Böyümə hormonu bədənin inkişafı və böyüməsində mühüm rol oynayan bir hormondur. Hipofiz vəzi tərəfindən ifraz edilən bu hormon uşaqlıq dövründə sümüklərin uzanmasını, əzələ kütləsinin artmasını və ümumi bədən inkişafını dəstəkləyir.
Bu səbəbdən, böyümə hormonunun çatışmazlığı bu mühüm proseslərə təsir edə bilər. Bu çatışmazlıq uşaqlarda boy qısalığına, yetkinlərdə isə enerji səviyyəsində və əzələ kütləsində azalmaya səbəb ola bilər.
Böyümə hormonu nədir?
Böyümə hormonu bədəndə müxtəlif mühüm vəzifələrə sahib endokrin vəzi hormonudur. Bu hormonun əsas vəzifəsi böyüməni və hüceyrə çoxalmasını dəstəkləməkdir.
Eyni zamanda zülal sintezini artıraraq metabolizmi tənzimləyir və bədən kompozisiyasına təsir edir. Böyümə hormonu xüsusilə uşaqlarda sümük və qığırdaq böyüməsini təşviq edir.
Bu səbəbdən uşaqlıq və yeniyetməlik dövrlərində yetərli böyümə hormonu ifrazı, normal böyümə və inkişaf üçün vacibdir. Yetkinlərdə isə böyümə hormonu bədəndəki yağ metabolizmini tənzimləyir, əzələ kütləsini qoruyur və enerji balansına təsir edir.
Eyni zamanda, böyümə hormonu insulin bənzəri böyümə faktoru-1 (IGF-1) adlı başqa bir hormonun ifraz edilməsini stimullaşdırır. IGF-1 böyümə hormonunun təsirlərini artıraraq sümük və toxuma böyüməsinə töhfə verir.
Bununla yanaşı, bəzən bədəndə kifayət qədər böyümə hormonu ifrazı olmaya bilər. Bu vəziyyətə böyümə hormonu çatışmazlığı deyilir. Böyümə hormonu çatışmazlığı bədənin normal böyümə və inkişaf proseslərinə təsir edən bir vəziyyətdir.
Bu vəziyyət xüsusilə uşaqlıq dövründə ortaya çıxır və genetik faktorlara və ya digər səbəblərə bağlı olaraq inkişaf edə bilər.
Bədənin yetərli böyümə hormonunu istehsal edə bilməməsinə və bu səbəbdən normal böyümə sürətinin gerçəkləşə bilməməsinə səbəb olur.
Böyümə hormonu çatışmazlığı əlamətləri
Böyümə hormonu çatışmazlığı bədəndə yetərli böyümə hormonu istehsal edilə bilməməsi vəziyyətini ifadə edir və müxtəlif əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Bu əlamətlər adətən uşaqlıq dövründə fərq edilir. Lakin bəzən yetkinlikdə də ortaya çıxa bilər.
Böyümə hormonu çatışmazlığı əlamətləri bunlardır:
Qısa Boy: Böyümə hormonu çatışmazlığı olan uşaqlar yaşına görə digər uşaqlardan daha qısa ola bilərlər. Bu vəziyyət bədənin sümük uzunluğunu artıra bilməməsindən qaynaqlanır.
Aşağı Çəkili Olma: Böyümə hormonu çatışmazlığı əzələ kütləsinin və bədən yağının tənzimlənməsinə təsir edə bilər. Bu səbəbdən böyümə hormonu çatışmazlığı olan şəxslər aşağı çəkili ola bilərlər.
Aşağı Enerji Səviyyələri: Böyümə hormonu çatışmazlığı enerji səviyyələrinə mənfi təsir edə bilər. Fərdlərdə ümumi bir halsızlıq və enerji çatışmazlığı hissi müşahidə edilə bilər.
Yavaş Sümük İnkişafı: Böyümə hormonunun çatışmazlığı sümük hüceyrələrinin çoxalmasına və sümük toxumasının inkişafına təsir edərək yavaş sümük inkişafına səbəb ola bilər.
