Pankreatit, pankreas adlanan orqanın iltihablı vəziyyəti ilə yaranan ciddi sağlamlıq problemidir.
Pankreas, həzm fermentləri və insulin kimi vacib hormonları istehsal edən orqandır. Pankreatit, bu orqanın iltihablı vəziyyəti nəticəsində həzm və qan şəkərinin tənzimlənməsi proseslərində pozğunluqlara səbəb olur.
Bu xəstəlik kəskin və ya xroniki olaraq ortaya çıxa bilər və əlamətləri ciddi ağrı, ürəkbulanma, qusma, qarın şişkinliği, qızdırma, solğun dəri və iştah itkisi kimi müxtəlif formada özünü göstərə bilər.
Pankreatit müalicəsi xəstəliyin növünə və şiddətinə görə dəyişir. Kəskin pankreatit halında xəstənin təcili xəstəxanaya yerləşdirilməsi lazım ola bilər və müalicə xəstənin qidalanmasının müvəqqəti olaraq dayandırılması, ağrının idarə edilməsi və dəstəkləyici müalicələri əhatə edə bilər.
Xroniki pankreatit halında isə qidalanma qaydasının dəyişdirilməsi, ferment əlavələri, ağrının nəzarəti və bəzi hallarda cərrahi müdaxilə düşünülə bilər.
Müalicənin məqsədi pankreasın dincəlməsini və iltihabın azalmasını təmin etmək, fəsadları qarşısını almaq və xəstənin həyat keyfiyyətini artırmaqdır.
Pankreatit nədir?
Pankreatit, pankreas adlanan orqanın iltihablı vəziyyətidir. Pankreas, həzm prosesində mühüm vəzifələri olan fermentlər və hormonlar istehsal edən orqandır.
Həzm fermentləri bağırsaqlarda qidaları parçalayaraq bədən tərəfindən sorulmasını təmin edir.
Bu fermentlər normal olaraq pankreas daxilində istehsal olunub saxlanılır və bağırsaqlarda istifadəyə hazır vəziyyətə gətirilir.
Lakin bəzi hallarda pankreas daxilindəki bu fermentlər erkən bir şəkildə aktivləşə bilər və pankreasda iltihablı vəziyyətə səbəb ola bilər. Pankreatit kəskin və ya xroniki olmaqla iki fərqli şəkildə görülə bilər.
Kəskin pankreatit adətən qəfil və şiddətli şəkildə ortaya çıxır, xroniki pankreatit isə zamanla inkişaf edən və təkrarlanan vəziyyətdir.
Pankreatit müxtəlif səbəblərə görə ortaya çıxa bilər; ən çox görülən səbəblər arasında öd daşları, həddindən artıq alkoqol istehlakı, yüksək yağlı qidaların həddindən artıq istifadəsi və bəzi dərmanların yan təsirləri sayıla bilər.
Pankreatit ciddi fəsadlara səbəb ola bilən vəziyyətdir, buna görə əlamətlərini hiss edən və ya risk altında olan şəxslərin dərhal tibbi yardım alması vacibdir.
Pankreatit əlamətləri nələrdir?
Pankreatit müxtəlif əlamətlərlə özünü göstərə bilər və bu əlamətlər kəskin və ya xroniki pankreatit üçün də oxşar ola bilər. Əlamətlər adətən pankreatitin şiddətinə və səbəbinə görə dəyişə bilər.
Pankreatitin geniş yayılmış əlamətləri belədir:
Şiddətli Qarın Ağrısı: Pankreatit adətən şiddətli, dözülməz qarın ağrısı ilə özünü göstərir. Bu ağrı epiqastrium adlanan mədənin yuxarı hissəsində və ya sol yuxarı qarın hissəsində cəmlənə bilər və belə yayıla bilər. Ağrı adətən yemək yedikdən sonra və ya alkoqol istehlakından sonra arta bilər.
