Bel yırtığı (qrija), bel bölgəsindəki fəqərələr arasında amortizator vəzifəsini görən disklərin cırılması nəticəsində sinir köklərinin sıxılması vəziyyətidir.
Sinir köklərinə yaxın olan disk, olduğu yerdən çıxaraq və ya qopararaq sinir köklərinə təzyiq edir.
Bu vəziyyət adətən şiddətli bel ağrısı, ayaq ağrısı, əzələ zəifliyi və ayaq keyləşməsinə səbəb ola bilər.
Yırtıq onurğanın hər hansı bir yerində əmələ gələ bilər, lakin bel yırtıqlarının çoxu bel fəqərələrinin son ikisində əmələ gəlir.
Bel yırtığı (qrija), yaşlanma kimi səbəblərlə yanaşı, ani hərəkətlər və zorlamalara bağlı da əmələ gələ bilər.
Xüsusilə ağır yük qaldırmaq bel fəqərələri üzərində böyük təzyiq yaradaraq yırtığa səbəb ola bilər.
Bel yırtığının əlamətləri
Bel yırtığı, diskin harada yırtıldığı və hansı sinir kökünə təzyiq etdiyinə görə dəyişir. Lakin geniş yayılmış bel yırtığı əlamətləri arasında bel ağrısı, ayaq ağrısı, gəzmədə çətinlik, ayaqlarda keyimə şikayətləri yer alır.
Bundan başqa bel yırtığının ən yaygın əlamətləri belə ola bilər:
- Əzələ zəifliyi
- Tez yorulmaq
- Oturarkən və gəzərkən çətinlik çəkmək
- Tarazlıq itkisi
- Ayaq və bel ağrısı
- Hərəkətdə məhdudlaşma
- Ayaq və ayaqlarda qarıncıqlanma və ya keyimə hissi
- Sidik saxlaya bilməmək Sidik kisəsi və ya bağırsaq funksiyalarında dəyişiklik
- Ağrının gecələr şiddətlənməsi
- Təsirlənən bölgədə yanma, qaşınma və qarıncıqlanma hissi
Əgər bel yırtığı ağrısı həyat keyfiyyətini qəlizləzlişdirək qədər artıbsa və sidik qaçırma, irəliləyici hiss itkisi kimi vəziyyətlər mövcuddursa, mütləq həkim mütəxəssisə müraciət etməlisiz.
Bel yırtığı diaqnoz metodları
Bel yırtığı diaqnozu üçün əvvəlcə həkim tərəfindən şəxsin tibbi keçmişi öyrənilir və fiziki müayinə həyata keçirilir.
Bəzi hallarda əzələ gücü və reflekslərini test etmək məqsədilə nevroloji müayinə tələb oluna bilər. Daha sonra rentgen, BT, CT, MR kimi tarama cihazları ilə yırtıq səbəbilə əmələ gələn onurğa və ya sinir sıxılması müəyyən edilir.
Həmçinin elektromioqram cihazı ilə hansı sinir köklərinin yırtıqdan təsirləndiyi müəyyən edilə bilər.
Bel yırtığı müalicəsi
Bel yırtığı müalicəsi böyük ölçüdə istirahət, ağrıkəsici, fiziki və tibbi müalicələr ilə rahatlanma təmin edilə bilər.
Əgər ciddi bir sinir sıxılması yoxdursa və sadəcə bel, ayaq ağrısı mövcuddursa, əzələ boşaldıcı dərmanlar da təsirli ola bilər. Bir çox xəstənin şikayətləri bu üsullar ilə azalır.
Lakin bu müalicələrə baxmayaraq ağrı keçmirsə və güc itkisi, sidik qaçırma kimi şikayətlər baş göstərirsə, cərrahi müalicə lazım olur.
Cərrahi müalicədə məqsəd təzyiqə məruz qalan sinir kökünü rahatlatmaqdır. Günümüzdə ən çox istifadə edilən metod mikrocərrahi texnikalar ilə aparılan əməliyyatlardır.
Bundan başqa lazer ilə yırtığın kiçildilməsi və ya endoskopik üsulla yırtığın çıxarılması da müalicələr arasında yer alır.
Beldə yırtıq (qrija) yaranmasının səbəbləri
Həddindən artıq çəki və piylənmə:
Həddindən artıq bədən çəkisi bel bölgəsindəki disklərdə təzyiq yaranmasına səbəb olur. Gövdənin ağırlığını onurğa daşıdığından həddindən artıq təzyiq disklərdə deformasiyaya yol açır.
Piylənməsi olan şəxslərdə xəstəlik daha çox aşkar edilir və müalicəsi daha çətin həyata keçirilir. Bundan başqa hamiləlik kimi bədənin sürətlə kilo aldığı dövrlərdə də bədənin ağırlıq mərkəzinin önə doğru kayması onurğaya yük binməsinə səbəb olur.
Genetik:
Bel yırtığı genetik bir xəstəlik deyil. Lakin xəstəliyə səbəb olan birləşdirici toxuma zəifliyi xəstəliyə genetik meyillik yarada bilər. Bu səbəbdən bel yırtığı bəzi şəxslərdə meyllik səbəbilə genetik faktorlardan əmələ gələ bilər.
Siqaret çəkmək:
Siqaret, tərkibində olan kimyəvi maddələr səbəbilə maye itkisinə yol açaraq disklərə gedən oksigen mənbəyini azaldır. Bu vəziyyət diskin daha tez deformasiyaya uğramasına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən bir çox zərərli təsiri olan siqaretdən uzaq durulmalıdır.
Bəzi peşələr:
Bel yırtığına tutulma nisbəti bəzi peşə qruplarında daha çox görülür. Ağır yük qaldırma tələb edən fiziki gücə əsaslanan peşələr, uzun müddət ayaq üstə durma və ya uzun müddət oturma tələb edən peşələr bel yırtığının əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.
Hərəkətsizlik:
Hərəkətsiz həyat, müntəzəm idman etməmək kimi faktorlar əzələlərdə zəifliyə yol açır. Bu səbəbdən biomexaniki tarazlıq pozulur və onurğaya yük düşür. Onurğaya düşən yük, disklərin üzərinə düşərək yırtığa yol açır.
Bel yırtığını qarşısını almaq üçün nə edə bilərik?
- Lazım olmadıqca önə və ya yana əyilməmək
- Yerdən bir şey götürərkən çöməlmək
- Oturarkən bel boşluğunu dolduran bir yastıq istifadə etmək
- Uzun müddət oturmamaq
- Soyuqda qalmamaq, pəncərə və kondisioner önündə durmamaq
- Yataq istirahəti etmək
- Ortopedik bir yataqda yatmaq
- Ayaqları gövdəyə çəkərək cənin vəziyyətində yatmaq
- Yuxarıya uzanma hərəkətləri etməmək
- İki kilonu keçən ağırlıqlar qaldırmamaq
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
