Qəbizlik – bu bağırsaqların normal fəaliyyətinin pozulması nəticəsində nəcisin çıxarılmasında çətinlik yaşanan vəziyyətdir.
İnsanın həftədə 2-dən az defekasiya etməsi birbaşa qəbizliyi xatırlatsa da, bu vəziyyət insandan insana böyük ölçüdə dəyişiklik göstərir.
Qəbizlik şikayəti ilə müraciət edən insanların yarısından çoxunun həftədə 2-dən çox defekasiya etdiyi, bu insanların adətən sərt defekasiya, şişkinlik, gərginlik kimi digər problemləri qəbizlik olaraq təsvir etdiyi görülmüşdür.
Qəbizlik əlamətləri nələrdir?
Həftədə 2-dən az sayda defekasiya ilk qəbizlik əlamətidir, lakin sayı təkbaşına kifayət deyil:
- Qarnın alt hissəsində ağrı hissi qəbizlik şikayəti ilə birlikdə görülən əlamətlər arasındadır. Ağrı və gərginlik hissi defekasiyadan sonra azalış göstərir, lakin qəbizlik səbəbindən bağırsaqlar tam olaraq boşalmayacağından ağrı hissi uzun müddət davam edə bilər.
- Gərginlik və şişkinlik ən çox görülən və ən çox nəzərdən qaçırılan bağırsaq problemlərin arasındadır. İnsanlar bu əlamətləri istehlak etdikləri qidalar ilə əlaqələndirir və əhəmiyyətsiz hesab edirlər, lakin bağırsağın bütün narahatlıqlar ilə bağlı olaraq verdiyi ilk reaksiya adətən şişkinlikdir. Şişkinlik problemi bağırsaqda nəyinsə düzgün getmədiyini, həzm funksiyasında bir pozğunluq olduğunu ifadə edir və qəbizlik vəziyyətində də tez-tez görülür.
- Qəbizlik problemi yaşayan insanlar hər 4 defekasiyadan birində nəzərəçarpacaq çətinlik yaşayır və ıkınma ilə lazımından çox səy göstərmək məcburiyyətində qalırlar. Bu əlamət qəbizlik diaqnozunun qoyulması üçün mühüm əlamətlərdən biridir.
- Sərt defekasiya da qəbizlik ilə birlikdə tez-tez görülən problemlər arasında yer alır. Nəcisin sərtliyinə görə kiçik qanaxmalar baş verə bilər.
- Qəbizlik əlaməti olaraq qiymətləndirilən digər mühüm əlamət isə insanın defekasiya etməsinə baxmayaraq tam boşala bilməmə hissi yaşaması, hətta bəzi hallarda tıxanıqlıq hissinin yaranmasıdır. Dörd defekasiyadan birində bu hisslərin müşahidə edilməsi qəbizlik əlaməti olaraq qiymətləndirilir.
Qəbizlik səbəbləri nələrdir?
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi qəbizlik bir xəstəlik deyil, adətən başqa xəstəliklər nəticəsində ortaya çıxan bir simptomdur.
Buna görə də qəbizliyi müalicə etmək üçün qəbizliyə səbəb olan xəstəliyi bilmək və onu aradan qaldırmaq lazımdır.
Bədəndə qəbizlik simptomunun inkişafına səbəb olan bəzi xəstəliklər belə sıralana bilər:
- Diabet bədəndə qan dövranı problemlərinə səbəb ola bilən kompleks bir xəstəlikdir. Bəzi hallarda bağırsaq qan dövranını yavaşladaraq qəbizlik inkişafına səbəb ola bilər.
- Parkinson, demans, multipl skleroz kimi nevroloji xəstəliklərdə də qəbizlik kimi simptomlar görülə bilər. Sinir sistemi bağırsaqlar ilə birbaşa əlaqədə olduğundan bir çox sinir sistemi xəstəliklərində həzmlə bağlı əlamətlər inkişaf edir.
- Hipotiroidizm də yenə bədəndə qəbizlik kimi problemlərə səbəb olan xəstəliklər arasındadır.
- Bağırsaqlar bədəndə yalnız fizioloji fəaliyyət ilə deyil, eyni zamanda ruhi sağlamlıq ilə də birbaşa əlaqədədir. İnsanda depressiya, anksiyete, stress, əhval-ruhiyyə problemləri və şəxsiyyət pozğunluqları kimi bir çox ruhi xəstəlik bağırsaqların fəaliyyətini birbaşa təsir edir və başda qəbizlik olmaqla bir çox problemə səbəb olur.
