Vertigo, başı çox sürətlə hərəkət etdirmə nəticəsində daxili qulaqdakı kristalların yerindən çıxması ilə yaşanan qısa müddətli amma şiddətli baş gicəllənməsidir.
Xəstənin ətrafındakı hər şeyin hərəkət edir və ya fırlanır kimi hiss etməsinə səbəb olan vertigo, bir tarazlıq pozğunluğu növüdür. Adətən baş gicəllənməsi ilə qarışdırılsa da, daha mürəkkəb bir problemdir.
Səbəblərinin ətraflı şəkildə araşdırılmasını tələb edir. Daxili qulaq problemləri, sinir sistemi xəstəlikləri və ya psixoloji faktorlar kimi çox müxtəlif səbəblərdən ortaya çıxa bilər.
Xəstənin gündəlik həyatını mənfi təsir edən bu vəziyyət, ani və şiddətli baş gicəllənməsi tutmaları, tarazlıq itkisi, ürəkbulanma kimi əlamətlərlə özünü göstərə bilər.
Vertigo nədir?
Daxili qulaqda olan tarazlıq mərkəzindən və ya beyindəki tarazlığı idarə edən bölgələrdən qaynaqlanır. Bu səbəbdən daxili qulaq problemləri, sinir sistemi xəstəlikləri və ya bəzi nevroloji vəziyyətlər vertigoya yol aça bilər.
Periferik vertigo və mərkəzi vertigo olaraq iki qrupda öyrənilir. Ən geniş yayılmış vertigo növü olan periferik vertigo, daxili qulaq mənşəli problemlərdən qaynaqlanır.
Mərkəzi vertigo isə beyindəki tarazlıq problemləri səbəbiylə ortaya çıxır. Ciddi bir xəstəliyi göstərə bilər. Bu vəziyyətin əlamətləri, xəstənin həyat keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər.
Ani baş gicəllənməsi tutmaları, tarazlıq itkisi, ürəkbulanma və ətrafın fırlanır kimi hiss edilməsi gündəlik fəaliyyətləri çətinləşdirə bilər.
Vertigo, bir çox fərqli səbəbdən qaynaqlandığı üçün ətraflı bir qiymətləndirmə tələb edir. Düzgün diaqnoz, effektiv müalicə üçün kritik əhəmiyyətə malikdir.
Vertigo əlamətləri hansılardır?
Aydın baş gicəllənməsi və tarazlıqsızlıq hissi ilə özünü göstərir. Ətrafın fırlanır və ya hərəkət edirmiş kimi qavranılması, vertiğonun ən yayğın əlamətidir.
Bundan başqa ürəkbulanma, qusma, tərləmə, qulaq cingiltisi və eşitmə itkisi kimi əlamətlər də müşayiət edə bilər.
Vertigo, bəzi hallarda hərəkət etməsəniz belə bu hisslərin davam etdiyi bir hal ala bilər. Ani tutmalar şəklində ortaya çıxa bilər.
Bir neçə saniyədən bir neçə saata qədər davam edə bilər. Şiddətli hallarda gündəlik həyat fəaliyyətlərini ciddi şəkildə məhdudlaşdıra bilər.
Nevroloji vertigo əlamətləri
Nevroloji vertigo, beyindəki tarazlığı təmin edən sistemlərdəki pozuntulardan qaynaqlanır. Adətən daha ciddi əlamətlərlə müşayiət olunur.
Nevroloji vertigo əlamətləri belədir:
- Baş gicəllənməsinə müşayiət edən yoğun tarazlıq itkisi
- Danışma pozuntuları
- İkili görmə və ya bulanıq görmə
- Qol və ya bacaqlarda zəiflik
- Yeriməkdə çətinlik və ya tam tarazlıq itkisi
- Şiddətli baş ağrısı
- Gözlərdə qeyri-iradi hərəkətlər
- Üzdə keyləşmə və ya qarıncalanma hissi
Nevroloji vertigo, beyin kötüyü, beyincik və ya sinir yollarında yaranan bir problemlə əlaqəli ola bilər. Bu əlamətlər fərq edildikdə vaxt itirmədən həkimə müraciət etmək vacibdir.
