Daimi olaraq əlləri yumaq, qapı kilidini təkrar-təkrar yoxlamaq, işləri müəyyən sayda etmək kimi bir çox sarasışan (obsesiv) düşüncənin və davranışın gündəlik həyata təsir edəcək dərəcədə intensiv olması obsesiv-kompulsiv pozuntunun (OKP) xəbərçisi ola bilər.
Travmaların və erkən uşaqlıq dövründə yaşanan ailə problemlərinin səbəb ola biləcəyi bu pozuntu, mükəmməlliyətçilik, qaydalara həddindən artıq riayət etmə və hədsiz təmizlik kimi şəxsi xüsusiyyətlərdən də qaynaqlana bilər.
Obsesiv fərdin təkrarlanan düşüncələrinin və davranışlarının qarşısını ala bilmədiyini bildirən mütəxəssislər, bu pozuntunun müalicə edilməsinin vacibliyi barədə xəbərdarlıq edirlər.
Obsessiv-kompulsiv pozuntu nədir?
Obsessiv-kompulsiv pozuntu, sarasışan düşüncələrlə (obsesiyalar) və bu düşüncələrin səbəb olduğu məcburi davranışlarla (kompulsiyalar) təyin olunan psixi bir xəstəlikdir.
Gündəlik həyat funksionallığını məhdudlaşdıra bilən obsesiv-kompulsiv pozuntu, iş və sosial həyatda əhəmiyyətli problemlərə yol aça və həyat keyfiyyətini aşağı sala bilər.
Obsesiyalar, fərdin zehnindən uzaqlaşdıra bilmədiyi düşüncə, fikir və təhriklərdir. Şəxsin istəyi xaricində yaranır, sıxıntı, narahatlıq, təşvişə səbəb olur və şəxs tərəfindən məntiqsiz olaraq qiymətləndirilir.
Kompulsiyalar, sarasışan düşüncələrin səbəb olduğu intensiv sıxıntı və narahatlığı azaltmaq və ya aradan qaldırmaq üçün həyata keçirilən təkrarlanan davranışsal və zehni hərəkətlərdir.
Bu şəkildə həyata keçirilən düşüncə və davranışların obsesiv-kompulsiv pozuntu olaraq diaqnoz edilməsi üçün gündəlik funksiyalara təsir edəcək və onları məhdudlaşdıracaq qədər intensiv olması lazımdır.
Obsessiv-kompulsiv pozuntunun əlamətləri hansılardır?
- Davamlı olaraq əlləri yumaq,
- Qapı kilidini təkrar-təkrar yoxlamaq,
- İşləri müəyyən sayda etmək,
- Narahatedici sözlərə və ya düşüncələrə ilişib qalmaq,
- Müəyyən sözləri, cümlələri və ya duaları təkrarlamaq kimi bir çox sarasışan düşüncə və davranış obsesiv-kompulsiv pozuntunun əlamətlərindəndir.
Obsessiv-kompulsiv pozuntunun səbəbləri nələrdir?
Obsessiv-kompulsiv pozuntunun səbəbi tam olaraq bilinmir. Ancaq müxtəlif fizioloji və psixososial amillər bu pozuntuya meylliliyi artıra bilər.
Aparılan araşdırmalar göstərmişdir ki:
- OKP-li xəstələrin valideynlərində və digər birinci dərəcəli qohumlarında OKP-yə tez-tez rast gəlinir,
- OKP-li xəstələrdə beynin sinir ötürücülüyündə mühüm rol oynayan serotonin hormonunun funksiyalarında pozğunluq müşahidə olunur,
- Müxtəlif travmatik təcrübələr,
- Erkən uşaqlıq dövründə ailə münasibətlərindəki problemlər,
- Mükəmməlliyətçilik, qaydalara həddindən artıq bağlılıq və hədsiz təmizlik kimi müxtəlif şəxsiyyət xüsusiyyətləri obsesiv-kompulsiv pozuntunun yaranmasında mühüm rol oynayır.
Obsessiv-kompulsiv pozuntu hansı yaşlarda başlayır?
Aparılan araşdırmalar hər 100 nəfərdən 3-də obsesiv-kompulsiv pozuntunun olduğunu göstərir. Bu pozuntu əsasən yeniyetməlik dövründə və 20-30-cu yaşlarda başlasa da, məktəbəqədər dövrdəki uşaqlarda da görülə bilər.
OKP-nin qadınlarda görülmə nisbəti kişilərə görə daha çoxdur, kişilərdə isə daha erkən yaşlarda başlayır.
Ən çox rast gəlinən obsesiya və kompulsiyalar hansılardır?
