İnsan Papilloma Virusu (HPV) infeksiyası cinsi yolla ötürülən xəstəliklər arasında ən çox rast gəlinənlərdən biridir.
İnsan Papilloma Virusu (HPV) infeksiyası ən çox rast gəlinən cinsi yolla ötürülən xəstəliklər arasında yer alır və qadınlarda ən çox görülən 4-cü xərçəng növü olan serviks, yəni uşaqlıq boynu xərçənginə səbəb olur.
İnfeksiya, adətən heç bir əlamət göstərmədən irəliləyir və orqanizm tərəfindən aradan qaldırılmazsa, illər ərzində səssiz bir şəkildə uşaqlıq boynu xərçənginə yol aça bilər.
Aparılan araşdırmalar göstərir ki, cəmiyyətlərin təxminən 80%-i həyatının bir dövründə Papiloma virusu (HPV) infeksiyası ilə qarşılaşma riski daşıyır.
Uşaqlıq boynu xərçənglərinin böyük əksəriyyətinin səbəbi olan HPV Tip 16 və 18 infeksiyalarına qarşı yüz faizə yaxın qoruyuculuğu olan peyvəndlər mövcuddur.
İnsan papilloma virusu HPV nədir?
İnsan papilloma virusu (HPV) həm qadınlarda, həm də kişilərdə infeksiyaya səbəb olan, adətən genital bölgəni yoluxduran ikiqat spirallı bir DNT virusudur.
HPV-nin genital xərçənglərə səbəb ola biləcəyi ilk dəfə 1970-ci illərdə Harald zur Hausen tərəfindən bildirilmiş və ardınca HPV DNT ardıcıllıqları uşaqlıq boynu xərçəngi hüceyrələrində göstərilmişdir.
İki yüzdən çox növü olan insan papilloma virusu (HPV)-nin yalnız kiçik bir hissəsi hüceyrələrdə dəyişikliyə səbəb olur.
Ümumilikdə, infeksiyaya səbəb olan HPV növləri xərçəngə olan meylliliklərinə görə aşağı və yüksək riskli HPV-lər olaraq iki yerə ayrılır.
- Aşağı riskli HPV-lər: Ən çox rast gəlinən aşağı riskli HPV növləri 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 70, 72, 81-dir.
- Yüksək riskli HPV-lər: Ən çox xərçəngə səbəb olan yüksək riskli HPV növləri 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 və 68-dir. Bunlardan da Tip 16 və 18 ən çox uşaqlıq boynu xərçənginə səbəb olan növlərdir.
İnsan papilloma virusu (HPV) nədən yaranır?
Virus əsasən cinsi yolla yoluxur, lakin yoluxma üçün tam cinsi əlaqənin olması vacib deyil. Yoluxma üçün dəri və ya selikli qişa təması kifayətdir.
Bu kontekstdə, yoluxmuş şəxsin penisi, skrotumu, yəni kişi xayalıq kisəsi, vaginası və ya xarici genital bölgəsi ilə təmas edildikdə virus insandan insana keçə bilər.
Araşdırmalar göstərir ki, virus ortaq dəsmal, paltar və yataq dəsti istifadəsi və ya tualet oturacağı və qapı dəstəyi kimi cansız səthlərə təmas nəticəsində yoluxmur.
Eyni şəkildə, öpüşmə yolu ilə virusun yoluxduğuna dair dəqiq bir sübut yoxdur.
Yoluxmuş şəxslərdə uzun müddət heç bir əlamət olmasa da, virusun yayılmasının davam edəcəyi unudulmamalıdır.
Prezervativdən istifadə HPV virusunun yoluxmasının qarşısını alırmı?
Papilloma (HPV) virusunun yoluxması əsasən cinsi əlaqə zamanı baş verir. Buna görə də prezervativ istifadəsi yoluxma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
Ancaq qeyd edildiyi kimi, dəri və/və ya selikli qişa təmasının olması virusun yoluxması üçün kifayətdir.
