Dəri quruluğu, dərinin kifayət qədər nəmə malik olmaması vəziyyətində sərt, qaşınmalı və qabıq-qabıq görünməsinə və ya hiss edilməsinə səbəb ola bilən bir vəziyyətdir.
Dəri quruluğu bədənin istənilən yerində və ya bütünündə inkişaf edə bilər. Həmçinin hər yaş qrupundan insanı təsir edə bilən və tez-tez rast gəlinən bir vəziyyətdir.
Uşaqlarda və körpələrdə dəri quruluğu geniş yayılmış bir narahatlıqdır, bu vəziyyətin əsas səbəbi yeni doğulan, körpə və uşaqların dəri quruluşlarının böyüklərdən daha nazik və həssas quruluşda olmasıdır.
Dəri quruluğu kserozis və ya kseroderma olaraq da bilinir. İsti və soyuq kimi mənfi hava şəraiti, günəş zərərləri, sərt sabunlar və həddindən artıq duş qəbul etmək kimi bir çox səbəb dəri quruluğuna səbəb ola bilər.
Quruluğun aradan qaldırılması məqsədilə tətbiq edilə bilər üsullar dərini müntəzəm intervallarla və bol-bol nəmləndirmək, günəşdən qorumaq və müxtəlif dəri baxım məhsulları ilə düzgün dəri baxım rutinləri yaratmaq şəklində sıralana bilər.
Dəri quruluğu səbəbləri nələrdir?
Dəri sağlam ola bilmək və vəzifəsini yerinə yetirə bilmək üçün nəm və təbii yağlara ehtiyac duyar. Nəm və təbii yağlar dəriyə yumşaqlıq və elastiklik qazandırır, onların çatışmazlığı vəziyyətində quruluk inkişaf edə bilər.
Quru dəri, tibbi ədəbiyyatda bilinən forması ilə kseroderma və ya kserozis, dəri toxumasında yumşaqlıq hissinin yaranması üçün kifayət qədər nəmin olmaması vəziyyətidir.
Dəri quruluğunun səbəbləri qısaca aşağıdakı kimi sıralana bilər:
Kontakt dermatit
Kontakt dermatit, qıcıqlandırıcı və ya allergik reaksiyaya səbəb ola biləcək bir şeylə təmas edildiyi zaman ortaya çıxa bilər. Dəridə quruluk və qabıqlanma tez görülən əlamətlərdir.
Həmçinin qaşınma, qızartı və dəri döküntüləri də müşahidə edilə bilər. Bəzi aksesuar və bəzəklər, kosmetik məhsullar, yuyucu maddələr və dərmanlar kontakt dermatitə səbəb ola bilər.
Ekzema
Dəri quruluğu səbəbləri arasında tez-tez rast gəlinən amil ekzema və ya başqa sözlə atopik dermatitdir. Ekzema dəridə qırmızı, quru və qaşınmalı lezyonlara səbəb ola bilən bir dəri xəstəliyidir.
Şiddətli ekzema, həddindən artıq dəri quruluğu kimi arzuolunmaz vəziyyətlərə səbəb ola bilər. Bu vəziyyətdə dəri çatları yarana bilər və çatlar dərinin infeksiyaya daha meylli vəziyyətə gəlməsinə yol aça bilər.
Seboreik dermatit
Xüsusilə baş dərisində inkişaf edən, böyük və körpələrdə ortaya çıxa bilən bir xəstəlikdir. Seboreik dermatit saç, üz, qasıq və ayaqların daxili hissələrində inkişaf edən quru dəri lezyonları və qabıq-qabıq görünüşlə xarakterizə olunur.
Yaş
İrəliləyən yaşla birlikdə dəridə yağ istehsal edən vəzilərin daha az işləməsi, yağ və kollagen miqdarlarının azalması. Bu vəziyyət quruluğa, dəri nazikləşməsinə və qırışıqlıq artımına səbəb ola bilər.
İqlim
Hava şəraiti və mühit temperaturu dərinin nəm nisbətini təsir edə bilər. Səhra iqlimi kimi nəm nisbətinin aşağı olduğu və havanın isti temperaturunun yüksək olduğu yerlərdə insanlar tez-tez dəri quruluğu yaşayır.
Soyuqda da dəri quruluğu inkişaf etmə ehtimalı daha yüksəkdir, qış aylarında inkişaf edən quruluğun daha şiddətli və narahat edici olacağı deyilə bilər.
Genetik
Dəri quruluğuna meylli gen sıralamasına sahib olmaq, quruluğa səbəb olan sağlamlıq vəziyyətinin olması da səbəblər arasında sayıla bilər. Ailə üzvlərinin quru dəriyə sahib olması, şəxsin diabet, allergiya, ekzema və böyrək xəstəlikləri kimi dəri quruluğuna səbəb ola bilən və genetik meylliklə ortaya çıxa bilən xəstəliklərə sahib insanlar quru dəriyə daha meyllidirlər.
