“Menopauza nədir?” sualı qadınların yumurtalıq fəaliyyətlərinin və bununla əlaqədar olaraq reproduktiv qabiliyyətinin sona çatdığı təbii bir həyat mərhələsidir.
Ümumiyyətlə 45-55 yaş aralığında baş verir, lakin başlanğıc yaşı hər qadına görə fərqli ola bilər.
Əsas olaraq menopauza, bir qadının aybaşı tsiklinin sona çatdığı vaxtdır və artıq yumurtalıqlardan müntəzəm olaraq yumurta hüceyrəsi ifraz olunmur.
Qadın həyatının təxminən üçdə birini əhatə edən menopauza mühüm bir keçid dövrüdür. Qadınlar bu dövrdən həm fiziki, həm də emosional olaraq təsirlənə bilərlər. Hər qadının menopauza əlamətləri və onların təsir dərəcəsi fərqlidir.
Reproduktiv və menstrual dövrdən menopauzaya keçid mərhələsi “perimenopauza” adlanır. Bu dövrdə bədəndəki estrogen səviyyələri, yəni qadınlıq hormonları, qeyri-müntəzəm şəkildə yüksəlməyə və azalmağa başlayır. Bu dəyişikliklər menopauza simptomlarını yaradır.
Menopauza yaşı nədir?
Menopauzanın neçə yaşda başladığı sualı, xüsusilə menopauza əlamətləri yaşadığını düşünən qadınların cavabını maraqla gözlədiyi bir mövzudur.
Dəqiq bir menopauza yaşı yoxdur, lakin adətən qadınlar 45-55 yaşları arasında menopauzaya daxil olurlar.
Menopauza yaşına təsir edən amillər arasında genetik meyllilik, həyat tərzi, sağlamlıq vəziyyəti və digər ətraf mühit amilləri yer alır.
Buna görə bəzi qadınlar menopauzaya daha erkən və ya daha gec daxil ola bilər.
Evdə menopauza testi necə aparılır?
Bir şəxsə menopauza diaqnozu qoymaq üçün laboratoriya şəraitində aparılan testlər və həkim müayinəsi tələb olunur. Qandakı FSH hormonunun səviyyəsini ölçən bu testlərə əsasən menopauza vəziyyəti dəqiqləşdirilir.
Apteklərdən əldə edilə bilən evdə menopauza test dəstləri də sidikdə artan FSH hormonunu ölçərək menopauza vəziyyəti haqqında məlumat verir.
Lakin bu testlərə tam olaraq etibar etmək olmaz, nəticə nə olursa olsun, menopauza əlamətləri varsa, bir tibb müəssisəsinə müraciət edilməlidir.
Menopauza əlamətləri hansılardır?
Menopauza hər qadının müəyyən bir yaşdan sonra yaşadığı bir dövrdür. Bu dövrdə müşahidə olunan bəzi əlamətlər qadınların sosial və iş həyatına mənfi təsir göstərə bilər.
Bu dövrdə qadınlarda bəzi psixoloji və fizioloji dəyişikliklər baş verir. Bəs menopauza əlamətləri hansılardır, neçə yaşında başlayır?
- Bir il aybaşı olmamaq və ya qeyri-müntəzəm aybaşı: Araşdırmalara görə, menopauza əlamətləri 45 yaşından sonra hiss edilməyə başlayır və 1 il menstruasiya olmaması ilə birlikdə menopauzaya girildiyi qəbul edilir.
- İstilik basmaları: Menopauzanın ilk mərhələlərində qadınlarda özünü hərarətli və tərləmə hissi, boyunda qızartı, soyuq tər ifrazı kimi simptomlar müşahidə olunur. Bu simptomları daha az yaşamaq üçün müəyyən ədviyyatları, alkoqolu və siqareti həyatlarından çıxarmaları lazımdır.
- Depressiya və əhval-ruhiyyə dəyişiklikləri: Menopauza həyatın normal bir hissəsidir və əksər qadınlar bunu oxşar şəkildə yaşayır. Bununla belə, bəzi qadınlar genetik olaraq psixoloji problemlərə daha çox meyilli olduqları üçün bu dövrdə ani dəyişən əhval-ruhiyyə səbəbindən depressiv düşüncələrə qapılma riskləri arta bilər. Bu depressiv əhval-ruhiyyə uzun sürərsə, tibb müəssisəsinə müraciət etmək lazımdır.
- Yuxuya getməkdə çətinlik: Yuxu problemləri menopauzada olan qadınların ən çox rastlaşdığı şikayətlərdən biridir. Yuxu problemləri menopauzanın fərqli mərhələlərində ortaya çıxa bilər. Adətən depressiya və istilik basmaları səbəbindən yaranır. Bu problemlər aradan qalxdıqda yuxuya getməkdə çətinlik çəkilmir.
- Ürək və damar problemləri: Normal şəraitdə ürək və damar xəstəlikləri kişilərdə daha çox görülsə də, menopauza ilə birlikdə qadınlarda da risk artır. Estrogen hormonunun azalması səbəbindən ürək xəstəliklərinə qarşı qoruyucu təsir aradan qalxır. Qadınların bu dövrdə xüsusilə stresdən və siqaretdən uzaq durması lazımdır.