Mədə Ürəkbulanması və Qusma: Pankreatit mədə ürəkbulanması və qusma kimi həzm sisteminə aid problemlərə səbəb ola bilər. Qusma adətən ağrının şiddətini azaltmaq üçün özünü reaksiya olaraq göstərə bilər.
İştah İtkisi: Pankreatitin səbəb olduğu narahatlıq və mədə ürəkbulanması səbəbindən iştah itkisi yaşana bilər. Bu da çəki itkisinə səbəb ola bilər.
Qarın Həssaslığı: Qarın hissəsi pankreasın iltihablı vəziyyətində olduğu hallarda həssas və toxunmaya qarşı ağrılı ola bilər.
Şəkər Metabolizması Problemləri: Pankreatit pankreasda insulin istehsal edən hüceyrələri də təsir edə bilər və insulin istehsalını azaltaraq və ya tamamilə dayandıraraq şəkər metabolizmasını poza bilər. Nəticədə qan şəkərində yüksəklik (hiperqliksemiya) və diabet inkişaf edə bilər.
Sarılıq: Öd kanallarının tıxanması nəticəsində sarılıq görülə bilər. Bu halda dəri və gözlərdə sarı rəng dəyişikliyi baş verir.
Şok Vəziyyəti: Nadir hallarda pankreatit həddindən artıq iltihab və fəsadlarla şok vəziyyətinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət təzyiqin azalması, sürətli nəbz, nəfəs çətinliyi kimi ciddi əlamətlərlə özünü göstərir.
Əgər yuxarıda qeyd edilən əlamətlərdən hər hansı birini yaşayırsınızsa və ya pankreatit riskiniz varsa, dərhal səhiyyə mütəxəssisisinə müraciət etməyiniz vacibdir. Erkən diaqnoz və müalicə pankreatitin ciddi fəsadlarından qaçınmaq üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.
Pankreatit diaqnozu
Pankreatit diaqnozu xəstənin əlamətləri, fiziki müayinə nəticələri və müxtəlif tibbi testlərin kombinasiyası ilə qoyulur. Pankreatitin diaqnozunda izlənilən addımlar adətən bunlardır:
Xəstə tarixçəsi və Fiziki Müayinə: Həkim xəstənin şikayətlərini dinləyir və səhiyyə tarixini alır. Eyni zamanda qarın hissəsini yoxlamaq üçün fiziki müayinə aparır və mümkün qarın həssaslığını və digər nəticələri qiymətləndirir.
Qan Testləri: Qan testləri pankreas fermentləri və digər göstəricilər üçün yoxlanılır. Pankreatitin diaqnozunda ən çox istifadə edilən qan testləri amilaza və lipaza səviyyələridir. Pankreas iltihablı vəziyyətdə olanda bu fermentlərin qan səviyyələri yüksəlir.
Görüntüləmə Testləri: Radioloji görüntüləmə testləri pankreatitin diaqnozu və səbəbinin müəyyən edilməsində yardımçı ola bilər.
Ən geniş istifadə edilən görüntüləmə üsulları bunlardır:
- Ultrasonoqrafiya (USG): Səs dalğalarından istifadə edərək pankreası və ətrafındakı orqanları görüntüləmək üçün istifadə edilir
- Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Rentgen şüalarından istifadə edərək kəsit görüntüləri əldə edərək pankreatit və fəsadlarını qiymətləndirməyə kömək edir
- Maqnit Rezonans Görüntüləmə (MRG): Güclü maqnit sahələr və radio dalğalarından istifadə edərək ətraflı görüntülər əldə edərək pankreası və ətrafındakı toxumaları qiymətləndirməyə kömək edir
- Endoskopik Retroqrad Kolanjiopankreatоqrafiya (ERCP): Bu invaziv prosedurdur və həzm sisteminin daxilini görüntüləmək üçün istifadə edilir. Pankreas kanalını və öd kanallarını görüntüləyərək tıxanmaları və digər problemləri müəyyən etməyə kömək edə bilər.