Stresə bağlı vertigo əlamətləri
Stresə bağlı vertigo, psixoloji faktorların tetiklədiyi bir vəziyyətdir. Narahatlıq və stress səviyyələrindəki artım, tarazlıq sistemini təsir edə bilər. Bu vəziyyətdə də vertigo bənzəri əlamətlər ortaya çıxa bilər.
Stresə bağlı vertigonun əlamətləri adətən bu şəkildə hiss edilir:
- Yüngül baş gicəllənməsi hissi
- Ani tarazlıq itkisi
- Ürək döyüntüsü və nəfəs darlığı
- Döşdə təzyiq və ya narahatlıq hissi
- Ürəkbulanma və ümumi narahatlıq
- Fiziki bir səbəbə əsaslanmayan streslə tetiklənən bir yorğunluq hissi
Vertigo nədən olur?
Tarazlığı təmin edən sistemlərdəki pozuntular səbəbindən ortaya çıxan bir vəziyyətdir. Adətən daxili qulaqda yerləşən tarazlıq orqanları, sinir yolları və ya beyindəki tarazlığın nəzarətindən məsul bölgələrdə yaranan problemlərdən qaynaqlanır.
Vertiqonun səbəbləri, növünə görə fərqlənir.
Periferik (daxili qulaq mənşəli) və ya mərkəzi (beyin mənşəli) olaraq iki əsas kateqoriyaya ayrılır.
Periferik vertigo səbəbləri belədir:
- Benign Paroksismal Pozisional Vertiğo (BPPV): Daxili qulaqda yerləşən kristalların yerindən çıxması nəticəsində baş gicəllənməsi tutmaları yaranır.
- Meniere Xəstəliyi: Daxili qulaqda maye yığılması səbəbindən baş gicəllənməsi, qulaq cingiltisi və eşitmə itkisi görülə bilər.
- Vestibulyar Nevrit: Daxili qulaqda olan tarazlıq sinirinin infeksiya səbəbindən iltihablanması nəticəsində baş gicəllənməsi inkişaf edir.
- Labirintit: Daxili qulaq labirintinin viral və ya bakterial infeksiya səbəbindən iltihablanması, baş gicəllənməsinə səbəb ola bilər.
- Qulaq İnfeksiyaları: Orta və ya daxili qulaqda meydana gələn infeksiyalar tarazlığa təsir edə bilər.
Mərkəzi vertigo səbəbləri isə bu şəkildə görülə bilər:
- Miqren: Miqrenə bağlı vertiğo, adətən baş ağrısı ilə birlikdə görülür.
- Multipl Skleroz (MS): Sinir sistemi xəstəliyi olan MS, tarazlığın təmin edilməsində rol oynayan sinir yollarına təsir edə bilər.
- Beyin Şişləri: Beyincik və ya beyin kötüyündə yerləşən şişlər vertiğo əlamətlərinə yol aça bilər.
- İnsult (İflic): Beyindəki qan axınının kəsilməsi nəticəsində meydana gələn insult, tarazlığa təsir edərək vertiğo yaranmasına səbəb ola bilər.
- Travmalar: Baş travmaları, daxili qulaq strukturlarında və ya beyindəki tarazlıq mərkəzində zədəyə yol aça bilər.
Vertigoya nə faydalıdır?
Faydalı olan üsullar, xəstəliyin ortaya çıxış səbəbinə bağlı olaraq dəyişir. Ancaq, vertiqo əlamətlərini yüngülləşdirmək və tutmaların tezliyini azaltmaq üçün həm tibbi müalicələr, həm də həyat tərzi dəyişiklikləri tətbiq edilə bilər.
Vertiqo üçün faydalı ola biləcək bəzi üsullar belədir:
- Vertigo tutmaları zamanı mümkün qədər istirahət etmək vacibdir. Sakit, qaranlıq bir mühitdə uzanmaq əlamətləri yüngülləşdirə bilər.
- Stress və narahatlıq, vertiğonu tetikləyə biləcəyi üçün meditasiya, nəfəs məşqləri kimi stress idarəetmə texnikaları tətbiq etmək faydalı ola bilər.
- Dehidrasiya, vertiğonu pisləşdirə bilər. Yetərli miqdarda su içmək vacibdir.
