Ürək normal olaraq müəyyən ritmlə işləyən və bədənə qan pompalayan həyati bir orqandır. Lakin bəzi hallarda ürəyin elektrik təhrikləri nizamsızlaşa bilər.
Bu vəziyyət ürək ritm pozğunluğu (aritmiya) adlandırılır. Aritmiya ürəyin çox sürətli (taşikardiya), çox yavaş (bradikardiya) və ya nizamsız şəkildə döyünməsi şəklində ortaya çıxa bilər.
Aritmiyaların çoxu zərərsiz və müvəqqəti ola bilər. Yenə də bəzi vəziyyətlər ciddi sağlamlıq problemlərinə işarə edə bilər. Ürək ritmi, sinus düyünü adlanan bir quruluşun istehsal etdiyi elektrik siqnalları ilə tənzimlənir.
Bu siqnallar ürək əzələsinin yığılmasını təmin edərək qanın bədənə pompalanmasını mümkün edir.
Lakin sinus düyünündə və ya ürəyin digər elektrik keçiricilik yollarında pozğunluq baş verdikdə aritmiya yaranır. Xüsusən qocalma, ürək xəstəlikləri və bəzi dərmanlar sinus düyünün nizamsız işləməsinə səbəb ola bilər.
Ürək ritm pozğunluğu (Aritmiya) nədir?
Ürəyin elektrik fəaliyyətində baş verən anormallıqlar səbəbiylə yaranan nizamsız ürək döyüntülərini təsvir edən bir vəziyyətdir.
Normal olaraq insan ürəyi dəqiqədə 60-100 dəfə nizamlı şəkildə döyünür. Lakin aritmiya vəziyyətində ürək döyüntüləri sürətlənə bilər (taşikardiya), yavaşlaya bilər (bradikardiya) və ya nizamsızlaşa bilər (fibrillyasiya).
Aritmiyalar ürək əzələlərinin düzgün işləməsini təmin edən elektrik siqnallarının pozulması ilə baş verir. Siqnalların anormal şəkildə istehsal edilməsi və ya səhv yol üzərindən ötürülməsi nəticəsində ürəyin pompalama funksiyası təsirlənə bilər.
Bu vəziyyət qan dövranını pozaraq baş gicəllənməsi, nəfəs darlığı və sinə ağrısı kimi əlamətlərə səbəb ola bilər. Aritmiyalar müvəqqəti və ya xroniki ola bilər. Ürək xəstəlikləri, yüksək tansiyon, tiroid xəstəlikləri və elektrolit tarazlığının pozulması kimi bir çox amil aritmiya riskini artıra bilər.
Aritmiya diaqnozu qoymaq üçün adətən EKQ (Elektrokardiografiya), Holter monitoru və səy testi kimi üsullar istifadə edilir.
Aritmiya müalicəsində səbəbin müəyyən edilməsi lazımdır. Yüngül hallarda həyat tərzi dəyişiklikləri kifayət edə bilər. Bəzi vəziyyətlərdə dərman müalicəsi, elektrik kardioversiyası, kateter ablasiyası və ya ürək pili kimi müdaxilələr lazım ola bilər. Ürək sağlamlığını qorumaq üçün müntəzəm idman etmək, sağlam qidalanmaq və həkim nəzarətlərini laqeyd etməmək lazımdır.
Ürək ritm pozğunluğu (Aritmiya) növləri nələrdir?
Ürəyin elektrik keçiricilik sistemindəki anormallıqlara bağlı olaraq inkişaf edən aritmiyalar müxtəlif növlərdə ortaya çıxa bilər. Bəzi aritmiyalar yüngül olub əlamət göstərmir. Bəziləri ciddi sağlamlıq riskləri yarada bilər.
Xüsusən taşikardiya (sürətli ürək döyüntüsü) və bradikardiya (yavaş ürək döyüntüsü) kimi vəziyyətlər qan dövranını təsir edərək baş gicəllənməsi, huşunu itirmə və ya nəfəs darlığı kimi əlamətlərə səbəb ola bilər.
Aritmiya növləri mənbəyinə və təsir etdiyi ürək bölgəsinə görə təsnif edilir. Atrial fibrillyasiya ən çox rast gələn ritm pozğunluqlarından biridir. Nizamsız ürək döyüntüləri səbəbiylə felc riskini artıra bilər. Bu vəziyyət qanın atriumlarda toplanmasına və laxta əmələ gəlməsinə yol aça bilər.
Ventrikulyar fibrillyasiya ürəyin qan pompalama qabiliyyətini tamamilə itirməsinə səbəb ola biləcək ölümcül bir aritmiyadır. AV blok (atrioventrikulyar blok) isə ürək döyüntülərini tənzimləyən siqnalların keçirilməsində gecikmələrə və ya tamamilə dayanmalara səbəb ola bilər.
Ən geniş yayılmış aritmiya növləri bunlardır:
Taşikardiya (Sürətli Ürək Döyüntüsü): Ürək sürətinin dəqiqədə 100 döyüntünün üzərinə çıxması vəziyyətidir.
Bradikardiya (Yavaş Ürək Döyüntüsü): Ürək sürətinin dəqiqədə 60 döyüntünün altına düşməsi vəziyyətidir.
Atrial Fibrillyasiya: Ürəyin yuxarı otaqlarının (atrium) nizamsız və sürətli yığılması ilə xarakterizə olunur.
Atrial Flutter: Atriumların sürətli lakin nizamlı yığılması nəticəsində yaranan aritmiya növüdür.