Biopsiya: Nadir hallarda pankreasın bir hissəsi alınaraq laboratoriya testləri üçün yoxlanılır. Biopsiya pankreatitin səbəbinin müəyyən edilməsinə və digər ciddi vəziyyətlərin istisna edilməsinə kömək edə bilər.
Pankreatit diaqnozu bu testlərin nəticələrinin bir araya gətirilməsi və digər mümkün səbəblərin istisna edilməsi ilə dəqiqləşdirilir. Diaqnoz qoyulduqdan sonra uyğun müalicə prosesi başladılır və xəstənin vəziyyəti yaxından izlənilir. Erkən diaqnoz və müalicə pankreatitin ciddi fəsadlarının qarşısının alınmasına kömək edə bilər.
Pankreatit müalicəsi necə aparılır?
Pankreatit müalicəsi xəstəliyin növünə (kəskin və ya xroniki), şiddətinə və əsas səbəblərə görə dəyişə bilər.
Ümumiyyətlə, pankreatit müalicəsi bu addımlardan ibarətdir:
Xəstəxanada İzləmə və Nəzarət: Kəskin pankreatit hallarının çoxu xəstəxanada müalicə edilir. Bu, xəstənin vəziyyətinin yaxından izlənməsini və lazımi müdaxilələrin sürətlə aparılmasını təmin edir. Xroniki pankreatit hallarında isə müalicə planı əlamətlərin şiddətinə və fəsadlara görə müəyyən edilir.
Ağrının Nəzarəti: Pankreatit şiddətli qarın ağrısına səbəb ola bilər. Buna görə xəstənin ağrılarını nəzarət altına almaq üçün uyğun analjezik (ağrı kəsici) dərmanlar alması təmin edilir.
Maye və Qidalanma Dəstəyi: Pankreatit səbəbindən pankreasın normal həzm fermentləri istehsal etmə qabiliyyəti poza bilər. Bu halda xəstəyə mayelər və qidalanma dəstəyi verilərək pankreasa kifayət qədər dincəlmə təmin edilir. Bəzi hallarda xəstənin ağızdan qidalanması mümkün deyilsə, intravenoz (damar daxili) qidalanma tətbiq edilə bilər.
Əsas Səbəbin Müalicəsi: Əgər pankreatitin altında yatan səbəb varsa (məsələn, öd daşları, alkoqol istehlakı və ya bəzi dərmanların yan təsirləri), bu səbəbin müalicəsi vacibdir. Öd daşları varsa tıxanmanı aradan qaldırmaq üçün lazım gələrsə cərrahi müdaxilə edilir və ya daşların çıxmasına kömək etmək üçün endoskopik üsullar tətbiq edilə bilər.
Fəsadların İdarəsi: Pankreatit ciddi fəsadlara səbəb ola bilər, məsələn pankreas kistləri, infeksiyalar, şok vəziyyəti və ya diabet kimi hallar. Bu fəsadların müalicəsi də daxil edilənlər arasındadır.
Alkoqol və Siqaret İstehlakının Azaldılması: Xroniki pankreatit alkoqol istehlakı ilə əlaqələndirilə bilər. Buna görə alkoqol istehlakı varsa, istehlakı azaltmaq və ya tamamilə tərk etmək vacibdir. Siqaret çəkməyin də pankreatit üzərində mənfi təsiri olduğu bilinir.
Pankreatit müalicəsi multidissiplinar yanaşma tələb edə bilər. Buna görə xəstəliyin idarəsi adətən qastroenteroloqlar, cərrahlar, dietoloqlar və digər mütəxəssislərin əməkdaşlığı ilə aparılır. Müalicə prosesi xəstənin vəziyyəti və tələbləri nəzərə alınaraq fərdiləşdirilir. Erkən diaqnoz və müalicə pankreatitin mümkün fəsadlarının qarşısının alınmasına və xəstənin həyat keyfiyyətinin artırılmasına kömək edə bilər.
