Panik atak əlamətləri insanı təhdid edən həqiqi bir təhlükə və səbəb olmamasına baxmayaraq, şiddətli şəkildə yaşanan qorxu hücumlarıdır.
Hücumların başlanğıcı adətən 15-20 yaş dövrü olan yeniyetməlikdə görülür. Bəs xaricdən panik atak əlamətləri necə olur?
Bu hücum xaricdən baxıldıqda insanın ürək tutması keçirdiyini və ya ölmək üzrə olduğunu düşündürəcək qədər qorxulu və şiddətlidir. İnsanın yaşadığı çoxlu bədən və ruh sıxıntıları hücum və bənzər şikayətlərə səbəb ola bilər.
Bu səbəbdən hücum yaşadığını düşünən insanın düzgün müalicə almaq üçün sahəsində mütəxəssis həkim tərəfindən ətraflı qiymətləndirilməsi vacibdir.
Panik atak Nədir?
Panik atak nədir qısaca təyin etmək lazım gəlsə; qorxu tutması kimi də adlandırılan bu vəziyyət insanı həyati olaraq böyük bir təhlükədə olduğunu düşündürən qorxu hücumlarıdır.
Bu hücumlar zamanı insanın hiss etdiyi hər şey həqiqidir və hücum ən çox 30 dəqiqə davam edir. Hücumun ilk 10 dəqiqəsi şiddətlidir və dəqiqələr irəlilədikcə qorxunun şiddəti yavaş-yavaş azalır.
Bu hücumlar keçdikdən sonra da insan gözlənti narahatlığı yaşayır. Yəni hər an yeni bir hücum keçirəcəyini düşünür və qorxur.
Bu səbəbdən insanlar ilk hücumlarını keçirdikləri yerlərdən qaçınma vəziyyətini yaşayır.
Panik atak növləri nələrdir?
Panik atak növləri aşağıdakı kimidir:
Situasiya olaraq meylliliyi göstərilən panik atak: Müəyyən bir vəziyyət qarşısında ortaya çıxan hücum tablosudur və hər zaman təkrarlanmır.
Situasiya panik atak: Hücumun yaşanmasını tetikleyen bir vəziyyət hissində ortaya çıxır.
Spontan panik atak: Gün ərzində gözlənilməz bir yer və zamanda ortaya çıxır.
Hücum səbəbləri və bu hücumun xarakteristik xüsusiyyəti nə vaxt və harada yaşanacağının bilinməməsidir. İnsan gecə yuxu zamanı belə hücum keçirə bilər.
Yaşanan ilk hücum vəziyyəti bədən və ya ruh stresinin dözüm həddinin aşıldığı zamanlarda ortaya çıxır. İnsan gecə yuxu zamanı da hücum keçirə bilər.
Gecə panik atak əlamətləri adətən yuxu dövrü xaricindəki vaxtlarda yaşanır.
Panik atak əlamətləri
Panik atak tutmaları əlamətləri qəfildən ortaya çıxır və aşağıdakı kimidir:
- Qızdırma basması
- Baş gicəllənməsi
- Boğulur kimi hiss
- Dəhşət hissi
- Döş ağrısı
- Döş sıxılması
- Sürətli ürək döyüntüsü
- Ürək tutması keçirir kimi hiss
- Qollarda və ayaqlarda əsəmə
- Nəfəs ala bilməmə
- Ölüm qorxusu
- Vücudda uyuşma
- Vücuddan ayrı hiss etmə
Panik atak necə olur?
Panik atak başlanğıcı ilə bağlı çoxlu nəzəriyyə mövcuddur. Bu nəzəriyyələrdən biri də hücumun sinir sistemində yaşanan kimyəvi tarazlıqsızlıq səbəbindən yarandığıdır.
Bu tarazlıqsızlığa səbəb olan kimyəvi maddələr isə kortizol, qamma-aminobutirik turşu (GABA), serotonin. Bundan əlavə yaşanan hücumun inkişafında ətraf mühit amillərinin təsirli olduğu da bu nəzəriyyələr arasındadır.
Panik atak niyə olur?
Panik atak əlaməti hər hansı bir insanda ortaya çıxa biləcək psixiatrik bir narahatçılıqdır. Ümumi olaraq qadınları təsir altına alan bu narahatçılıq erkən yetkinlik dövründə pik edir və 14 yaş altındakı insanları çox təsir etmir.
Aparılan araşdırmalara görə panik atak səbəbləri isə belədir:
- Beyindəki kortizol, qamma-aminobutirik turşu (GABA), serotonin kimi maddələrdəki tarazlıqsızlıqlar
- Cinsi hücum
- Müxtəlif anatomik pozğunluqlar
- Ətraf mühit amilləri
- Uşaqlıqda istismara məruz qalma
- Genetik meyllilik
- Kimyəvi agentlər və karbon qazı
- Şəxsiyyət quruluşu
- Sevilən birinin itirilməsi
Panik atak böhranları müalicə edilmədiyi təqdirdə insanda nəqliyyat vasitəsi idarə etmə qorxusu, evdən çıxma qorxusu, tez-tez tibbi baxım alma vəsvəsəsi, iş və məktəb problemləri, sosiallikdən qaçınma, müxtəlif psixiatrik problemlər, maddə və spirt istifadəsinə meyllilik, intihar istəyi və maliyyə problemlərinə səbəb olur.
Panik atak diaqnozu
Panik atak müalicəsi üçün düzgün diaqnozun qoyulması vacibdir. Çoxlu xəstəliyi təqlid edə bilən bu vəziyyətdə ilk olaraq xəstə və sonrasında xəstənin yaxınlarından ətraflı anamnez alınmalıdır. Sonra xəstəyə tənəffüs funksiya testi, qan sayımı, EKQ, tiroid testi tətbiq edilə bilər.