Ventrikulyar Taşikardiya: Ürəyin alt otaqlarından (ventriküllər) qaynaqlananan təhlükəli dərəcədə sürətli ürək döyüntüləridir.
Ventrikulyar Fibrillyasiya: Həyati təhlükə yaradan, ürəyin nizamsız və nəzarətsiz şəkildə yığılmasına səbəb olan aritmiya növüdür.
Sinus Aritmiyası: Adətən uşaqlarda və gənc böyüklərdə görülən, sinus düyünündən qaynaqlananan yüngül ritm pozğunluğudur.
Prematur Ventrikulyar Yığılmalar (PVC): Ürəyin alt otaqlarında baş verən əlavə döyüntülərdir və adətən zərərsizdir.
AV Blok (Atrioventrikulyar Blok): Ürək döyüntülərini tənzimləyən elektrik siqnallarının keçirilməsində gecikme və ya blokaj olmasıdır.
Ürək ritm pozğunluğu (Aritmiya) yaranma səbəbləri
Ürək ritm pozğunluğu (aritmiya) ürəyin elektrik keçiricilik sistemindəki anormallıqlardan qaynaqlanır. Stress, çox kofein istehlakı, yuxu nizamsızlığı və həddindən artıq fiziki səy aritmiyaya yol aça bilər.
- Ürək xəstəlikləri,
- yüksək təzyiq,
- koronar arter xəstəliyi və ürək çatışmazlığı kimi vəziyyətlər ürəyin elektrik təhriklərini təsir edərək nizamsız döyüntülərə səbəb ola bilər.
Tiroid xəstəlikləri, elektrolit tarazlığının pozulması (kalium, maqnezium çatışmazlığı) və diabet kimi sistemik xəstəliklər də ritm pozğunluğunu tetikləyə bilər.
Bəzi dərmanlar və həddindən artıq idman da ürəyin ritmini poza bilər. Genetik meyillik də aritmiya inkişafında mühüm amildir. Ailəsində aritmiya tarixi olanların ürəyin elektrik sistemi doğuşdan daha həssas ola bilər.
Elektrolit tarazlığının pozulması, xüsusən kalium və maqnezium çatışmazlıqları ürək hüceyrələrinin normal əlaqəsini pozaraq aritmiyaya yol aça bilər. Həddindən artıq stress və narahatlıq simpatik sinir sisteminin həddindən artıq işləməsinə səbəb olaraq ürək döyüntülərini sürətləndirə bilər.
Aritmiya diaqnozu
Aritmiya diaqnozu üçün əvvəlcə fiziki müayinə və xəstə tarixçəsi qiymətləndirilir. Həkim xəstənin əlamətlərini, ailəsində ürək xəstəliyi olub-olmadığını və gündəlik həyat vərdişlərini incələyir.
Elektrokardiografiya (EKQ) ürəyin elektrik fəaliyyətini qeyd edərək ritm pozğunluğunu müəyyən etməkdə ən geniş istifadə olunan üsuldur. Holter monitoru xəstənin ürək ritmini 24 saat ərzində izləyərək nizamsızlıqları aşkar edir. Səy testi ürək sürətinin fiziki fəaliyyət zamanı necə dəyişdiyini görmək üçün tətbiq edilir.
Exokardiografiya ürəyin quruluşunu və funksiyalarını incələyərək ritm pozğunluğuna yol aça biləcək struktur problemlərini müəyyən edə bilər. Bəzi hallarda elektrofiziologik tədqiqat (EPS) ilə ürəyin elektrik yolları təfərrüatlı şəkildə araşdırılır.
Qan testləri elektrolit tarazlığının pozulması və ya tiroid xəstəlikləri kimi aritmiyaya səbəb ola biləcək vəziyyətləri müəyyən etmək üçün aparıla bilər.
Ürək ritm pozğunluğu müalicəsi
Stressin azaldılması, müntəzəm idman, sağlam qidalanma aritmiya riskini azalda bilər. Kofein və duz istehlakının məhdudlaşdırılması da vacibdir. Yuxu nizamının təmin edilməsi bədənin ritmini qorumasına kömək edir.
Yüngül hallar müntəzəm nəzarətlərlə izlənilərkən, ürək döyüntüsünün nizamsız olduğu vəziyyətlərdə xüsusi cihazlar və ya girişimli müalicələr lazım ola bilər.
Elektrik kardioversiyası da qəfil inkişaf edən bəzi aritmiya növlərində ürəyin normal ritminə qayıtmasını təmin etmək üçün tətbiq olunan üsuldur. Kateter ablasiyası anormal elektrik siqnallarını yaradan ürək toxumasının təsbit edilərək məhv edilməsini hədəfləyir.
Ürək pili (pacemaker) ürəyin yavaş işlədiyi vəziyyətlərdə döyüntü sürətini tənzimləmək üçün yerləşdirilən kiçik cihazdır. İmplant edilə bilən kardiovertör defibrillyatör (ICD) isə həyati təhlükə yaradan ritm pozğunluqlarının qarşısını almaq üçün istifadə edilir.
Müalicə prosesində müntəzəm həkim nəzarətləri böyük əhəmiyyət daşıyır. Aritmiyaya səbəb olan xəstəliklərin müalicə edilməsi və sağlam həyat tərzinin mənimsənilməsi ritm pozğunluğunun nəzarət altına alınmasına kömək edə bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq kardioloq həkim ilə məsləhətləşin.