Pankreatit əməliyyatı
Pankreatit əməliyyatları adətən təcrübəli cərrah tərəfindən aparılır və müxtəlif üsullar tətbiq edilə bilər.
Ən çox istifadə edilən pankreatit əməliyyatları bunlardır:
Pankreatik Dekompressiya: Pankreatit səbəbindən yaranan kistlər və ya psevdokistlər əməliyyatla drenaj edilə bilər. Bu əməliyyat kistin daxilindəki mayenin boşaldılmasını və mayenin yenidən toplanmasının qarşısının alınmasını təmin edir.
Pankreatik Nekrozun Təmizlənməsi: Ciddi pankreatit hallarında pankreasın bir hissəsi və ya toxumaları nekroz ola bilər (ölmüş toxumalar). Cərrahi olaraq bu nekrotik toxumaların təmizlənməsi lazım ola bilər.
Öd Daşlarının və ya Şişlərin Çıxarılması: Pankreatit öd daşlarının pankreas kanalına girməsi ilə də bağlı ola bilər. Bu halda öd daşlarının çıxarılması məqsədi ilə cərrahi müdaxilə edilə bilər. Bundan əlavə, pankreatit ilə əlaqəli şişlərin çıxarılması da müalicə üçün lazım ola bilər.
Pankreatik Bypass: Pankreatit öd kanallarının tıxanması səbəbindən də yarana bilər. Bu halda pankreatik bypass əməliyyatı edilə bilər. Bu əməliyyat tıxanmış hissələrin atlanmasını təmin edərək öd və pankreas fermentlərinin bağırsaqlara çatmasını təmin edir.
Pankreatit əməliyyatları adətən açıq cərrahi (böyük kəsiklə) və ya laparoskopik cərrahi (kiçik kəsiklərlə) olaraq edilə bilər. Laparoskopik üsul daha az invaziv texnikadır və daha sürətli sağalma müddətinə sahib ola bilər.
Lakin əməliyyatın növü və üsulu xəstənin vəziyyətinə və cərrahın seçiminə görə dəyişə bilər. Əməliyyatdan sonra xəstənin sağalması və fəsadların qarşısının alınması üçün yaxından izləmə və uyğun baxım təmin edilir.
Pankreatit risk faktorları nələrdir?
Pankreatit risk faktorları fərdlərin pankreatit inkişaf etdirmə ehtimalını artıran müxtəlif faktоrlardır. Bu risk faktorları bunlardır:
Həddindən Artıq Alkoqol İstehlakı: Alkoqol pankreası təsir edə bilər və pankreatit riskini artıra bilər. Xüsusilə həddindən artıq və uzunmüddətli alkoqol istehlakı kəskin və xroniki pankreatit inkişafı ilə əlaqələndirilmişdir.
Öd Daşları: Öd kisəsindəki daşlar öd kanallarını tıxayaraq pankreasın təsirlənməsinə və pankreatit inkişafına səbəb ola bilər.
Yüksək Yağlı Qidaların İstehlakı: Həddindən artıq miqdarda yağlı və yüksək kalorili qidaların istehlakı pankreatit riskini artıra bilər.
Siqaret Çəkmə: Siqaret çəkmək pankreatit inkişaf riski artıra bilər və pankreatitin daha ciddi keçməsinə kömək edə bilər.
Genetik Faktorlar: Ailə tarixində pankreatit olan fərdlərdə genetik meyllilik rolu ola bilər.
Yüksək Kalsium Səviyyəsi (Hiperkalsemiya): Qan kalsium səviyyəsinin normaldan yüksək olması pankreatit inkişafına səbəb ola bilər.
Yüksək Triqliserid Səviyyəsi (Hipertriqliseridemi): Qan triqliserid səviyyələrinin normaldan yüksək olması da pankreatit riskini artıra bilər.
