Həzm sistemində mühüm rol oynayan öd kisəsində yaranmış öd kisəsi daşı, ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək bərk kütlələrdir.
Bu daşlar adətən xolesterol, öd piqmentləri və kalsium duzlarının balanssız şəkildə toplanması nəticəsində əmələ gəlir.
Müəyyən müddət heç bir əlamət göstərmədən səssizcə inkişaf edə bilən öd daşları, tıxanma və ya iltihab vəziyyətində şiddətli ağrılarla özünü göstərə bilər.
Xüsusilə yağlı yeməklərdən sonra ortaya çıxan qarının sağ üst hissəsindəki ağrı, ən çox rast gəlinən əlamətdir.
Bu vəziyyət müalicə edilmədikdə öd kisəsi iltihabı (xolesistit), öd kanalı tıxanması və ya pankreatit kimi ciddi fəsadlara yol aça bilər.
Öd kisəsi daşı nədir?
Öd kisəsi daşı, öd kisəsi daxilində əmələ gələn kiçik, bərk maddələrdir. Tibbi adı ilə “xolelitiazis” olaraq adlandırılır.
Öd kisəsi, qaraciyərin dərhal altında yerləşən və qaraciyərdə istehsal edilən ödü saxlayaraq həzm zamanı nazik bağırsağa ifraz edən kiçik bir orqandır.
Bu öd, yağların həzmində mühüm rol oynayır. Lakin bəzi hallarda ödün tərkibindəki maddələr balanssızlaşır və zamanla kristallaşaraq daş halını alır.
Bu daşlar millimetrik ölçülərdən bir neçə santimetrə qədər dəyişə bilər. Adətən xolesterol, bilirubin və kalsium birləşmələrindən ibarətdir.
Bir çox insan öd daşına sahib olduğunu uzun müddət hiss etməyə bilər. Çünki bu daşlar bəzən əlamət vermədən illərlə qala bilər.
Lakin daşların öd yollarını tıxaması və ya öd kisəsində iltihaba səbəb olması vəziyyətində qəfildən şiddətli əlamətlər ortaya çıxa bilər. Öd kisəsi daşı, qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox görülür.
Xüsusilə 40 yaş üstü, artıq çəkili olanlarda risk daha yüksəkdir. Hormonal dəyişikliklər, sürətli çəki alıb-vermə və bəzi metabolik xəstəliklər də daş əmələ gəlməsini asanlaşdıra bilər.
Öd kisəsi daşı əlamətləri
Öd kisəsi daşları uzun müddət səssiz qala bilər və insan illərə heç bir əlamət yaşamaya bilər. Lakin daşlar öd kanalını tıxadıqda və ya öd kisəsində iltihaba yol açdıqda qəfildən ortaya çıxan şiddətli və narahat edici əlamətlər görülə bilər.
Bu əlamətlər adətən yağlı bir yeməyi izləyən saatlarda başlayır və xüsusilə qarının sağ üst hissəsində, qabırğa altında kəskin, kramp növündə ağrı ilə özünü göstərir. Ağrı, belə və ya sağ çiyinə yayıla bilər.
Şikayətlər bəzən saatlarla davam edə bilər və gecələr yuxudan oyatdıracaq qədər güclü ola bilər.
Ürəkbulanma, qusma, qaz və həzmsizlik kimi həzm sistemi problemləri də müşayiət edə bilər. Bu vəziyyətin tez-tez təkrarlanması, insanın gündəlik həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edə bilər.
Həmçinin qızdırma, titrəmə və sarılıq kimi əlamətlər müşayiət edirsirsə, bu vəziyyət öd yollarının yoluxduğuna və ya daşın ciddi tıxanma yaratdığına işarə edə bilər və təcili müdaxilə tələb edir.
Ən geniş yayılmış öd kisəsi daşı əlamətləri belə sıralana bilər:
- Qarının sağ üst hissəsində, qəfil başlayan və şiddətli ağrı
- Ağrının belə və ya sağ çiyinə yayılması
- Yağlı yeməklərdən sonra artan qarın ağrısı
- Mədə ürəkbulanması və qusma
- Həddindən artıq qaz və həzmsizlik hissi
- Sarılıq (göz ağları və dəridə saralma)
- Qızdırma və titrəmə (yoluxma əlaməti ola bilər)
- İştahsızlıq və qarında şişkinlik
- Ağrının bir neçə saat boyu keçməməsi
Öd kisəsi daşına nə yaxşı gəlir?
Öd kisəsi daşlarının müalicəsi adətən həkim nəzarəti altında aparılmalıdır. Lakin əlamətləri yüngülləşdirmək və daşların irəliləməsini yavaşlatmaq məqsədi ilə bəzi həyat tərzi dəyişiklikləri və təbii dəstəklər simptomların nəzarət altına alınmasına kömək edə bilər.
Xüsusilə daşların hələ fəsad yaratmadığı hallarda sağlam qidalanma düzəni və qaraciyər-öd sağlamlığını dəstəkləyən təbii üsullar mühüm rol oynayır.
Öd axışını təşviq edən bəzi bitki çayları, müntəzəm fiziki fəaliyyət, kifayət qədər su istehlakı və doymuş yağlardan çəkinmək kimi tədbirlər simptomların yüngülləşməsini təmin edə bilər.
Lakin bu üsulların daşları tamamilə əritməyəcəyini və ya ortadan qaldırmayacağını unutmamalısınız.
Bu səbəbdən şikayətlər davam edərsə mütləq qastroenterologiya mütəxəssisınə müraciət etməlisiniz.