- Sümük kütləsinin itirilməsi: Menopauzada estrogen hormonunun azalması sümük sıxlığında da azalmaya və sınıqlara səbəb ola bilər. Hər hansı bir problem yaşanmaması üçün ildə 1 dəfə sümük sıxlığı ölçülməli və zəruri hallarda dərman istifadə edilməlidir.
Erkən menopauza əlamətləri
40 yaşından əvvəl və hətta bəzən 30-cu yaşların sonlarına doğru menopauzaya daxil olan qadınlar erkən menopauzaya girmiş hesab edilir.
Erkən menopauzanın əlamətləri tipik menopauza əlamətlərinə bənzəyir, lakin bu əlamətlər daha erkən yaşlarda ortaya çıxır.
Aybaşı pozğunluqları, istilik basmaları, əhval-ruhiyyə dəyişiklikləri, sidik yolları infeksiyaları, yuxusuzluq, dəridə yaranan quruluq, sızanaq kimi dəyişikliklər erkən menopauza əlamətləri arasındadır.
Erkən menopauzanın əlamətləri həyat keyfiyyətinə təsir edə bilər, bəzən də sümük əriməsi (osteoporoz), ürək-damar xəstəlikləri kimi ciddi xəstəliklərə yol aça bilər.
Bu səbəbdən gözləniləndən daha tez menopauzaya girən qadınlara hormonal müalicələr tətbiq edilə bilər.
Menopauzaya daxil olarkən aybaşı qanaxmaları necə olur?
Menopauza yaxınlaşdıqca və ya menopauza dövründə aybaşı tsikli getdikcə qeyri-müntəzəm olur.
Hormonal dəyişikliklərin nəticəsi olaraq aybaşılar daha tez-tez və ya daha seyrək baş verə bilər, bəzən də aylarla aybaşı olmaya bilər.
Bu qanaxmalar adətən yüngül və zəif olur. Adətən daha az ağrılı proseslər yaşanır, qıcolmalar tamamilə yox ola bilər.
Menopauzaya yaxınlaşarkən və menopauzadan sonra aybaşı qanaxmalarındakı dəyişikliklər normaldır. Yenə də anormal qanaxma görüldüyü hallarda mütləq bir həkimə müraciət edilməlidir.
Menopauzaya daxil olan qadın nə etməlidir?
Menopauza prosesi təbii bir dövrdür. Qadınların bu dövrdə özləri ilə barışıq olması və bədəni ilə harmoniya içində olması prosesi daha asan keçirməsini təmin edir.
“Menopauzaya girən qadın nə etməlidir?” sualına cavab olaraq, qadınların rahat bir menopauza dövrü keçirməsi üçün bəzi tövsiyələr:
- Menopauzadan sonra sağlamlıq riskləri arta bilər, bu səbəbdən müntəzəm sağlamlıq yoxlamaları vacibdir. Menopauzaya daxil olan bir qadın, bu dövrü daha yaxşı anlamaq və sağlamlığını qorumaq üçün yoxlamalarını laqeyd etməməlidir. Beləliklə, ürək sağlamlığı və xərçəng riskləri kimi amillər qiymətləndirilə bilər, lazım gələrsə müalicə və qabaqlayıcı tədbirlər təmin edilə bilər. Pap-test (smear), çanaq müayinəsi, mammoqrafiya və sümük sıxlığı testi kimi sağlamlıq skrininq testlərini də mütləq müntəzəm olaraq etdirməlidir.
- Menopauza hormonal dəyişikliklərlə xarakterizə olunur. Bu dəyişikliklər bəzi simptomlara səbəb olacaqdır. Hormon əvəzedici terapiya və ya simptomları yüngülləşdirən digər dərmanlar bu dövrdə fayda verə bilər; mövzu ilə bağlı bir həkimlə məsləhətləşmək tövsiyə olunur.
- Bu dövrdə sağlam qidalanmaq, çəkiyə nəzarət, sümük və ürək sağlamlığı baxımından vacibdir. Daha çox tərəvəz, meyvə, tam taxıl və az yağlı zülal mənbələri olan bir qidalanma planı tətbiq etmək lazımdır.
- Müntəzəm idman etmək həyatın hər dövründə olduğu kimi menopauza prosesində də faydalıdır. Güc məşqləri sümük kütləsinin itirilməsini azaldarkən, kardiovaskulyar məşqlər ürək sağlamlığını qoruyur.
- Menopauza dövründə dəstək və anlayış vacibdir. Ailəniz və dostlarınızla ünsiyyət qurmaq, lazım gələrsə psixoloji dəstək almaq prosesə müsbət təsir göstərir.
Menopauzaya daxil olmuş qadın hamilə qala bilərmi?
Menopauza dövründə yumurtalıqlar yumurtlamağı (ovulyasiyanı) dayandırır. Bu səbəbdən qadınların reproduktiv funksiyası sona çatır, hamilə qalma ehtimalı da olmur.
Yenə də dəqiq bir menopauza diaqnozu qoymaq üçün 12 ay boyunca aybaşı olmamaq lazımdır.
Menopauza başlanğıcının ilk 5-6 ayında proses tam olaraq tamamlanmadığı üçün çox aşağı da olsa, hamilə qalma ehtimalı var.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