Peşə
Bəzi peşə qrupları, xüsusilə kimyəvi maddələrlə təmas halında olanlar, açıq havada işləyənler, əllərini tez-tez yuyanlar, bərbərlər, fermerler, həkim və tibb bacıları dəri quruluğu yaşaya bilərlər.
Hamiləlik
Hamiləlikdə dəri quruluğu tez görülən bir vəziyyətdir. Səbəbləri isə su ehtiyacının artması və qan həcmindəki artım səbəbilə dəri baryerinin nazikləşməsi, sürətli çəki artımı, hormonal dəyişikliklər, hamiləlik diabeti və anemiya şəklində sıralana bilər.
Qidalanma və dəri baxımı
Xüsusilə yağlı dəridə quruluk inkişaf etmişsə bu vəziyyətin səbəbi adətən yanlış dəri baxımı tətbiqləri və sağlıqsız qidalanmadır. Dəri baxımı zamanı dərini qurudan məhsulların istifadə edilməməsi, qidalanma zamanı kifayətsiz su istehlakından və vitamin çatışmazlıqlarından çəkinmək alına bilər tədbirlər arasındadır.
Dəri quruluğu hansı vitamin çatışmazlığından yaranır?
Dəri quruluğu dehidratasiya, qocalma, hava şəraiti, allergiyalar və mikro qida çatışmazlıqları kimi bir çox səbəblə ortaya çıxa bilər.
Dəri quruluğu qaşınma, qıcıqlanma, qanaxma, iltihab, qızartı və döküntü kimi əlamətlərə səbəb ola bilər.
Krem, losyon və məlhəm kimi nəmləndirici tətbiqlər ilə narahat edici əlamətlər yüngülləşdirilə bilər.
Dəri quruluğunun səbəbləri arasında vitamin çatışmazlıqları da var. Həkimə müraciət edərək müxtəlif əlavələr istifadə edilməsi ilə vitamin çatışmazlıqları aradan qaldırıla bilər.
Dəri quruluğuna səbəb olan vitamin çatışmazlıqlarından qısaca aşağıdakı kimi bəhs edilə bilər:
D vitamini
Dəri sağlamlığı da daxil olmaqla insan sağlamlığı üzərində kritik əhəmiyyətə malikdir. Dərinin ən xarici təbəqəsində yerləşən keratinosit adlı hüceyrələr öncü D vitamini formasını yaradan və onu bədənin istifadə edə biləcəyi formaya çevirə bilən hüceyrələrdir.
Qandakı aşağı D vitamini səviyyələri, dəri quruluğuna səbəb ola bilən ekzema və sedef kimi dəri xəstəlikləri ilə əlaqəlidir. D vitamini əlavələrinin quruluğa və qaşınmaya səbəb olan dəri pozulmalarının əlamətlərini yaxşılaşdırdığı və dəri nəmini müsbət mənada təsir etdiyi bilinir.
C vitamini
C vitamini dəri üçün son dərəcə mühüm antioksidantdır. Kollagen istehsalını dəstəkləyərək quruluk və qırışıqlıq kimi arzuolunmaz əlamətlərin yaranmasının qarşısını alır. C vitamini çatışmazlığında dərinin bariyer funksiyası pozulur, su itkisi artır və bu səbəbdən dəri quruluğu yarana bilər.
E vitamini
Dərinin sərbəst radikallarla mübarizə aparmasını təmin edən mühüm antioksidant funksiyasına malik olan E vitamini çatışmazlığında dəri quruluğu inkişaf edə bilər. Topikal və ya ağızdan istifadə edilən E vitamini əlavələri dəridə narahatlığa səbəb olan əlamətləri yüngülləşdirə bilər.
B vitamini
B vitaminləri dərinin ən xarici təbəqəsini yaradan keratinosit adlı hüceyrələr üzərində təsirlidir. Su itkisinin qarşısını alır, dəri toxumasını və keyfiyyətini təsir edən fibroblastları təsir edir. Bu B vitamini çatışmazlığı da dəri quruluğuna səbəb ola bilər.
Dəri quruluğu əlamətləri
Dəri quruluğu adətən müvəqqəti və ya mövsümi olaraq inkişaf edir. Yalnız qışda, soyuqda dəri quruluğu inkişaf edə biləcəyi kimi yayda həddindən artıq günəşə məruz qalma vəziyyətində də inkişaf edə bilər.
Dəri quruluğu əlamətləri şəxsin yaşına, ümumi sağlamlıq vəziyyətinə, yaşadığı mühitə və hətta dəri tonuna görə dəyişiklik göstərə bilər.