Hücum yaşayan hər kəsdə panik pozğunluq olması kimi bir vəziyyət söz konusu olmadığından DSM meyarlarına da baxılır.
Bu meyarlar:
- Tez-tez təkrarlanan və gözlənilməz yaşanan panik hücumlar
- Hücumlardan ən az birindən sonrakı prosesdə ən az 1 və daha çox hücumun yaşanacağına dair qorxu
- Qorxuların nəzarəti itirmə, ağıl tarazlığını itirmə və ya ürək tutması keçirmə kimi duygulara əsaslanması
- İnsanın hücumu tetikləyəcəyini düşündüyü mühitlərdən uzaq durması
- Hücumların altında hər hansı bir dərman və ya maddə istifadəsi səbəbi olmaması
- Hücumların yaşanmasına hər hansı bir orqanik tibbi xəstəliyin səbəb olmaması
Bu hücuma səbəb olan problem zehni və ya fiziki mənşəli ola bilər. Bu səbəbdən ilk olaraq bir kardioloq mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir.
Mütəxəssis lazım gördüyü təqdirdə psixiatriya həkiminə yönləndirir. Panik atak əlamətləri testi aparılır. Bu testdə hücumların yaşanma tezliyi, hücumların müddəti, hansı əlamətlərin yaşandığı, insanın ailəsində hücum yaşayan olub-olmadığı kimi suallar verilir.
Panik atak müalicəsi
Diaqnoz təsiqləndikdən sonra əsas müalicədə həm psikoterapiya tətbiqləri həm də dərman müalicəsi istifadə edilir.
Psixoloji müalicədə də KDT tətbiqləri əsas olaraq istifadə edilir. KDT isə insanın öz təcrübələrini hədəflər və panik əlamətlərində dərrakəlik təmin edir.
Psikoterapiya texnikaları müalicədə vaxt və səy istəyən bir prosesi əhatə edir. Bu prosesdə xəstələr bir neçə həftənin ardından əlamətlərin azaldığını hiss edir.
Bir neçə aylıq terapiyanın sonunda da əlamətlər nəzərəçarpacaq dərəcədə azalır. Terapiya prosesi 6-12 seans qədər davam edə bilər.
Panik atak əlamətləri neçə gün davam edir?
Panik atak qəfildən başlayır və getdikcə şiddətlənir. Lakin günlərlə davam etmir, çoxuncu 10 və ya 30 dəqiqə və nadir olaraq da 1 saat davam edir.
Panik atak zamanı nə edilməlidir?
Aparılan araşdırmalara görə böhran zamanı edilməsi gərəkənlər aşağıdakı kimidir:
- Hücum düzgün şəkildə təsnif edilməlidir
- Dərrakəlik ilə yaşanan vəziyyətin hücum olduğu xatırlanmalıdır
- Hücumun yaşandığı vəziyyətdən çıxılmalı və sakitləşməyə kömək edən yer tapılmalıdır
- Nəfəs düzgün şəkildə alınıb verilməlidir
- Düşüncələrdəki doğruluq yoxlanılmalıdır
- Yaxşı hiss etməyə kömək edən düşüncə və vəziyyətlərə diqqət yetirilməlidir
- Yaşanan hər hücumun başında saata baxılmalı və bitirmə vaxtı qeyd edilməlidir
Yaşanan hücumdan qorxulmamalı, yaşanma ehtimalı olan növbəti hücum düşünülməməli, hücum zamanı spirt, maddə və ya siqaret istifadə edilməməlidir.
Panik atak üçün nəfəs məşqləri
Panik atak müalicə prosesində nəfəs məşqlərinin mühüm yeri vardır. Nəfəs məşqi ilə insanın rahatlaması təmin edilir. Bu rahatlanma ilə insanın ürək sürətində azalma, tənəffüsdə yavaşlama, oksigen istehlakında azalma, qan təzyiqində azalma, analitik düşünmə və beynin alfa fəaliyyətində artma yaşanır.
Bu səbəbdən hücum keçirən insanların hər gün 20-30 dəqiqə qədər rahatlanma və nəfəs məşqləri etməsi vacibdir. Hücum səbəbindən ürək tutması keçirmə, boğulma, huşsuzluq, tarazlığı itirmə, dəlirmə və nəzarəti itirmə qorxusu yaşanır. Lakin bu vəziyyətlər panik hücumla əlaqəli deyil.
Panik atak necə keçir?
Erkən mərhələdə başladılan müalicə ilk addım olmalıdır. Bununla yanaşı gündəlik həyat, kifayət qədər yuxu, sağlam qidalanma, həddindən artıq kofein istehlakından qaçınma da vacibdir.
Hücum simptomlarını azaltmaq üçün də nəfəs məşqləri, meditasiya və ya yoqa edilməlidir. Həmçinin insan yaşadığı qorxuları təsnif etməli, bu qorxularla üzləşmə çabasında olmalı, qorxuya səbəb olacaq vəziyyət və yerlərdən də qaçınmalıdır.
Həmçinin insan stresi idarə etmə bacarığını da qazanmalıdır. Hücum yaşayan insanların Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT) tətbiqlərində əldə etdiyi başa çıxma bacarıqlarını həyatında tez-tez istifadə etməsi vacibdir.
Bu insanlar qarın tənəffüsü etməlidirlər. Həmçinin streslə üzləşmə bacarıqları da mütləq qazanılmalıdır. İnsanın bu prosesdə özünə vaxt ayırması və özünü qəbul etməsi də əlavə olaraq vacibdir. Müntəzəm məşqlər də bu prosesdə köməkçidir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
