Kolonoskopiya, yoğun bağırsağın (kolon) və rektumun daxili səthini görüntüləmək üçün istifadə olunan tibbi prosedurdur.
Bu prosedurda kolonoskop adlanan nazik, elastik və ucunda kamera olan boru anüsdən daxil olaraq yoğun bağırsağın içərisinə irəlilədilir.
Kolonoskop həkimə yoğun bağırsağın daxili səthini ətraflı şəkildə müayinə etməyə və poliplər, şişlər, iltihab və ya digər anormallıqları aşkar etməyə imkan verir.
Kolonoskopiya yoğun bağırsaq xərçəngi taraması və diaqnozu üçün ən təsirli üsullardan biridir. Həmçinin ağrı, qanaxma, ishal və ya qəbizlik kimi yoğun bağırsaq əlamətlərinin səbəbini müəyyən etmək üçün də istifadə oluna bilər.
Kolonoskopiya niyə edilir?
Kolonoskopiya aşağıdakı hallarda edilə bilər:
Kolorektal xərçəng taraması: 50 yaş və yuxarı böyüklərdə və ya ailə anamnezi kimi risk faktorları olan şəxslərdə yoğun bağırsaq xərçəngini erkən diaqnoz etmək üçün.
Yoğun bağırsaq əlamətlərini qiymətləndirmək: Qarın ağrısı, rektal qanaxma, ishal, qəbizlik, çəki itkisi və ya anemiya kimi əlamətlərin səbəbini araşdırmaq üçün.
Yoğun bağırsaq poliplərini çıxarmaq: Kolonoskopiya zamanı tapılan poliplər (bağırsağın daxili səthində yaranan anormal toxuma böyümələri) çıxarıla bilər. Bu, yoğun bağırsaq xərçəngi riskini azaltmağa kömək edir.
İltihablı bağırsaq xəstəliyini (IBD) qiymətləndirmək: Kron xəstəliyi və ülserativ kolit kimi IBD-lərin diaqnozu və izlənməsində kolonoskopiya istifadə oluna bilər.
Kimlər kolonoskopiya etdirməlidir?
50 Yaş Üstü Şəxslər: 50 yaş üstündəki hər kəs kolonoskopiya etdirməlidir.
Ailə Anamnezi Olanlar: Əgər ailənizdə kolon xərçəngi anamnezi varsa, daha erkən yaşda kolonoskopiya etdirməlisiniz.
Əlamətləri Olanlar: Bağırsaq vərdişlərində dəyişiklik, nəcisdə qan, qarın ağrısı və səbəbsiz çəki itkisi kimi əlamətlər yaşayırsınızsa, kolonoskopiya etdirməlisiniz.
Kolonoskopiyaya necə hazırlaşılır?
Kolonoskopiya öncəsi yoğun bağırsağınızın təmiz olması lazımdır. Bu, həkiminizin bağırsaq daxili səthini aydın şəkildə görə bilməsi üçün vacibdir.
Həkiminiz sizə kolonoskopiya öncəsi necə hazırlaşacağınız barədə ətraflı təlimatlar verəcək.
Bu təlimatlar adətən aşağıdakıları əhatə edir:
Şəffaf maye pəhrizi: Kolonoskopiyadan bir gün əvvəl yalnız şəffaf mayelər (su, meyvə şirəsi, şorba kimi) qəbul edə bilərsiniz.
Bağırsaq təmizləyici dərmanlar: Kolonoskopiyadan əvvəlki gün və ya həmin gün bağırsaq təmizləyici dərmanlar (lavman və ya ağızdan qəbul olunan məhlullar) istifadə etməyiniz lazım ola bilər.
Bəzi dərmanları kəsmək: Qan durulaşdırıcılar kimi bəzi dərmanları kolonoskopiyadan əvvəl bir müddət kəsməyiniz lazım ola bilər.
Kolonoskopiya pəhrizi
Kolonoskopiya öncəsi tətbiq olunan pəhriz, yoğun bağırsağınızın tamamilə təmizlənməsi və əməliyyat zamanı həkimin bağırsaq daxili səthini aydın şəkildə görə bilməsi üçün çox vacibdir.