Qəbizlik bəzi hallarda isə altında yatan hər hansı bir xəstəlik olmadan, insanın məruz qaldığı müxtəlif amillərdən qaynaqlanaraq inkişaf edə bilər:
- Çox antibiotik istifadəsi bağırsaq florasına zərər verir və bu vəziyyət başda immun sistem olmaqla bütün bədən sistemlərini birbaşa təsir edir. İnsanın bağırsaq florasının zəifləməsi ilə birlikdə müxtəlif xəstəliklərin riski artır, eyni zamanda ishal, qəbizlik, qaz və şişkinlik kimi çoxsaylı həzm problemi görülə bilər.
- İstehlak edilən qidaların tərkibi də qəbizlik problemin səbəb ola bilər. Heyvan mənşəli qidaların tez-tez istehlak edilməsi və zərərli yağlar və ya işlənmiş qidalar seçilməsi həzm sisteminin fəaliyyətini pozur və xüsusilə bağırsaqlarda müxtəlif problemlərə səbəb olur.
- Fiziki aktivlik çatışmazlığı da qəbizliyə səbəb ola bilən vəziyyətlər arasındadır. Müntəzəm idman bədəndə qan dövranını sürətləndirir və bütün orqanların daha yaxşı qanlanmasını təmin edir. Bu şəkildə bağırsaq funksiyaları dəstəklənir və qəbizlik kimi problemlərin qarşısı alınır.
- Kifayət qədər su istehlak etməmək insanlarda qəbizliyə səbəb olan amillərin başında gəlir. Gündə 3 litrdən az su içən insanlarda nəcis sərtləşir və defekasiya ilə bağlı müxtəlif problemlər inkişaf edir. Qəbizliyin qarşısının alınması və aradan qaldırılması üçün gündə ən azı 3 litr su istehlak edilməsi lazımdır.
Qəbizliyi aradan qaldırmaq üçün nə etməli?
Qəbizlik simptomu göstərən insanların əvvəlcə bu simptoma səbəb olan problemi müəyyən etmələri və o problemi aradan qaldırmaları lazımdır.
Bundan başqa tətbiq edilə bilən bəzi tədbirlər belə sıralana bilər:
- Qəbizliyi müalicə etmək üçün tətbiq ediləcək ilk addım bol maye istehlakı olmalıdır. İnsan qəbizlik əlamətləri geriləyənə qədər gündəlik su istehlakını artırmalı və bu prosesdə defekasiya vərdişlərini izləməlidir.
- Şorba, tərəvəz suyu kimi həzmi asan olan maye qidalar seçmək vacibdir.
- İdman qəbizliyin aradan qaldırılması üçün mütləq lazımdır. Qəbizlik şikayəti olan insanların hər gün ən azı bir saat templə yeriyuş etməsi və ya oxşar fiziki fəaliyyətlərdə iştirak etməsi lazımdır. Bu şəkildə qan dövranı sürətlənir və bağırsaq hərəkətliliyi artır.
- Bağırsağı qorumaq, dəstəkləmək və həzm sisteminin tam fəaliyyətini təmin etmək üçün bağırsaq florasını gücləndirmək vacibdir. Bu məqsədlə evdə hazırlanan qatıq və ya kefir kimi qidalar istehlak edilə bilər, bağırsaq florasını dəstəkləmək üçün hazırlanmış probiotik əlavələr də seçilə bilər. Bu probiotiklər bağırsaq fəaliyyəti üçün kritik əhəmiyyət daşıyan mikroorqanizmlərin inkişafını təmin edir və bağırsaq daxilindəki faydalı/zərərli bakteriya nisbətini qoruyaraq həzmi dəstəkləyir.
- Bu prosesdə patates, yerkökü, banan, düyü kimi həzmi çətin olan qidalar istehlak etməkdən çəkinilməli və çay və qəhvə istehlakı mütləq məhdudlaşdırılmalıdır.
Uşaqlarda qəbizliyə nə yaxşı gəlir?
Uşaqlarda qəbizlik əksər hallarda funksional qəbizlik adlandırılan, altında yatan hər hansı bir xəstəliklə əlaqələndirilməyən qəbizlik şəklində görülür.
Uşaqlıq dövründə su istehlakı adətən kifayət qədər olmur və qəbizliklərin çoxu kifayət qədər su istehlak etməmə bağlı inkişaf edir.
Bu səbəbdən uşaqlar hər şeydən əvvəl su istehlakı haqqında məlumatlandırılmalı və gündə 2 litr qədər su içməyə təşviq edilməlidir.
Xüsusilə məktəb yaşlı uşaqlarda qidalanma rejimi pozulur və uşaqlar zərərli tərkibə sahib paket qidalar istehlak etməyə yönəlir. Bu vəziyyət uşağın həm fiziki və zehni inkişafını mənfi təsir edir, həm də bağırsaqların funksional fəaliyyətini pozur.