Öd kisəsi daşına yaxşı gəldiyi düşünülən əsas tövsiyələr belə sıralana bilər:
- Yağlı, qızardılmış və emal edilmiş qidalardan uzaq durmaq
- Limonlu ilıq su kimi qaraciyəri oyatan içkilər istehlak etmək
- Artişok, zerdeçal, nanə, razyanə və dəvə tikanlısı kimi bitki dəstəkləri
- Gündəlik bol su içmək və bədəni susuz buraxmamaq
- Lif nisbəti yüksək tərəvəz və meyvələrlə qidalanmaq
- Yavaş və müntəzəm yemək yemək; öğün atlamaq
- Doymuş yağ əvəzinə zeytun yağı kimi sağlam yağları üstün tutmaq
- Müntəzəm məşq ilə həzm sistemini dəstəkləmek
- Həkim nəzarəti altında əlavə olaraq istifadə edilən maqnezium və ya C vitamini
Öd kisəsi daşı necə düşürülür?
Kiçik və əlamət verməyən daşlarda adətən cərrahiyyəyə ehtiyac qalmadan, müəyyən pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə nəzarət təmin edilə bilər.
Bu cür daşlarda ilk məqsəd, ödün müntəzəm axışını təşviq edərək daşların böyüməsini və ya öd kanalına irəliləməsini qarşısını almaqdır.
Qaraciyəri dəstəkləyən, həzmi asanlaşdıran və öd istehsalını təşviq edən qidalanma modeli tətbiq edilir.
Həmçinin bəzi xəstələrdə həkim tərəfindən verilən öd turşusu tərkibli dərmanlar (məsələn, ursodeoksikolik turşu), xolesterol daşlarını zamanla əritmək məqsədi ilə istifadə edilə bilər.
Lakin bu müalicə aylar çəkə bilər və hər xəstə üçün təsirli olmaya bilər.
Alternativ təbabətdə təklif edilən bəzi bitki dəstəklərinin öd axışını artıraraq daş əmələgəlməsini yavaşlatdığına dair fikirlər olsa da böyük və ya tıxanmaya səbəb olan daşların düşürülməsində bu üsullar kifayət etmir.
Həmçinin bu cür girişimlərin şüursuz tətbiqi, daşın öd kanalını tıxamasına və həyati təhlükə yaratmasına səbəb ola bilər. Öd kisəsi daşlarının özbaşına düşməsi olduqca nadirdir.
Çünki əksər daş, öd kanalı diametrinə görə daha böyükdür. Bu səbəbdən xüsusilə əlamət göstərən daşlarda cərrahi müdaxilə ən təsirli və etibarlı üsul olaraq qəbul edilir.
Öd kisəsi daşı niyə yaranır?
Öd kisəsi daşı əmələgəlməsi, ödün kimyəvi balansının pozulması nəticəsində baş verir. Normal olaraq qaraciyər tərəfindən istehsal edilən öd, yağların həzmi üçün lazım olan maddələri ehtiva edir.
Lakin bu mayenin tərkibində xolesterolun çox olması, piqment balansının pozulması və ya öd kisəsinin kifayət qədər boşalmaması kimi səbəblərlə zamanla kristallar əmələ gələ bilər.
Bu kristallar birləşərək daş halını alır. Bədən quruluşu, hormonlar, qidalanma tərzi və bəzi sağlamlıq problemləri daş əmələgəlmə riskini artırır.
Öd kisəsi daşı əmələgəlməsinə səbəb ola biləcək əsas amillər bu şəkildə sıralana bilər:
- Öddə həddindən artıq xolesterol olması
- Ödün kifayət qədər boşala bilməməsi (öd durğunluğu)
- Sürətli çəki alıb-vermə və ya çox aşağı kalori pəhrizləri
- Qadın cinsi (xüsusilə estrogen səviyyəsindəki dəyişikliklər)
- 40 yaş üstü olmaq
- Ailədə öd daşı tarixinin olması
- Piylənmə və insulin müqaviməti
- Diabet və yüksək triqliserid səviyyələri
- Lifdən kasıb, yağ nisbəti yüksək qidalanma vərdişi
Öd kisəsi daşı əməliyyatı
Öd kisəsi daşı səbəbindən əməliyyat, xüsusilə təkrarlanan ağrılar yaşayan və ya daşları öd kanallarını tıxayan xəstələr üçün ən təsirli və davamlı müalicə üsuludur.
Bu əməliyyat, öd kisəsinin tamamilə çıxarılması əsasına əsaslanır və “xolesistektomiya” olaraq adlandırılır. Günümüzdə ən geniş tətbiq edilən üsul laparoskopik (qapalı) cərrahiyyədir.
Bu üsulda qarına açılan bir neçə kiçik kəsik vasitəsi ilə kamera və xüsusi cərrahi alətlər yerləşdirilir. Beləliklə öd kisəsi görüntüləmə müşayiəti ilə çıxarılır.
Əməliyyat orta hesabla 45 dəqiqə ilə 1 saat çəkir. Xəstə adətən həmin gün və ya ertəsi gün xəstəxanadan evə yazılır.
Laparoskopik əməliyyatdan sonra sağalma müddəti olduqca qısadır. Xəstələr çox vaxt bir həftə ərzində gündəlik həyatlarına qayıda bilirlər.
Açıq əməliyyat isə adətən daha böyük daşlarda, öd yolu tıxanmalarında və ya fəsadlı vəziyyətlərdə üstünlük verilir.
Öd kisəsi olmadan yaşamaq mümkündür; çünki bədən həzmi yenə də davam etdirir, lakin ödün saxlanması əvəzinə qaraciyərdən birbaşa nazik bağırsağa axması söz konusu olur.
Bu səbəbdən bəzi xəstələrdə yağlı qidalar istehlak edildikdə yüngül həzm problemləri yaşana bilər. Lakin bu vəziyyət adətən müvəqqəti olub zamanla bədən yeni vəziyyətə uyğunlaşır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