Bu pəhriz adətən prosedurdan 3 gün əvvəl başlayır və mərhələli olaraq bərk qidaların məhdudlaşdırılmasını əhatə edir.
Kolonoskopiya pəhrizi mərhələləri:
Prosedurdan 3 gün əvvəl:
- Lifli qidaları azaldın: Meyvə, tərəvəz, tam taxıllar və quru paxlalılar kimi lifli qidaların qəbulunu azaldın. Bunun yerinə ağ çörək, ağ düyü, makaron, qaynadılmış kartof, toyuq, balıq və yumurta kimi həzmi daha asan olan qidaları üstün tutun.
- Bol su için: Gündə ən azı 8-10 stəkan su için.
Prosedurdan 2 gün əvvəl:
- Lifli qidaları tamamilə kəsin: Meyvə, tərəvəz, tam taxıllar, quru paxlalılar, qoz-fındıq və toxumlar kimi lifli qidaları tamamilə kəsin.
- Süd və süd məhsullarını məhdudlaşdırın: Süd, qatıq, pendir kimi süd məhsullarının qəbulunu məhdudlaşdırın.
- Bol su içməyə davam edin.
Prosedurdan 1 gün əvvəl:
- Yalnız şəffaf mayelər qəbul edin: Su, alma şirəsi, üzüm şirəsi, toyuq şorbası, ət şorbası, şəkərsiz çay, şəkərsiz qəhvə, jele, buzlu çubuq, şəkərsiz idman içkiləri kimi şəffaf mayelər qəbul edə bilərsiniz. Qırmızı və ya bənövşəyi rəngdə içkilərdən çəkinin.
- Bağırsaq təmizləyici dərman istifadə edin: Həkiminizin reçetə etdiyi bağırsaq təmizləyici dərmanı (lavman və ya ağızdan qəbul olunan məhlul) istifadə edin.
Kolonoskopiya proseduru günü:
- Səhər heç nə yeməyin və içməyin: Kolonoskopiya əməliyyatından ən azı 2 saat əvvəl heç nə yeməyin və içməyin. Su daxil olmaqla bütün mayeləri kəsin.
- Bəzi dərmanları almayın: Həkiminizin əksi bir təklifi yoxdursa, əməliyyat günü səhər heç bir dərman almayın.
Kolonoskopiya necə edilir?
Kolonoskopiya proseduru adətən aşağıdakı addımları əhatə edir:
- Sedasiya: Prosedur zamanı rahat olmanız üçün sizə sedativ dərman veriləcək.
- Vəziyyət: Prosedur zamanı sol yanınıza uzanmanız istənir.
- Kolonoskopun yerləşdirilməsi: Kolonoskop anüsdən daxil olaraq yoğun bağırsağın içərisinə irəlilədilir.
- Hava verilməsi: Yoğun bağırsağın daha yaxşı görüntülənməsi üçün kolonoskop vasitəsilə hava verilə bilər.
- Görüntülərin müayinə edilməsi: Kolonoskopun ucunda olan kamera köməyi ilə yoğun bağırsağın daxili səthi müayinə edilir.
- Biopsiya və ya polip çıxarılması: Lazım gəldikdə anormal toxumadan biopsiya alına bilər və ya poliplər çıxarıla bilər.
- Kolonoskopun çıxarılması: Prosedur tamamlandıqdan sonra kolonoskop çıxarılır.
Kolonoskopiya nə qədər davam edir?
Kolonoskopiya prosedurunun müddəti bir neçə faktora bağlı olaraq dəyişə bilər:
- Yoğun bağırsağın uzunluğu və quruluşu: Hər fərdin yoğun bağırsağı fərqlidir. Bəzi insanlarda daha uzun və ya qıvrılmış yoğun bağırsaq ola bilər ki, bu da kolonoskopiya-nın müddətini uzada bilər.
- Poliplərin və ya digər anormallıqların varlığı: Əgər əməliyyat zamanı polip və ya başqa anormallıq aşkar edilirsə, bunların çıxarılması və ya biopsiya alınması lazım gələ bilər və bu da əməliyyatın müddətini uzadır.
- Xəstənin hazırlıq durumu: Yoğun bağırsağın tam təmizlənməmiş olması görüntüləməni çətinləşdirə bilər və əməliyyatın müddətini uzada bilər.
