Tip 1 diabet, immun sistemin pankreasda insulin istehsal edən beta hüceyrələrinə hücum etməsi nəticəsində yaranmış autoimmun xəstəlikdir.
İnsulinin çatışmazlığı qanda şəkər səviyyəsinin təhlükəli həddə çatmasına səbəb olur. Adətən uşaqlıq və ya gənclik dövründə diaqnoz qoyulsa da, hər yaş qrupunda görülə bilər.
Bu yazıda Tip 1 diabetin nə olduğu, səbəbləri, əlamətləri, müalicəsi və mümkün ağırlaşmaları kimi vacib təfərrüatları nəzərdən keçirəcəyik.
Tip 1 diabet nədir?
Tip 1 diabet, pankreasın kifayət qədər insulin istehsal edə bilmədiyi xroniki xəstəlikdir. İnsulin qandakı şəkərin hüceyrələrə daşınmasını təmin edərək enerji istehsalına töhfə verir.
Lakin tip 1 diabetli şəxslərdə bu proses kəsilir və bədən enerji ehtiyacını ödəməkdə çətinlik çəkir. Nəticədə qandakı şəkər səviyyəsi yüksəlir və bu vəziyyət müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Tip 1 diabet adətən immun sisteminin səhvi nəticəsində inkişaf edir və buna görə “autoimmun xəstəlik” kimi təsnif edilir.
Tip 1 diabet niyə yaranır?
Tip 1 diabetin dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməsə də, genetik meyillik və ətraf mühit faktorlarının birləşməsi ilə yarandığı düşünülür.
İmmun sistem bədənin öz hüceyrələrini yad kimi qəbul edir və insulin istehsal edən beta hüceyrələrinə hücum edir.
Bu proses genetik faktorlarla yanaşı, bəzi viral infeksiyalar və ya ətraf mühit tetikləyiciləri tərəfindən sürətləndirilə bilər.
Əsas səbəblər bunlardır:
Genetik meyillik: Ailədə şəkərli diabet tarixi olan şəxslərdə risk daha yüksəkdir.
Ətraf mühit faktorları: Bəzi viral infeksiyalar immun sisteminin bu anormal reaksiyasını tetikləyə bilər.
İmmun sistemi pozğunluqları: Bədən pankreas hüceyrələrini səhvən hədəf alır və məhv edir.
Tip 1 diabetin əlamətləri nələrdir?
Tip 1 diabetin əlamətləri adətən sürətlə inkişaf edir və şəxsin həyatını təsir edən müxtəlif simptomlarla özünü göstərir.
Bu əlamətlər insulin çatışmazlığına bağlı olaraq qandakı şəkər səviyyələrinin artmasından qaynaqlanır.
Önə çıxan əlamətlər arasında:
Həddindən artıq susuzluq: Bədənin yüksək şəkər səviyyələrini balanslaşdırmaq üçün daha çox mayeyə ehtiyac duyması.
Tez-tez sidik ifrazı: Artan maye qəbulu və bədənin artıq şəkəri sidiklə atmağa çalışması səbəbindən yaranır.
Çəki itkisi: Hüceyrələrin enerji ehtiyacını ödəyə bilməməsi yağ toxumalarının istifadəsinə səbəb olur.
Yorğunluq və halsızlıq: Hüceyrələrin kifayət qədər enerji istehsal edə bilməməsi daimi yorğunluq hissi yaradır.
Bulanıq görüş: Qandakı yüksək şəkər səviyyələri göz mercəyində maye dəyişikliklərinə səbəb olaraq görməni təsir edə bilər.
Bu əlamətlər fərq edildikdə vaxt itirmədən sağlamlıq mütəxəssişinə müraciət etmək vacibdir.
Tip 1 diabetin diaqnozu necə qoyulur?
Tip 1 diabetin diaqnozu qan şəkəri səviyyələrinin və insulin səviyyələrinin ölçülməsi ilə qoyulur. Diaqnoz prosesi xəstənin tibbi keçmişinə, simptomlarına və laboratoriya testlərinə əsaslanır.
Adətən istifadə edilən testlər bunlardır:
Aclıq Qan Şəkəri Testi: 8-12 saatlıq aclıqdan sonra ölçülən qan şəkəri səviyyəsi diabetin mövcudluğunu müəyyən edə bilər.
Aclıq qan şəkəri testi haqqında ətraflı oxuya bilərsiniz.
HbA1c Testi: Qan şəkəri səviyyələrinin son bir neçə aylıq ortalamasını ölçür.
Anticisim Testləri: Pankreas hüceyrələrinə qarşı immun sistemi reaksiyasının olub-olmadığını yoxlayır.
Erkən diaqnoz müalicə prosesinin uğurlu şəkildə idarə edilməsində kritik əhəmiyyət daşıyır.
Tip 1 diabet müalicəsi necə aparılır?
Tip 1 diabetin müalicəsinin əsas məqsədi qan şəkəri səviyyələrini nəzarət altında saxlamaqdır. Bu, insulin müalicəsi və sağlam həyat vərdişləri ilə təmin edilir.
Müalicədə tətbiq edilən əsas üsullar bunlardır:
İnsulin Müalicəsi: Gündəlik insulin inyeksiyaları və ya insulin pompasının istifadəsi bədənin ehtiyac duyduğu insulini təmin edir.
Sağlam qidalanma: Karbohidrat sayımı edərək balanslaşdırılmış qidalanma planları yaradılmalıdır.
Müntəzəm məşq: Fiziki fəaliyyət qan şəkəri səviyyələrini tənzimləyir və insulin həssaslığını artırır.
Qan Şəkəri İzlənməsi: Gündəlik aparılan ölçmələr diabet idarəsində mühüm rol oynayır.
Tip 1 diabetin risk faktorları və ağırlaşmaları
Tip 1 diabet nəzarət edilmədikdə müxtəlif ağırlaşmalara səbəb ola bilər.
- Ürək xəstəlikləri
- Böyrək zədələnməsi (nefropatiya)
- Sinir zədələnməsi (neyropatiya) və görmə itkisi (retinopatiya) ən çox görülən ağırlaşmalardır.
Həmçinin aşağı qan şəkəri (hipoglikemiya) və yüksək qan şəkəri (hiperglikemiya) tutmaları da diabet idarəsində nəzərə alınması lazım olan vəziyyətlərdir.
Risk faktorları bunlardır:
- Genetik meyillik
- Viral infeksiyalar
- Uşaqlıq çağında keçirilən autoimmun xəstəliklər
Tez-tez verilən suallar
1. Tip 1 və Tip 2 diabet arasındakı fərq nədir?
Tip 1 diabet insulin çatışmazlığı səbəbindən yaranır; tip 2 diabet isə insulinin effektiv şəkildə istifadə edilə bilməməsi ilə inkişaf edir.
2. Tip 1 diabet sağala bilərmi?
Tip 1 diabetin hazırda qəti müalicəsi yoxdur, lakin müntəzəm müalicə və sağlam həyat tərzi ilə nəzarət altına alına bilər.
3. Tip 1 diabet kimlərdə görülür?
Adətən uşaqlarda və gənc böyüklərdə diaqnoz qoyulur, lakin hər yaşda yarana bilər.
Tip 1 diabet ömür boyu idarə edilməsi lazım olan xəstəlik olsa da, erkən diaqnoz və müntəzəm müalicə ilə sağlam həyat mümkündür.
Diabetlə mübarizədə intizamlı yanaşma və düzgün addımlarla uğur əldə edilə bilər. Unutmayın ki, diabetlə yaşamaq maneə deyil, uyğunlaşma prosesidir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkim ilə məsləhətləşin.