Bu kontekstdə, yalnız penis-vagina təmasını birbaşa əngəlləyən prezervativ, digər cinsi bölgə təmaslarını əngəlləyə bilmədiyi üçün virusun yoluxma riskini tamamilə aradan qaldıra bilmir.
İnsan papilloma virusu (HPV) əlamətləri nələrdir?
HPV virusu heç bir əlamət göstərməyə bilər. Ən çox rast gəlinən əlamət, virus yoluxduqdan 2-6 ay sonra ortaya çıxan ziyillərdir (kondilomalar).
Genital ziyillər qadınlarda; vulva, vagina, uşaqlıq boynu və/və ya anüsda, kişilərdə isə penis, skrotum və/və ya anüsda yastı lezyonlar, kiçik saplı və ya gül kələminə bənzər çıxıntılar, şişkinliklər şəklində görülə bilər.
Genital bölgədə bu lezyonları ən çox törədən HPV növü aşağı riskli olan HPV 6 və 11-dir.
Bununla yanaşı, yüksək riskli HPV-lər heç bir simptom vermədən hüceyrələrdə yaşamağa davam edə bilər və hüceyrələrdə xərçəngönü dəyişikliklərə səbəb olaraq illər ərzində uşaqlıq boynu, vagina, vulva, penis və orofarinksdə (ağız-udlaq) xərçənglərə yol aça bilər.
Burada vacib məqam hər HPV infeksiyasının xərçəngə çevrilmədiyini və əgər xərçəngə çevrilmə baş verəcəksə, bunun uzun illər çəkəcəyini bilməkdir.
HPV infeksiyasının öz-özünə geriləməsinə mane olan və yayılmasına səbəb olan amillər hansılardır?
HPV yoluxan halların təxminən 90%-də virus 2 il ərzində öz-özünə geriləyir.
Öz-özünə geriləməyə mane olaraq virusun yayılmasının davam etməsinə səbəb olan amillər aşağıdakı kimi sıralana bilər:
- İmmun sisteminin zəifləməsi
- Kimyaterapiya və radioterapiya müalicələri
- Siqaret istifadəsi
- HPV xaricində tez-tez təkrarlanan genital xəstəliklər
- Travmalar
- İmmun sisteminin zəifləməsinə səbəb ola biləcək steroid tipli dərmanların uzun müddətli istifadəsi
- Yuxusuzluq, yorğunluq
- Hamiləlik
- Folat və/və ya beta-karoten çatışmazlığı
HPV virusunun diaqnoz və təyin üsulları hansılardır?
Ginekoloji müayinə zamanı aşkarlanan ziyillərdən nümunə götürülməsi və ya belə bir lezyon yoxdursa, vaginal və ya servikal axıntıdan yaxma götürülməsi və götürülən nümunələrdə HPV virusuna aid DNT-lərin araşdırılması ilə diaqnoz qoyula bilər.
Bu sayədə HPV virusunun tipləndirilməsi də aparıla bilir və yüksək riskli bir HPV varlığı müəyyən edilə bilir.
Yüksək riskli HPV pozitivliyi mövcuddursa, əlavə müayinə və müalicə üçün bu sahədə təcrübəli bir Qadın Xəstəlikləri və doğum mütəxəssisinə müraciət etmək vacibdir.
Bununla yanaşı, götürülən servikal, yəni uşaqlıq boynundan Pap Smear testində də HPV virusunun səbəb ola biləcəyi hüceyrə dəyişiklikləri aşkarlanaraq HPV infeksiyası təyin edilə bilər.
HPV infeksiyasının əlamət verməmə ehtimalı nəzərə alındıqda, uşaqlıq boynu xərçənginə irəliləmədən diaqnozun qoyulabilməsi və lazımi tədbirlərin görüləbilməsi üçün müntəzəm olaraq HPV testi və/və ya servikal Pap Smear testi etdirməyin əhəmiyyəti bilinməlidir.
