdə ritm pozğunluğu, qıcolma, sarılıq, aşağı təzyiq və koma şəklindədir.
Qalxanabənzər vəzi fırtınası təcili müdaxilə edilməsi lazım olan bir sağlamlıq problemidir.
Kövrək Sümüklər:
Hipertiroidizm, sümüklərdə zəifliyə və kövrəkliyə səbəb olan sümük əriməsi (osteoporoz) narahatlığına yol açır. Sümüklərin güclü olması üçün kifayət qədər kalsium ehtiva etməsi lazımdır.
Qalxanabənzər vəzi hormonlarındakı yüksəlmə, sümüklərin kalsium bağlama qabiliyyətinin azalmasına səbəb olur. Qreyves xəstəliyi, hipertiroidizmin ən sıx səbəblərindən biridir. Bu xəstəlik müalicə edilmədikdə olduqca ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Qreyves xəstəliyi əlamətlərindən bir və ya bir neçəsini göstərən şəxslərin vaxt itirmədən bir sağlamlıq mərkəzinə müraciət etməsi və lazımi yoxlamaları etdirməsi faydalı olacaqdır.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