- Həkimin təcrübəsi: Təcrübəli həkim əməliyyatı daha sürətli və təsirli şəkildə həyata keçirə bilər.
Ümumiyyətlə, kolonoskopiya əməliyyatı 30 ilə 60 dəqiqə arasında sürür. Lakin yuxarıdakı faktorlara bağlı olaraq bu müddət daha qısa və ya daha uzun ola bilər.
Prosedur sonrası: Kolonoskopiya sonrası sedasiyanın təsiri keçənə qədər bir müddət dincəlməyiniz lazım ola bilər. Bu müddət adətən 1-2 saatdır. Daha sonra evə gedə bilər və normal fəaliyyətlərinizə dönə bilərsiniz.
Kolonoskopiya sonrası
Kolonoskopiya sonrası bir müddət dincəlməyiniz lazım ola bilər. Sedasiyanın təsiri keçənə qədər bir yaxınınızın yanınızda olması tövsiyə olunur. Həmçinin aşağıdakı hallara diqqət etməyiniz lazımdır:
Qaz və şişkinlik: Kolonoskopiya zamanı verilən hava səbəbindən qaz və şişkinlik hiss edə bilərsiniz. Bu hal adətən keçicidir.
Yüngül qarın ağrısı: Yüngül qarın ağrısı yaşaya bilərsiniz. Bu da adətən keçicidir.
Qanaxma: Biopsiya və ya polip çıxarılması edilmişsə, yüngül qanaxma ola bilər.
İnfeksiya: Nadir hallarda infeksiya inkişaf edə bilər.
Əgər şiddətli ağrı, hərarət və ya qanaxma kimi əlamətlər yaşayırsınızsa, dərhal həkiminizə müraciət edin.
Kolonoskopiya sonrası didalanma
Kolonoskopiya sonrası qidalanma həm bədəninizin sağalmasına kömək etmək, həm də həzm sisteminizi rahatlatmaq üçün vacibdir.
Prosedur zamanı bağırsaqlarınızın təmizlənməsi və hava verilməsi səbəbindən ilk bir neçə saat ərzində bir qədər qaz və şişkinlik hiss etməyiniz normaldır.
İlk bir neçə saat:
- Bol maye qəbul edin: Su, bitki çayları, meyvə şirələri (posa daxil etməyən) və elektrolit içkiləri kimi mayeləri bol miqdarda qəbul edin. Bu, əməliyyat zamanı itirilən mayeləri əvəz etməyinizə və dehidratasiyanı qarşısını almağınıza kömək edir.
- Yüngül qidaları üstün tutun: Kraker, tost, qatıq, şorba kimi yüngül və həzmi asan qidalar yeyın.
- Qaz yaradan qidalardan çəkinin: Fasulye, kələm, brokkoli, karnabahar, soğan kimi qaz yaradan qidalardan və qazlı içkilərdən uzaq durun.
İlk bir neçə gün:
- Yüksək lifli qidalara yavaş-yavaş qayıdın: Lifli qidalar bağırsaq hərəkətlərini tənzimləməyə kömək edir, lakin kolonoskopiyadna dərhal sonra həddindən artıq lif qəbulu qaz və şişkinliyə səbəb ola bilər. Buna görə lifli qidaları (meyvə, tərəvəz, tam taxıllar kimi) tədricən pəhrizinizə əlavə edin.
- Sağlam və balanslaşdırılmış qidalanın: Bol miqdarda meyvə, tərəvəz, tam taxıllar və yağsız protein mənbələri qəbul edin.
- İşlənmiş qidalardan çəkinin: İşlənmiş qidalar həzmi çətinləşdirə bilər və qaz və şişkinliyə səbəb ola bilər.
Kolonoskopiya sonrası qidalanma haqqında vacib qeydlər:
- Həkiminizin təlimatlarına əməl edin: Həkiminiz sizə xüsusi pəhriz planı tövsiyə edə bilər.
- Hər hansı narahatlıq hiss etsəniz həkiminizə müraciət edin: Əgər əməliyyat sonrası şiddətli ağrı, qanaxma və ya hərarət kimi əlamətlər yaşayırsınızsa, dərhal həkiminizə müraciət edin.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