- Meniere xəstəliyi kimi maye yığılmasına bağlı vertiğo vəziyyətlərində duz istehlakını azaltmaq tövsiyə olunur.
- Qan şəkəri dalğalanmalarını önləmək üçün müntəzəm və tarazlı yeməklər qəbul etmək vertiğo riskini azalda bilər.
- Daxili qulaq mənşəli vertiğo xəstələri üçün fizioterapevtlər tərəfindən tövsiyə edilən tarazlıq məşqləri olduqca effektivdir.
- Zəncivilin ürəkbulanmanı yüngülləşdirici təsiri var. Vertigo zamanı rahatlama təmin edə bilər.
Vertigo müalicəsi necə aparılır?
Daxili qulaq problemlərindən qaynaqlanan vertiğoda vestibulyar reabilitasiya terapiyası effektiv bir üsuldur. Bu terapiya, tarazlıq sistemini gücləndirməyə və baş gicəllənməsi hissini azaltmağa kömək edir.
Məsələn, Epley Manevri, vertiğo müalicəsi üçün tez-tez istifadə edilən bir texnikadır. Daxili qulaqdakı kristalların yerindən çıxması nəticəsində yaranan vertiğo tutmalarını yüngülləşdirmək üçün bu manevr mütəxəssislər tərəfindən tətbiq edilir.
Vertigonun stress və ya narahatlıq mənşəli olduğu vəziyyətlərdə stress idarəetməsi və psixoterapiya vacib rol oynayır. Yoqa, meditasiya və nəfəs məşqləri kimi rahatladıcı fəaliyyətlər, əlamətlərin azalmasına kömək edə bilər.
Bundan əlavə, vertiğo əlamətlərini tetikləyən ani hərəkətlərdən qaçmaq, müntəzəm maye qəbul etmək və sağlam bir qidalanma planı mənimsəmək həyat keyfiyyətini artıra bilər.
Daha ciddi hallarda, xüsusilə nevroloji və ya anatomik pozuntulardan qaynaqlanan vertiğoda, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Beyincik və ya beyin kötüyünü təsir edən şişlər, ciddi daxili qulaq zədələri və ya qan dövranı problemlərində cərrahi müalicə üstünlük verilə bilər.
Vertigo xəstələri nələrə diqqət etməlidir?
Vertigo xəstələrinin, gündəlik həyatlarında əlamətləri tetikləyən vəziyyətləri önləmək və həyat keyfiyyətlərini artırmaq üçün bəzi tədbirlər alması vacibdir.
Tarazlıq problemlərini azaltmaq, baş gicəllənməsi tutmalarını nəzarət altında saxlamaq və ümumi sağlamlığı dəstəkləmək üçün bu nöqtələrə diqqət edilməlidir:
- Ani Hərəkətlərdən Çəkinmək: Baş və bədən pozisiyasını sürətli şəkildə dəyişmək vertiğo tutmalarını tetikləyə bilər. Ani düzəlmə, sürətli əyilmə və ya başı sürətli çevirmə hərəkətlərindən çəkinmək lazımdır. Yavaş və nəzarətli hərəkət etməyə diqqət edilməlidir.
- Tarazlı Qidalanmaq və Bol Maye Qəbul Etmək: Qan şəkəri səviyyəsindəki dalğalanmalar vertiğo riskini artıra bilər. Bu səbəbdən müntəzəm və tarazlı yeməklər qəbul edilməlidir. Ayrıca dehidrasiyanı önləmək üçün gün ərzində yetərli miqdarda su içilməlidir.
- Stresi İdarə Etmək: Stress və narahatlıq, xüsusilə stresə bağlı vertiğonu tetikləyə bilər. Yoqa, meditasiya və dərin nəfəs alma texnikaları kimi stresi azaldan üsullar tətbiq edilməlidir.
- Yuxu Düzəninə Diqqət Etmək: Yetərsiz yuxu, baş gicəllənməsi və tarazlıq problemlərini artıra bilər. Böyüklər üçün tövsiyə edilən 7-9 saatlıq yuxu düzəninə diqqət edilməlidir.