HPV virusunun müalicəsi
Hazırda İnsan papilloma virusu (HPV) tamamilə aradan qaldıran bir dərman müalicəsi yoxdur.
İmmun sistemi normal işləyən sağlam fərdlərin minimum 80%-nin bu virusu orqanizmdən təmizləyəcəyi bilinməlidir.
HPV infeksiyasının müalicəsində, virusun səbəb olduğu lezyonlara xüsusi müalicə planı hazırlanır.
Əgər virus genital kondiloma adlanan ziyillərə səbəb olubsa, bu ziyillərin cərrahi yolla çıxarılması, elektrokoter yardımı ilə yandırılması, krioterapiya ilə dondurulması, dərman və ya bəzi xüsusi kimyəvi maddələrlə müalicəsi planlaşdırıla bilər.
Əgər xəstənin vulva, vagina və ya uşaqlıq boynunda xərçəngönü lezyonlar yaranıbsa, bu lezyonlara yönəlik təqib və lazım gələrsə, cərrahi müalicə alqoritmi vaxt itirilmədən planlaşdırılmalıdır.
İnsan papilloma virusu (HPV) infeksiyasından qorunmaq üçün nələrə diqqət edilməlidir?
HPV infeksiyası əsasən cinsi əlaqə və təmas yolu ilə yoluxduğundan, cinsi aktiv olan hər bir fərd HPV infeksiyası baxımından risk altındadır.
Penis və vagina təmasını əngəlləyən prezervativ istifadəsi infeksiyanın yoluxma riskini azaldır, lakin təəssüf ki, tamamilə qorumur.
Bu baxımdan, qorunmaq üçün ən doğru yanaşma cinsi infeksiya baxımından risk daşıyan şəxslərlə cinsi əlaqədə olmamaqdır. Yenə də cinsi partnyorlarımızın qarşılıqlı olaraq tək olması yoluxma ehtimalını minimuma endirəcəkdir.
Hazırda ən çox genital ziyillərə və uşaqlıq boynu/vulva-vagina xərçənglərinə səbəb olan HPV növlərinə qarşı yüz faizə yaxın qoruyuculuq təmin edən peyvəndlər mövcuddur.
HPV peyvəndi HPV infeksiyasından qoruyurmu? HPV peyvəndi kimlərə, hansı yaşda və necə vurulmalıdır?
Hazırda istifadədə olan 3 fərqli HPV peyvəndi mövcuddur. Bunlar:
- Bivalent, yəni 2-li HPV peyvəndi: Uşaqlıq boynu xərçənglərinin təxminən 70%-nin səbəbi olan yüksək riskli HPV Tip 16 və 18-ə qarşı peyvənd.
- Kuadrivalent, yəni 4-lü HPV peyvəndi: Ən çox genital ziyillərə, yəni kondilomalara səbəb olan aşağı riskli HPV Tip 6 və 11 və HPV Tip 16 və 18-ə qarşı peyvənd.
- Nonavalent, yəni 9-lu HPV peyvəndi: HPV Tip 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58-ə qarşı peyvənd.
HPV peyvəndləri üçün tövsiyə olunan tətbiq yaşı; cinsi əlaqənin başlamadığı və peyvəndə qarşı ən yaxşı immun cavabın alınacağı 9-14 yaş aralığıdır.
Bugünkü sübutlar daxilində həm qız, həm də oğlan uşaqları üçün peyvəndin ən uyğun tətbiq yaşı 11-12 olaraq müəyyən edilmiş və 26 yaşına qədər də (15-26 yaş aralığı) tamamlama (catch-up) peyvəndlənməsinin aparılması tövsiyə edilmişdir.
Aparılan araşdırmalar 15 yaşdan kiçik fərdlərdə immun cavab daha aktiv olacağı üçün peyvəndin iki doza edilməsinin kifayət edəcəyini göstərir.
