Yaddaş itkisi (amneziya), bir fərdin keçmiş təcrübələrini, məlumatlarını və ya hadisələri xatırlamaq qabiliyyətinin anormal şəkildə azalması və ya itirilməsi kimi təyin edilir.
Bu vəziyyət, adətən beyindəki struktur və ya funksional bir pozğunluqdan qaynaqlanır və insanın gündəlik həyatındakı fəaliyyətinə və sosial əlaqələrinə mənfi təsir göstərə bilər.
Yaddaş itkisinin müxtəlif növləri ola bilər; qısamüddətli yaddaş itkisi, uzunmüddətli yaddaş itkisi, hissəvi yaddaş itkisi və ya tam yaddaş itkisi kimi.
Səbəbləri arasında beyin travmaları, Alzheimer xəstəliyi, demensiya, insult, beyin şişləri, infeksiyalar, qidalanma çatışmazlıqları və ya psixoloji amillər ola bilər.
Yaddaş itkisinin əlamətləri arasında unutqanlıq, şüur qarışıqlığı, şəxsiyyət dəyişiklikləri və dil problemləri yer ala bilər.
Yaddaş itkisinin səbəbləri
Yaddaş itkisi gündəlik həyatda tez-tez rast gəlinən bir problem ola bilər və adətən müxtəlif səbəblərdən qaynaqlanır.
Yaddaş itkisi müvəqqəti bir vəziyyətdən, qalıcı və ciddi sağlamlıq problemlərinə qədər geniş bir spektrdə dəyişə bilər.
Yaddaş itkisinin altında yatan səbəbləri anlamaq, uyğun müalicə və idarəetmə strategiyalarını hazırlamaq üçün vacibdir.
Yaddaş itkisinin yayğın səbəbləri və onların necə idarə olunacağı haqqında bilməli olduğunuz məqamlar:
Yaşlanma
- Koqnitiv Geriləmə: Yaşlanma ilə birlikdə beyin funksiyalarında təbii olaraq bəzi geriləmələr ola bilər. Yaddaş itkisi yaşlı fərdlərdə daha tez-tez müşahidə olunur, lakin bu, adətən yüngül səviyyədə olur və gündəlik həyata əhəmiyyətli dərəcədə təsir etmir.
Stress və həyəcan
- Yüksək Stress: Uzunmüddətli stress və həyəcan (təşviş), beynin yaddaşla əlaqəli bölgələrində zədələnməyə səbəb ola və yaddaş problemləri yarada bilər. Stressli vəziyyətlər, diqqət toplama və məlumatı emal etmə qabiliyyətinə də təsir göstərə bilər.
Depressiya
- Depressiya və Yaddaş: Depressiya yaddaş və diqqət problemlərinə səbəb ola bilər. Depressiv fərdlərdə unutqanlıq və məlumat əldə etməkdə çətinliklər yarana bilər.
Alkoqol və maddə istifadəsi
- Alkoqol İstifasi: Həddindən artıq alkoqol istifadəsi qısamüddətli yaddaş itkisinə və uzunmüddətli perspektivdə beyin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Həmçinin, bəzi narkotik maddələr də yaddaş problemlərinə səbəb ola bilər.
Beyin travması
- Travmalar və Sarsıntılar: Baş nahiyəsinə alınan zərbələr və ya beyin sarsıntıları yaddaş itkisinə səbəb ola bilər. Bu cür travmalar yaddaşa və digər beyin funksiyalarına təsir edə bilər.
Xəstəliklər və Tibbi Vəziyyətlər
- Alzheimer və Demensiya: Alzheimer xəstəliyi və digər demensiya növləri yaddaş itkisinin ən yayğın səbəblərindəndir. Bu xəstəliklər adətən proqressiv və genişmiqyaslı yaddaş itkisinə səbəb olur.
- Beyin Şişləri və İnfeksiyalar: Beyindəki şişlər və ya infeksiyalar yaddaş itkisinə səbəb ola bilər.
Dərmanların yan təsirləri
- Tibbi Müalicə: Bəzi dərmanların yan təsirləri yaddaş problemlərinə yol aça bilər. Xüsusilə yuxu dərmanları, antidepressantlar və bəzi ağrıkəsicilər yaddaşa təsir edə bilər.
Qidalanma Çatışmazlıqları
- Vitamin Çatışmazlıqları: Xüsusilə B12 vitamini çatışmazlığı yaddaş itkisinə səbəb ola bilər. Kifayət qədər qidalanma beyin sağlamlığı üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.