Aşağı Yağ Toxuması: Böyümə hormonu çatışmazlığı bədən yağ toxumasının tənzimlənməsini çətinləşdirə bilər. Bu vəziyyət fərdlərdə aşağı yağ toxuması səviyyələrinə yol aça bilər.
Böyümə hormonu çatışmazlığı səbəbləri
Böyümə hormonu çatışmazlığı genetik faktorlar, hipotalamus və hipofiz vəzilərinin zədələnməsi, şişlər, dərman istifadəsi və radiasiya müalicəsi kimi müxtəlif səbəblərə əsaslana bilər.
Bu mürəkkəb vəziyyətin ortaya çıxmasında rol oynayan əsas faktorlar bunlardır:
Genetik Faktorlar: Ailə keçmişində böyümə hormonu çatışmazlığı olan şəxslərdə genetik meyillilik ola bilər. Bu vəziyyət böyümə hormonu istehsalında və ya funksiyasında genetik bir pozğunluğun varlığından qaynaqlanır.
Hipotalamus və ya Hipofiz Zədələnməsi: Hipotalamus və hipofiz vəziləri böyümə hormonunun tənzimlənməsindən məsul mühüm bölgələrdir. Bu bölgələrdə baş verən zədələnmələr böyümə hormonu çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Xüsusilə doğuş zamanı yaşanan fəsadlar, baş zədələnmələri və ya şişlər hipotalamus və hipofiz vəzilərini təsir edərək bu vəziyyəti yarada bilər.
Şişlər və Kütlələr: Bədənin müxtəlif bölgələrində inkişaf edən şişlər və ya kütlələr böyümə hormonu çatışmazlığına yol aça bilər. Bu şişlər xüsusilə hipofiz vəzi üzərinə təzyiq yaratdıqda normal hormon istehsalını əngəlləyə bilər.
İnflamatuar Xəstəliklər: Bəzi inflamatuar xəstəliklər böyümə hormonu istehsalına mənfi təsir edə bilər. Xüsusilə sistemik lupus eritematozus kimi autoimmun xəstəliklər böyümə hormonu çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Dərman İstifadəsi: Bəzi dərmanlar uzun müddətli istifadədə böyümə hormonu çatışmazlığına səbəb ola bilər. Kortikosteroidlər bu vəziyyətə yol aça bilən dərmanlar arasında yer alır.
Radiasiya Müalicəsi: Radiasiya müalicəsi baş və ya boyun bölgəsinə tətbiq edildikdə, hipofiz vəzi üzərində zədələnməyə səbəb olaraq böyümə hormonu çatışmazlığına yol aça bilər.
Böyümə hormonu çatışmazlığı nəticələri nələrdir?
Böyümə hormonu çatışmazlığı bədənin bir çox sistemini təsir edə bilər. Bu vəziyyət adətən uşaqlıq dövründə başlayaraq bədənin normal böyümə və inkişafını mənfi yöndə təsir edir.
Uşaqlarda böyümə hormonu çatışmazlığı tipik olaraq boy qısalığına və böyümə geriliyinə yol açır. Bu uşaqlar yaşıdları ilə müqayisədə daha qısa ola bilərlər və böyümə nisbətləri yetersiz qala bilər.
Eyni zamanda bədən kompozisiyasında dəyişikliklərə səbəb olaraq yağ toxuması arta bilər, əzələ kütləsi azala bilər və sümük inkişafı mənfi təsir edilə bilər.
Yetkinlərdə isə böyümə hormonu çatışmazlığı enerji səviyyələrində azalma, çəki artımında yüksəlmə və əzələ kütləsində azalma kimi əlamətlərlə ortaya çıxa bilər. Eyni zamanda metabolizm tənzimlənməsindəki pozulmalara görə yağ depolama meyli arta bilər.
Bu vəziyyət həyat keyfiyyətinə təsir edə bilər və ciddi hallarda metabolik problemlərə yol aça bilər. Böyümə hormonu çatışmazlığının təsirləri, erkən diaqnoz və uyğun müalicə ilə idarə edilə bilər.
Böyümə hormonu çatışmazlığının potensial nəticələri bunlardır:
- Sümüklərin və toxumaların normaldan yavaş böyüməsinə səbəb olaraq uşağın hədəflənən boya çatmasını əngəlləyə bilər.