ABŞ Qida və Dərman İdarəsi (U.S. FDA) tərəfindən həm kişilər, həm də qadınlar üçün 45 yaşına qədər tətbiq icazəsi olan HPV peyvəndlərinin 15 yaşdan yuxarı fərdlərdə 3 doza olaraq tətbiq edilməsi tövsiyə olunur.
Cinsi əlaqə başlamadan, uyğun yaş aralığında və dozada edilən HPV peyvəndləri ilə peyvəndin tərkibindəki HPV növü və yaradacağı infeksiyaya qarşı yüz faizə yaxın qorunma təmin ediləcəyi bilinməlidir.
Ancaq 200-dən çox HPV növünün olduğu nəzərə alındıqda, mövcud peyvəndlərlə bütün HPV infeksiyalarına qarşı qorunma təmin edilə bilməyəcəyi unudulmamalıdır.
HPV peyvəndi kimlərə vurulmamalıdır?
ABŞ Qida və Dərman İdarəsi (U.S. FDA) HPV peyvəndinin hamiləlik kateqoriyasını “B” olaraq müəyyən etsə də, insanlarda kifayət qədər araşdırma olmadığından hazırda HPV peyvəndlərinin hamiləlikdə tətbiq edilməməsi yönündə fikir birliyi var.
Hamiləlikdən əvvəl peyvəndləmə protokoluna başlanıbsa və ya peyvəndləmə prosesində xəstə bilmədən hamilə qalıbsa, peyvənd təqviminin yenidən planlaşdırılması üçün bu sahədə təcrübəli bir Qadın Xəstəlikləri və Doğum mütəxəssisinə müraciət etmək uyğun olardı.
HPV peyvəndi ağır xəstəliyi olanlara vurulmamalıdır. Xəstəlik keçdikdən sonra həkim təsdiqi ilə peyvənd təqviminə daxil oluna bilər.
Xəstənin allergik bir bədəni varsa və xüsusilə lateks və ya mayaya qarşı allergiyası mövcuddursa, bu barədə həkimin məlumatlandırılması və həkim nəzarətində peyvəndin planlaşdırılması lazımdır.
Həmçinin, peyvəndin ilk dozasında həyati təhlükə yaradan bir allergik reaksiya baş veribsə, peyvəndin sonrakı dozaları vurulmamalıdır. Əmizdirən analarda peyvənd həkim tövsiyəsi ilə tətbiq edilə bilər.
HPV peyvəndi cinsi aktiv olanlarda fayda verirmi?
HPV infeksiyasının cinsi aktiv olan hər kəs tərəfindən keçiriləcəyi kimi bir anlayış yoxdur.
Bu kontekstdə, xəstə cinsi aktiv olsa belə, peyvənddə olan HPV növləri ilə əvvəllər yoluxmayıbsa, peyvənd ilə gələcəkdə keçirə biləcəyi bu infeksiyalara qarşı qoruna biləcəkdir.
Nəticədə, cinsi aktiv fərdlərdə də peyvəndin vurulması xəstənin xeyrinə olacaqdır.
İnsan papilloma virusu (HPV) peyvəndinin yan təsirləri
HPV peyvəndinin ən bilinən yan təsiri, tətbiq yerində yaratdığı ağrı, şişlik və ya qızartıdır. Bəzən tətbiqdən sonra başgicəllənmə və huşunu itirmə görülə bilər.
HPV peyvəndindən sonra 15 dəqiqə ərzində oturaraq istirahət etmək bu yan təsirlərin görülməsinin qarşısını alacaqdır.
HPV peyvəndi vurulan bəzi xəstələrdə nadir də olsa, baş ağrısı, ürəkbulanma-qusma, yorğunluq və ya halsızlıq kimi yan təsirlər də görülə bilər.
Peyvəndə bağlı həyati təhlükə yaradan çox ciddi yan təsirlər demək olar ki, olmasa da, peyvəndlərin arzuolunmaz təsirləri ilə bağlı qeydlər hazırda davam etməkdədir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
