Tibbi adı ilə hepatomeqaliya olan qaraciyər böyüməsi, qaraciyərin normal ölçülərindən daha böyük hala gəlməsi vəziyyətidir. Qaraciyər, bədənin ən böyük daxili orqanlarından biridir və həyati funksiyaları yerinə yetirir.
Böyümə, qaraciyərdə bir xəstəlik, infeksiya və ya toksinlərə məruz qalma kimi səbəblərdən qaynaqlanır. Ümumiyyətlə bir simptom olan qaraciyər böyüməsi, bir sağlamlıq probleminin xəbərçisi ola bilər.
Bu vəziyyət, yüngül bir böyümədən ciddi bir orqan disfunksiyasına qədər dəyişə bilər.
Qaraciyər böyüməsi tək başına bir xəstəlik deyil, başqa xəstəliklərin bir əlamətidir.
Qaraciyər böyüməsi nədir?
Qaraciyərin normal ölçülərindən daha böyük hala gəlməsi vəziyyətidir. Qaraciyər, sağ üst qarın bölgəsində yerləşir. Həzmdən toksinlərin atılmasına qədər bir çox həyati funksiyaya malikdir.
Qaraciyər böyüməsi, bu vacib orqanın düzgün işləməsini əngəlləyən bir vəziyyətin və ya xəstəliyin varlığına işarə edə bilər.
Normal bir qaraciyərin ölçüsü, bir yetkin şəxsdə təxminən 12-15 santimetr arasında dəyişir. Əgər qaraciyər bu ölçülərdən yuxarı çıxarsa böyümüş hesab edilir.
Qaraciyər böyüməsi, özü bir xəstəlik olmaqdan daha çox başqa bir sağlamlıq probleminin əlaməti olaraq ortaya çıxır. Bu vəziyyət qaraciyər toxumasında yağ yığılması, iltihablanma, tumor əmələ gəlməsi və ya maye toplanması kimi müxtəlif səbəblərdən qaynaqlanır.
Hepatomeqaliya ümumiyyətlə səssiz irəliləyən bir vəziyyətdir. Erkən mərhələdə əhəmiyyətli simptomlara səbəb olmaya bilər.
Ancaq irəliləyən prosesdə qaraciyər böyüməsinə bağlı olaraq qarın ağrısı, şişkinlik və dolğunluq hissi kimi əlamətlər ortaya çıxa bilər.
Qaraciyər böyüməsi əlamətləri
Erkən mərhələlərdə səssiz gedə bilən qaraciyər böyüməsi, aydın simptomlara səbəb olmaya bilər. Ancaq böyümə irəlilədikcə bədəndə bəzi narahatlıqlar ortaya çıxır.
Qaraciyər böyüməsi əlamətləri belə sıralana bilər:
- Qarın Bölgəsində Şişkinlik və Dolğunluq: Sağ üst qarın bölgəsində aydın bir şişkinlik və ya dolğunluq hissi yarana bilər. Böyüyən qaraciyər, qarın bölgəsində narahatlıq hissinə səbəb olur.
- Qarın Ağrısı: Qaraciyərin ətrafındakı toxumaların təzyiq altında qalması səbəbindən sağ üst qarın bölgəsində ağrı hiss edilə bilər. Ağrı adətən yüngül başlayır ancaq böyümə irəlilədikcə arta bilər.
- Yorğunluq və Halsızlıq: Qaraciyərin metabolik vəzifələrindəki pozulmalar, bədənin enerji balansını təsir edə bilər və davamlı bir yorğunluq hissinə yol aça bilər.
- İştahsızlıq və Çəki İtkisi: Qaraciyər böyüməsi, iştahsızlıq və istəmsiz çəki itkisinə səbəb ola bilər.
- Dəridə və Göz Ağında Sarılıq: Qaraciyərin bilirubin emal etmə qabiliyyətinin azalması nəticəsində dəri və gözlərdə sarılıq görünə bilər.
- Mədə Bulanması və Qusma: Həzm sisteminə olan təzyiq mədə narahatlıqlarına yol aça bilər.
- Ayaqlarda və Qarında Maye Yığılması (Ödem və Assit): Qaraciyər funksiya pozğunluğu, bədəndə maye yığılmasına yol aça bilər. Bu vəziyyət, ayaqlarda şişkinlik (ödem) və qarın boşluğunda maye yığılması (assit) şəklində özünü göstərə bilər.
- Dəridə Qaşınma: Qaraciyərin öd istehsalı və atılmasındakı problemlər dəridə qaşınmaya səbəb ola bilər.
- Zehni Əlamətlər: İrəli mərhələlərdə, toksinlərin bədəndə yığılması zehni bulanıqlıq, unutqanlıq və ya konsentrasiya problemləri kimi əlamətlərə yol aça bilər.
Qaraciyər böyüməsi niyə baş verir?
Ümumiyyətlə qaraciyərin böyüməsi, orqanın funksiyasını yerinə yetirə bilməyəcək qədər zərər görməsi nəticəsində meydana gəlir.
Qaraciyərin normaldan böyük hala gəlməsi, adətən başqa sağlamlıq problemlərinin bir əlaməti olaraq ortaya çıxır.
Qaraciyər böyüməsi səbəbləri belə sıralana bilər:
- Hepatit: Hepatit, qaraciyərin iltihablanmasıdır. Hepatit B və Hepatit C kimi viruslar, qaraciyəri təsir edərək orqanın böyüməsinə yol aça bilər. Xroniki hepatit, qaraciyərdə daimi zərər yarada bilər və qaraciyərin böyüməsinə səbəb ola bilər.