- Mühit Təhlükəsizliyini Təmin Etmək: Vertiğo zamanı tarazlığın itirilməsi yıxılmalara yol aça bilər. Bu səbəbdən evdə iti künclər və sürüşkən səthlər kimi riskli sahələr önlənməlidir. Gecələr qalxıldıqda işıqlandırmanın yetərli olduğundan əmin olunmalıdır.
- Fiziki Məşqlər və Reabilitasiya: Həkim və ya fizioterapevt məsləhəti ilə tətbiq edilən tarazlıq məşqləri (məsələn vestibulyar reabilitasiya) əlamətləri yüngülləşdirə və tarazlığı gücləndirə bilər. Yüngül gəzintilər kimi az təsirli məşqlər də faydalıdır.
Vertigo məşqləri
Vestibulyar reabilitasiya adı verilən bu xüsusi məşqlər, daxili qulaq mənşəli tarazlıq problemlərini idarə etmək üçün inkişaf etdirilmişdir.
Aşağıda, vertigo əlamətlərini yüngülləşdirməyə kömək edə biləcək bəzi effektiv məşqlər izah edilmişdir.
Brandt-Daroff Məşqi
Bu məşq, Benign Paroksismal Pozisional Vertigo (BPPV) müalicəsində geniş şəkildə istifadə olunur. Daxili qulaqdakı kristalların düzgün mövqelərinə geri dönməsinə kömək edə bilər.
Məşqin addımları belədir:
- Düz bir səthə oturun və ayaqlarınızı yerə düz şəkildə yerləşdirin.
- Sağ tərəfinizə doğru uzanın, başınızı 45 dərəcə yuxarı baxacaq şəkildə çevirin.
- Bu pozisiyada 30 saniyə gözləyin və ya baş gicəllənməsi keçənə qədər pozisiyanızı qoruyun.
- Oturma pozisiyasına geri dönün və 30 saniyə dincəlin.
- Sol tərəfə doğru eyni əməliyyatı təkrarlayın.
- Gündə 5-10 təkrar edilə bilər.
Gaze stabilization məşqləri
Bu məşq, göz hərəkətlərini sabitləşdirərək tarazlığı artırmağa və baş gicəllənməsini azaltmağa kömək edir.
- Göz səviyyəsində bir əşya təyin edin (məsələn bir nöqtə və ya kiçik bir yazı).
- Başınızı yavaşca sağa və sola çevirərkən gözlərinizi əşyada sabitləyin.
- Eyni əməliyyatı başınızı yuxarı və aşağı hərəkət etdirərək təkrarlayın.
- Gündə 1-2 dəqiqə ərzində tətbiq edin.
Tarazlıq məşqləri
Tarazlığı gücləndirmək və yıxılma riskini azaltmaq üçün sadə tarazlıq məşqləri edilə bilər.
- Ayağa qalxın və bir stuldan dəstək alaraq tək ayağınız üzərində durmağa çalışın.
- Gözləriniz açıq ikən başlayın, zamanla gözlərinizi qapadıb tarazlığı qorumağı sınayın.
- Hər iki bacaq üçün 10-15 saniyə ilə başlayıb müddəti artıra bilərsiniz.
Dairə gəzmə məşqi
Bu məşq, daxili qulaq mənşəli vertiğo müalicəsində faydalı ola bilər.
- Gözlərinizi bir nöqtəyə sabitləyərək bir dairə çəkin.
- Dairə boyunca yavaş və nəzarətli bir şəkildə gəzin.
- İrəli və geri addımlarla tarazlığı qoruyaraq hərəkət edin.
Məşq zamanı baş gicəllənməsi hiss etsəniz, yavaşca dayanın və dincəlin. Tarazlıq problemləri səbəbindən yıxılma riski varsa, bir dəstək istifadə edərək tətbiq edin.
Şiddətli vertiğo əlamətləri yaşasanız məşqi dayandırın və bir səhiyyə mütəxəssisinə müraciət edin. Bu məşqlər, vertiğo əlamətlərini yüngülləşdirmək və tarazlığı artırmaq üçün effektiv bir üsul ola bilər.
Ancaq, fərdi ehtiyaclara və tibbi vəziyyətə görə məşq proqramı üçün həkimə müraciət etməniz faydalı olacaqdır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