Obsesiya və kompulsiyalar mədəniyyətdən mədəniyyətə dəyişsə də, bütün dünyada ən çox rast gəlinən obsesiya və kompulsiyalar bunlardır:
- Çirklənmə obsesiyası və təmizlik kompulsiyası
- Şübhə obsesiyası və yoxlama kompulsiyası
- Cinsi məzmunlu obsesiyalar
- Dini məzmunlu obsesiyalar
- Simmetriya/nizam obsesiyaları və kompulsiyaları
- Toxunma kompulsiyaları
- Sayma kompulsiyaları
- Yığma və saxlama kompulsiyaları
- Batil inanclar, uğurlu-uğursuz saylar və rənglər
Obsessiv xəstələr, təşviş yaradan düşüncələrindən qaçaraq öhdəsindən gəlməyə çalışırlar. Lakin qaçmağa çalışdıqca bu düşüncələr daha da artır və beləliklə, qaçınma davranışı möhkəmlənərək güclənir. Bu vəziyyət qüsurlu bir dövrana çevrilir.
Obsessiv-kompulsiv pozuntu necə müalicə olunur?
Obsesiv-kompulsiv pozuntu müalicə edilə bilən bir xəstəlikdir. Obsesiv-kompulsiv pozuntunun müalicəsində dərman istifadəsi və koqnitiv-davranış psixoterapiyasının ən təsirli üsullar olduğu sübut edilmişdir.
Davranış terapiyası
Koqnitiv-davranış terapiyaları xəstəliyin müalicəsində və residivlərin (təkrarlanmaların) qarşısının alınmasında çox mühüm yer tutur.
Koqnitiv terapiya bəzən tək üsul olaraq istifadə edildiyi halda, bəzi hallarda proses həm dərman müalicələri, həm də koqnitiv terapiyalarla birlikdə idarə edilir.
Davranış müalicələrində məqsəd, xəstəyə təşviş verən və təşviş yaratdığı üçün qaçma, çəkinmə davranışlarına səbəb olan düşüncələrlə, yəni obsesiyalarla üz-üzə qoymaq və bu üzləşmənin yaratdığı təşvişi azaltmaq üçün ortaya çıxan təkrarlayıcı davranışların, yəni kompulsiyaların qarşısını almaqdır.
Koqnitiv prosesdə isə təhdid, təhlükə və həddindən artıq məsuliyyət hissinin nə dərəcədə real olduğu, hansı düşüncə səhvləri nəticəsində şişirdilmiş təhdid və təhlükə hislərinin ortaya çıxdığı müəyyən edilir.
Düşüncələrin bir məqsəd deyil, bir vasitə olduğu və funksional olmayan düşüncələrin yerini real və funksional düşüncələrə verməsi təmin edilir.
Dərman müalicəsi
Dərman müalicəsi beyindəki serotonin səviyyəsini artırmağa yönəlmişdir.
Obsessiv-kompulsiv pozuntu başqa narahatlıqların yaranmasına səbəb olurmu?
Obsessiv-kompulsiv simptomlarla eyni vaxtda qidalanma pozuntusu və depressiya kimi bir çox psixiatrik pozuntu ortaya çıxa bilər.
Obsessiv-kompulsiv pozuntusu olan fərdlərin yaxınlarının üzərinə düşən vəzifələr nələrdir?
Şəxsin içində olduğu bir təşviş vəziyyəti və ya əhval-ruhiyyə problemi, yaxın münasibətdə olduğu fərdlərə də təsir edir.
OKP-li xəstələr, sarasışan düşüncə və davranışlarının ətrafları tərəfindən fərq ediləcəyi təqdirdə necə qarşılanacaqları ilə bağlı dərin narahatlıq yaşayır və hiss etdiklərini bölüşməkdən çəkinə bilərlər.
Ailələri və dostları, şəxsin obsesiv düşüncə və davranışlarının qarşısını ala bilmədiyini bilməli, müalicəyə uyğunlaşmaları üçün onlara dəstək olmalıdırlar.
Həmçinin, davranışlarının səbəbini sorğulamaq əvəzinə, onu anladıqlarını və yanında olduqlarını hiss etdirmələri vacibdir.
Unudulmamalıdır ki, OKP-li fərd də öz sarasışan düşüncələrindən narahatdır və zehninə gələn düşüncələrin səbəb olduğu təşviş və qorxunun öhdəsindən gəlmək üçün özünü təkrarlanan zehni və davranışsal qəliblərin içində tapır.
Qarşısı alına bilməyən sarasışan düşüncələrə və bu düşüncələrlə əlaqəli məcburi davranışlara sahib olan şəxslər, bu düşüncə və davranış pozuntusunun gündəlik həyatına və insan münasibətlərinə təsir etdiyi təqdirdə vaxt itirmədən mütəxəssis dəstəyinə müraciət etməlidirlər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