Dəri quruluğu əlamətləri ümumi olaraq aşağıdakı kimi sıralana bilər:
- Dəridə gərginlik və sərtlik hissi
- Mat və solğun dəri görünüşü
- Qaşınma
- Yüngül və ya şiddətli dəri döküntüləri və soyulmalar
- Ayaqlarda çatlaq görünüş
- Nazik xətt yaranmaları
- Xüsusilə ağ dəridə qırmızı və qəhvəyi lezyonlar
- Qanaxma
- Şişkinlik və ödem
- Qaşınma səbəbilə yaranan açıq yaralar və infeksiyalar
- Dəri qalınlaşması
Dəri quruluğu Necə Keçər?
Dəri quruluğu müalicəsi üçün adətən nəmləndirici istifadə etmək, uzun və isti duşlardan çəkinmək, bol su istehlak etmək, alkoqol, siqaret və həddindən artıq kafein istehlakından çəkinmək kimi həyat tərzi tövsiyələri verilə bilər.
Həddindən artıq quru dəriyə sahib insanların isə həkim tövsiyəsi ilə reçetə edilmiş dərmanlara ehtiyacları olduğu deyilə bilər.
Həmçinin dəri quruluğuna səbəb olan ekzema və sedef kimi xəstəliklərin və ya A, D, E və B vitamini çatışmazlıqlarının, sink və kollagen səviyyələrindəki azalmanın müalicə edilməsi də dəri quruluğunun aradan qaldırılması mövzusunda fayda təmin edir.
Dəri quruluğunu aradan qaldırma mövzusunda təsirli bəzi tövsiyələr və tətbiqlər var, ancaq unutulmamalıdır ki, bütün bu tətbiqlərdən və əlavə istifadəsindən əvvəl mütləq mütəxəssis həkim rəyi alınmalıdır:
Nəmləndirici istifadə etmək
Nəmləndirici maddələr dəri quruluğu üçün əsas müalicə olaraq qəbul edilə bilər. Dərinin nəmlənərək yumşaqlığını, hamarlaşması və təbii dəri baryerinin yenidən yaranmasını təmin edir. Həmçinin quruluğa bağlı dəri çatlarının da qarşısını ala bilər.
Dərman
Həddindən artıq qaşınma və çatlamaya meyil söz konusu isə dermatoloqlar müxtəlif topikal kortikosteroidlər və antihistaminiklər reçetə edə bilərlər. Bu dərmanların həkim tövsiyəsi xaricində istifadə edilməsi tövsiyə edilmir.
Kollagen
Kollagen bədəndə ən çox tapılan zülaldır və dərinin quru çəkisinin 75%-ni təşkil edir. Kollagen əlavələrinin qəbulunun dəri qırışıqlıqlarının dərinliyini azaltdığı və dəri nəmini artırdığına yönəlik çoxlu araşdırma mövcuddur.
Sink
Xüsusilə ekzema və sedef xəstəliyi səbəbilə inkişaf edən quru dərilərin müalicəsi mövzusunda fayda təmin edir. Quruluğun səbəb ola biləcəyi iltihabı azalda bilər.
Balıq yağı
Balıq yağı güclü antiinflamatuar və sağaldıcı xüsusiyyətə malikdir. Dəriyə çoxlu faydası olan DHA və EPA yağ turşularının əsas mənbəyidir. Balıq yağı olan əlavələr dərinin nəmini artıra bilər və dəri baryerini gücləndiə bilər.
Hyaluronik turşu
Nazik xətlərin azaldılması və dərinin nəmlənməsi mövzusunda fayda təmin edən məzmundur.
Probiotiklər
Bəzi araşdırmalarda probiotik xüsusiyyətə malik Lactobacillus plantarum bakteriyası əlavələrinin dəri baryerinin funksiyasını və dəri nəmini mühüm ölçüdə artırdığı müəyyən edilmişdir.
Seramidlər
Seramidlər sağlam dəridə tapılan mühüm yağ molekullarıdır. Seramid əlavələrinin dəri nəmi səviyyəsini artıra biləcəyi və dəri quruluğunun müalicəsində kömək edə biləcəyi bilinir.
Dəri quruluğu çox vaxt mühüm sağlamlıq problemi olaraq görülməsə də şiddətli quruluk şəxsin gündəlik həyatını mənfi təsir edərək həyat keyfiyyətini aşağı sala bilər.
Xronikləşmiş vəziyyət söz konusu deyilsə dəri quruluğu sadə üsullarla aradan qaldırıla bilər. İrəli mərhələlərdə isə dermatoloq rəyinə müraciət edilməsi və dermatoloqon lazım görməsi halında tibbi müalicələrin tətbiq edilməsi tövsiyə edilə bilər.
Bu məqalə ümumi məlumat məqsədilə hazırlanmışdır. Fərdi tibbi məsləhət üçün mütəxəssis həkimə müraciət edin.