- Aşağı əzələ kütləsi və əzələ zəifliyi müşahidə edilə bilər.
- Ümumi yorğunluq hissi və aşağı enerji səviyyələrinə yol aça bilər.
- Çəki nəzarəti problemlərinə və yağ yığılmasına səbəb ola bilər.
- Xüsusilə uşaqlarda aşağı özgüvən, sosial təcrid və stress kimi vəziyyətlər müşahidə edilə bilər.
- Sümüklər zəifləyə bilər və osteoporoz kimi sümük sağlamlığı problemləri ortaya çıxa bilər.
- Orqan funksiyalarında problemlər ortaya çıxa bilər.
Böyümə hormonu çatışmazlığı diaqnozu
Böyümə hormonu çatışmazlığı diaqnozu hərtərəfli qiymətləndirmələr tələb edən bir prosesdir. Bu proses bir endokrinoloq və ya pediatr tərəfindən istiqamətləndirilir və fərdin ümumi sağlamlıq vəziyyəti, tibbi keçmişi, simptomları və laboratoriya test nəticələrinə əsaslanaraq aparılır.
İlk olaraq fərdin ümumi sağlamlıq vəziyyəti və böyümə inkişafı diqqətlə qiymətləndirilir. Böyümə hormonu çatışmazlığı diaqnozunda istifadə edilən ən geniş yayılmış metodlardan biri qandakı böyümə hormonu səviyyələrini ölçən testlərdir.
Testlərdən ilki adətən gecə yuxusu zamanı ifraz olunan böyümə hormonunu qiymətləndirmək üçün erkən saatlarda alınan qan nümunələrini əhatə edir.
Stimullaşdırılmış böyümə hormonu testi insulin və ya arginin kimi maddələr istifadə edərək böyümə hormonu ifrazını stimullaşdırmağı hədəfləyir və daha sonra qandakı böyümə hormonu səviyyələri ölçülərək çatışmazlıq qiymətləndirilir.
Bunun yanında IGF-1 və IGFBP-3 kimi testlər də böyümə hormonu aktivliyini əks etdirən digər qiymətləndirmə metodlarındandır. Lazım olan hallarda görüntüləmə testləri hipotalamus və ya hipofiz vəzilərində struktur bir problemin müəyyən edilməsinə kömək edə bilər.
Böyümə hormonu çatışmazlığı müalicəsi
Böyümə hormonu çatışmazlığının müalicəsi sintetik böyümə hormonu injeksiyalarının istifadəsidir. Bu injeksiyalar təbii böyümə hormonunu təqlid edərək bədəndəki çatışmazlığı aradan qaldırır.
Müalicə prosesi həkim tərəfindən müəyyən edilən və fərdin yaşına, sağlamlıq vəziyyətinə və çatışmazlığın şiddətinə görə fərdiləşdirilən müntəzəm injeksiyaları əhatə edir.
Müalicə başladıqda həkimlər fərdin ehtiyacına uyğun düzgün dozanı müəyyən edir və dozalar müntəzəm intervallarda nəzərdən keçirilir. Bu prosesdə laboratoriya testləri müalicənin effektivliyini qiymətləndirmək və hər hansı bir yan təsiri erkən aşkar etmək üçün müntəzəm intervallarda həyata keçirilir.
Böyümə hormonu çatışmazlığı müalicəsi adətən uzunmüddətli bir prosesdir. Bu səbəbdən şəxsin böyümə və inkişafı müntəzəm olaraq izlənilir. Müalicə zamanı digər hormon çatışmazlıqları varsa bunlar da uyğun şəkildə müalicə edilir.
Uşaqlarda sümük böyümə plakları hələ açıq olduğu üçün müalicə adətən daha effektivdir. Uzunmüddətli uğuru təmin etmək üçün dəstək və izləmə vacibdir.
Böyümə hormonu çatışmazlığı erkən diaqnoz və effektiv müalicə ilə idarə edilə bilən bir vəziyyətdir. Bu səbəbdən xüsusilə uşaqlarda əlamətlər fərq edildikdə mütəxəssis bir həkim mütəxəssis ilə görüşmək vacibdir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