Buna görə də uşaqlarda qəbizlik probleminin qarşısının alına bilməsi üçün paket qida istehlakından çəkinilməsi və meyvə kimi sağlam atıştırmalıqların qidalanma rutininə əlavə edilməsi lazımdır.
Uşaqlarda qəbizliyə səbəb olan digər amil tualet ehtiyacını təxirə salmaqdır. Tualet ehtiyacının təxirə salınması ilə nəcis bağırsaqda lazımından uzun müddət qalır və nəcisin suyu bağırsaq tərəfindən sorulur.
Bunun nəticəsində nəcis sərtləşir və defekasiya çətinləşir. Qəbizliyin qarşısının alınması və aradan qaldırılması üçün müntəzəm tualet vərdişləri qazanmaq vacibdir.
Hamiləlikdə qəbizliyə nə yaxşı gəlir?
Hamiləlik bütün bədən sistemlərini əvvəldən sona təsir edən və dəyişdirən kompleks bir vəziyyətdir. Əhval-ruhiyyədən qan dövranı sisteminə, qidalanma vərdişlərindən defekasiya rejininə qədər hər şey əvvəldən sona dəyişir və bədən hamiləliyə uyğunlaşmağa çalışır.
Bu prosesdə bəzi problemlər ortaya çıxa bilər və bunların başlıcası həzm sistemi ilə bağlı problemlərdir. Hamiləlik dövründə qəbizlik xüsusilə hamiləliyin irəliləyən aylarında görülür.
Körpənin qarın daxilində tutduğu yer artdıqca bağırsaqlar üzərindəki təzyiq də artır və bu vəziyyət bağırsaq qan dövranını poza bilər. Bu dövrdə ana namizədlərinin hamiləlik ayına uyğun idman etmələri və müntəzəm idmanı mütləq davam etdirmələri tövsiyə olunur.
Bundan başqa bol su istehlakına əhəmiyyət verilməli, qəbizliği aradan qaldıracaq şəkildə sağlam tərkibə sahib qidalar seçilməlidir.
Qəbizlik edən qidalar nələrdir?
Adətən qəbizliyə səbəb olan qidalar nişasta tərkibi yüksək olan ağ un, makaron, patates, düyü, şəhiriyyə, banan və alma kimi qidalardir.
Bu qidalar insanda birbaşa qəbizliyə səbəb olmaz, lakin nişasta tərkibinə görə həzmi çətin olduğundan bağırsaq hərəkətlərini yavaşladır və eyni zamanda nişasta nəcisin sərtləşməsinə səbəb olur.
Bu kimi vəziyyətlərin qarşısını almaq üçün qəbizlik şikayəti olan və ya tez-tez qəbizlik yaşayan insanların bu qidaları istehlak etməkdən çəkinməsi tövsiyə olunur.
Keçməyən qəbizlik zamanı nə etməli?
Qəbizliyin keçməməsi xüsusilə körpələrdə və yaşlılarda ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Nəcisin uzun müddət bağırsaqlarda qalması bağırsaq toxumasında zərər yarada bilər və ya insanda su və elektrolit tarazlığının pozulmasına da səbəb ola bilər.
Bu vəziyyət xüsusilə körpələr və yaşlılar üçün təcili müdaxilə tələb edən ciddi sağlamlıq problemləri yaradır. Buna görə də qəbizlik hansı səbəbdən ortaya çıxmış olursa olsun, uzun müddət davam edən qəbizlik vəziyyətində mütləq həkim nəzarəti ilə müdaxilə tövsiyə olunur.
Daimi qəbizlik zamanı nə edilməlidir?
Qəbizlik şikayətinin ilin ən azı 6 ayında görülməsi və fasiləsiz 3 ay boyunca davam etməsi vəziyyətində xroniki qəbizlik tablosundan danışıla bilər.
Xroniki qəbizlik daha çox həkim nəzarəti tələb edən və bəzi tibbi müalicələrə ehtiyac duyulan bir vəziyyətdir. Lakin yenə də düzgün qidalanma vərdişləri və müntəzəm idman ilə simptomları azaltmaq mümkündür.
Həzm sistemini dəstəkləyəcək probiotik əlavələrini almaq xüsusilə xroniki qəbizlik vəziyyətində son dərəcə vacibdir. Bu şəkildə bağırsaq florası dəstəklənir və qəbizliğin bağırsağa zərər vermə riski azalır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq qastroenteroloq həkim ilə məsləhətləşin.