Pankreas Anatomiyasında Anormallıqlar: Doğuşdan gələn bəzi pankreas anatomik quruluşları pankreatit riskini artıra bilər.
Travma və ya Cərrahi Müdaxilələr: Qarın hissəsinə yönəlik travma və ya cərrahi əməliyyatlar pankreatiti tetikləyə bilər.
İnfeksiyalar: Pankreası təsir edən bəzi infeksiyalar pankreatit inkişafı ilə əlaqələndirilmişdir.
Bu risk faktorları pankreatit inkişaf etdirmə ehtimalını artırsa da, həmişə pankreatit inkişaf edəcəyi mənasını vermir. Bir şəxsin pankreatit riski bir neçə faktorun qarşılıqlı təsiri nəticəsində müəyyən edilə bilər.
Pankreatitin qarşısını almaq üçün nələr edilməlidir?
Pankreatiti qarşısını almaq üçün aşağıdakı vacib addımları izləmək vacibdir:
Alkoqol İstehlakını Məhdudlaşdırmaq: Həddindən artıq alkoqol istehlakı pankreası təsir edərək pankreatit riskini artıra bilər. Alkoqolu məhdudlaşdırmaq və ya tamamilə tərk etmək pankreatit inkişaf ehtimalını azaltmaqda böyük əhəmiyyət daşıyır.
Sağlam Qidalanma: Balanslaşdırılmış və müntəzəm qidalanma qaydasını qəbul etmək pankreatit riskini azaltmaqda kömək edə bilər. Yüksək yağlı və yüksək kalorili qidalardan çəkinmək, meyvə, tərəvəz, kepəkli dənlilər və yağsız protein mənbələrinə diqqət yetirmək faydalı olacaq.
Siqaret Çəkməkdən Çəkinmək: Siqaret çəkmək pankreatit inkişaf riskini artıra bilər. Siqareti tərk etmək və ya siqaret çəkilməyən mühitlərdə olmaq pankreatit və digər səhiyyə problemlərini qarşısını almaqda böyük əhəmiyyət daşıyır.
Sağlam Çəkini Qorumaq: Piylənmə və həddindən artıq çəkili olmaq pankreatit riskini artıra bilər. Sağlam çəki saxlayaraq və aktiv həyat tarzı qəbul edərək pankreatit riskini azalda bilərsiniz.
Tibbi Vəziyyətləri Yaxşılaşdırmaq: Öd daşları, yüksək triqliserid səviyyələri və ya digər tibbi vəziyyətlər pankreatit riskini artıra bilər. Buna görə bu növ səhiyyə problemləriniz varsa həkiminizin tövsiyələrinə uyaraq müalicə və idarəsini təmin etmək vacibdir.
Həddindən Artıq Dərman İstehlakından Çəkinmək: Bəzi dərmanlar pankreatit inkişafına səbəb ola və ya riski artıra bilər. Dərmanları həkiminizin göstərişlərinə uyğun şəkildə istifadə etmək və həddindən artıq dozadan çəkinmək vacibdir.
Səhiyyə Nəzarətlərini İhmal Etməmək: Xüsusilə ailə tarixində pankreatit olanlar və ya yüksək risk altında olanlar müntəzəm səhiyyə nəzarətlərini etdirməli və pankreatit əlamətlərini müşahidə etməlidirlər.
Pankreatiti tamamilə qarşısını almaq həmişə mümkün olmaya bilər, lakin yuxarıdakı tədbirləri alaraq pankreatit riskini azaltmaq və sağlam həyat sürmək mümkündür.
Əgər pankreatit əlamətləri və ya risk faktorları haqqında hər hansı narahatlığınız varsa dərhal səhiyyə mütəxəssisisinə müraciət etməyiniz tövsiyə edilir. Erkən diaqnoz və müalicə mümkün fəsadların qarşısının alınmasına kömək edə bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkim ilə məsləhətləşin.