- Yağlı Qaraciyər (Hepatik Steatoz): Qaraciyərin yağ yığılması nəticəsində böyüməsi, yağlı qaraciyər kimi tanınır.
- Qaraciyər Sirrozu: Qaraciyər sirrozu, qaraciyərin zərər görməsi və düzgün işləyə bilməməsi vəziyyətidir. Sirroz xroniki hepatit və ya uzun müddətli qaraciyər xəstəliklərinin bir nəticəsi olaraq inkişaf edir.
- Qaraciyər Xərçəngi: Qaraciyər xərçəngi və ya qaraciyərin metastatik xərçəngi (başqa orqanlardan qaraciyərə sıçramış xərçəng) də qaraciyərin böyüməsinə səbəb ola bilər. Tumorlar, qaraciyərin ölçüsünün artmasına yol açır.
- Ürək Çatışmazlığı: Ürək çatışmazlığı, qanın düzgün bir şəkildə pompalanmamasına səbəb olur və bu da qaraciyərin qanla dolmasına və böyüməsinə yol aça bilər. Ürək çatışmazlığına bağlı kongestiv qaraciyər böyüməsi meydana gəlir.
- Wilson Xəstəliyi: Wilson xəstəliyi, misin bədəndə yığılmasına yol açan genetik bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik, misin qaraciyərdə yığılmasına və qaraciyərin böyüməsinə səbəb ola bilər.
- Genetik Xəstəliklər: Hemoxromatoz, dəmirin qaraciyərdə yığılmasına səbəb olan bir genetik xəstəlikdir. Zamanla bu yığılma, qaraciyərin böyüməsinə yol aça bilər.
- İltihabi Bağırsaq Xəstəlikləri: Kron xəstəliyi kimi bəzi iltihabi bağırsaq xəstəlikləri, qaraciyərin böyüməsinə səbəb ola bilər. Bu cür xəstəliklər qaraciyərə təsir edərək iltihablanma və böyüməyə yol aça bilər.
- Dərmanlar və Toksinlər: Bəzi dərmanlar, xüsusilə uzun müddətli istifadə edilən dərmanlar, qaraciyərdə toksik təsirlərə yol aça bilər. Həmçinin ətraf mühit toksinləri və kimyəvi maddələr də qaraciyərin böyüməsinə səbəb ola bilər.
- Polikistik Qaraciyər Xəstəliyi: Polikistik qaraciyər xəstəliyi, qaraciyərin içində su dolu kistlərin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Bu kistlər zamanla qaraciyərin böyüməsinə səbəb ola bilər.
Diaqonuz necə qoyulur?
Ümumiyyətlə fiziki müayinə zamanı fərq edilir. Həkim, qarın bölgəsində böyümüş bir orqanın varlığını müəyyən etmək üçün qarın palpasiyası (əllə müayinə) edir.
Qaraciyərin böyüdüyü hallarda, qarın sağ üst hissəsində bir şişkinlik və ya dolğunluq hiss edilə bilər. Ancaq, dəqiq diaqnoz qoymaq üçün əlavə testlər lazımdır.
Qaraciyər böyüməsi müalicəsi
Qaraciyər böyüməsinin müalicəsi, böyümənin səbəbinə bağlıdır. Müalicə metodları ümumiyyətlə tibbi və cərrahi müdaxilələrdən ibarətdir.
Həmçinin qaraciyər sağlamlığını yaxşılaşdırmaq üçün sağlam bir pəhriz qəbul etmək vacibdir. Aşağı yağlı, aşağı şəkərli və yüksək lifli bir pəhriz, qaraciyərin funksiyalarını yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
Bundan əlavə, müntəzəm idman etmək qaraciyər sağlamlığını qoruyur. Qaraciyərin ciddi şəkildə zərər gördüyü və funksiyalarını yerinə yetirə bilməyəcək vəziyyətdə olduğu hallarda, qaraciyər köçürülməsi bir seçim ola bilər.
Qaraciyər köçürülməsi, son mərhələ qaraciyər xəstəliklərində həyati bir müalicə metodudur.
Qaraciyər böyüməsinin qarşısını necə ala bilərik?
Qaraciyər böyüməsinin əksər səbəbləri, sağlam həyat vərdişləri və erkən diaqnoz ilə qarşısı alına bilər.
Qaraciyər sağlamlığını qorumaq üçün alına biləcək bəzi tədbirlər bunlardır:
- Sağlam Qidalanma: Yüksək yağ və şəkər tərkibli qidalardan qaçınmaq, qaraciyərin həddindən artıq yağ yığılması ilə mübarizə etməsinə kömək edə bilər. Bol tərəvəz, meyvə və tam taxıllardan ibarət bir qidalanma rejimi, qaraciyərin sağlamlığını dəstəkləyir.
- Müntəzəm İdman: Yüngül şəkildə müntəzəm fiziki fəaliyyət etmək, qaraciyərin sağlam qalmasına kömək edə bilər. İdman, yağlı qaraciyər xəstəliyinin qarşısını almağa kömək edir və qaraciyərin funksiyalarını dəstəkləyir.
- Hepatit Peyvəndləri: Hepatit B və C kimi qaraciyər xəstəliklərinə yol açan viral infeksiyalara qarşı peyvənd olmaq, bu xəstəliklərin qaraciyər böyüməsinə yol açmasının qarşısını ala bilər.
- Erkən diaqnoz: Qaraciyər böyüməsinə yol açan xəstəliklərin erkən təşxisi, müalicəyə başlanması baxımından kritik əhəmiyyətə malikdir. Müntəzəm yoxlamalar və sağlamlıq taramaları, qaraciyər sağlamlığının izlənməsinə kömək edə bilər.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