Yuxusuzluq
- Qeyri-kafi Yuxu: Qeyri-kafi və ya nizamsız yuxu beyin funksiyalarına və yaddaşa mənfi təsir edə bilər. Yuxu əskikliyi məlumatların emalı və yaddaşla bağlı problemlərə səbəb ola bilər.
Genetik və ailə faktorları
- Genetik Meyillilik: Ailəsində yaddaş problemləri və demensiya hekayəsi olan fərdlərdə bu cür vəziyyətlərin yaranma riski daha yüksək ola bilər.
Hormon balansızlığı
- Tiroid Problemləri: Qalxanabənzər vəzin düzgün işləməməsi yaddaşa və digər idrak funksiyalarına təsir edə bilər.
Qəfil yddaş itkisi nəyə görə baş verir?
Qəfil yaddaş itkisi, adətən bir insanın qəflətən və gözlənilmədən keçmiş hadisələri xatırlaya bilməməsi və ya yeni məlumatları öyrənmə qabiliyyətinin ciddi şəkildə azalması ilə təyin oluna bilər.
Bu vəziyyət, insanın gündəlik həyatına və fəaliyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər və bunun altında yatan bir çox potensial səbəb ola bilər.
Qəfil yaddaş itkisinə səbəb olan bəzi yayğın vəziyyətlər:
Travma və Baş Zərbələri
Qəfil yaddaş itkisinin ən çox rast gəlinən səbəblərindən biri travma və ya baş zərbələridir. Xüsusilə beyinə alınan sərt bir zərbə nəticəsində yaranan travmalar, yaddaş itkisinə və hətta müvəqqəti və ya qalıcı amneziyaya səbəb ola bilər.
Beyin İnsultu və qanaxması
Beyin damarlarında meydana gələn tıxanmalar və ya qanaxmalar beyin toxumasının zədələnməsinə səbəb ola bilər. Bu hallar da qəfil yaddaş itkisinə və digər idrak funksiyalarının pozulmasına gətirib çıxara bilər.
Nevroloji Xəstəliklər
Alzheimer xəstəliyi kimi neyrodegenerativ xəstəliklər və ya demensiya növləri zamanla yaddaş itkisinə səbəb ola bilər. Lakin bəzi hallarda bu xəstəliklərin əlamətləri qəflətən başlaya və ya kəskinləşə bilər.
Qıcolmalar
Bəzi qıcolma növləri, xüsusilə böyük qıcolmalar, müvəqqəti yaddaş itkisinə səbəb ola bilər. Buna görə də, epilepsiya kimi nevroloji xəstəliklər qəfil yaddaş itkisinə səbəb ola bilər.
İnfeksiyalar
Beyin infeksiyaları və ya bəzi sistemik infeksiyalar (məsələn, sifilis kimi cinsi yolla ötürülən xəstəliklər) beyin funksiyalarına təsir edərək yaddaş itkisinə səbəb ola bilər.
Dərman və maddə istifadəsi
Bəzi dərmanların yan təsirləri və ya həddindən artıq maddə istifadəsi beyin funksiyalarına müvəqqəti və ya qalıcı olaraq təsir edə bilər. Bu hallar da qəfil yaddaş itkisinə gətirib çıxara bilər.
Psixoloji Faktorlar
Həddindən artıq stress, travmatik hadisələr və ya şiddətli emosional sarsıntılar müvəqqəti yaddaş itkisinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyətlər adətən stress mənşəli amneziya adlandırılır.
Neyropsixoloji Səbəblər
Beyin bölgəsindəki bir şiş və ya anormal böyümələr beyin funksiyalarına təsir edərək yaddaş itkisinə səbəb ola bilər.
Hormonal Balans Pozğunluqları
Qalxanabənzər vəzin həddindən artıq və ya az işləməsi kimi hormonal balanssızlıqlar yaddaş problemlərinə səbəb ola bilər.
Qəfil yaddaş itkisi sindromu
Bəzi hallarda qəflətən ortaya çıxan və adətən müvəqqəti olan xüsusi bir yaddaş itkisi vəziyyəti də ola bilər. Bu vəziyyət adətən bir neçə saat və ya gün ərzində düzəlir.
Qəfil yaddaş itkisi hər zaman ciddi bir tibbi vəziyyətin əlaməti ola bilər və altında yatan səbəbin düzgün şəkildə qiymətləndirilməsi vacibdir.
Belə bir vəziyyətlə qarşılaşan bir şəxs və ya yaxınları dərhal tibbi yardım almalı və bir səhiyyə mütəxəssisinə müraciət etməlidirlər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
