Kalsium bədəndə bir çox vacib bioloji funksiyanı yerinə yetirir. Xüsusilə sümüklərin və dişlərin sağlam və güclü olmasını təmin edən bu mineral, əzələ yığılmaları, sinir ötürülməsi, qan laxtalanması və hüceyrə funksiyaları üçün də lazımdır.
Kalsium, bədəndə müxtəlif fermentlərin aktivləşdirilməsində və hüceyrə zarlarının düzgün işləməsində də mühüm rol oynayır. Bədəndə böyük ölçüdə sümük və dişlərdə yığılır. Qalan hissəsi isə qanda və bədən mayelərində olur.
Normal kalsium səviyyələri, hüceyrəvi və fiziki funksiyaların düzgün işləməsini təmin edir. Kalsium çatışmazlığı və ya artıqlığı, bədəndə bir çox sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Buna görə kalsiumun tarazlıqda saxlanılması son dərəcə vacibdir.
Kalsium nə işə yarayır?
Ən çox məlum olan funksiyası sümüklərin və dişlərin gücləndirilməsidir. Lakin kalsiumun bədəndəki digər bir çox bioloji proseslərdə də mühüm rolları vardır.
Kifayət qədər kalsium qəbulu sümük sıxlığını artırarkən, yaşlanma ilə birlikdə sümüklərin zəifləməsini və qırılmasını maneə törədir.
Bundan əlavə əzələ funksiyaları, sinir ötürülməsi, ürək sağlamlığı və digər hüceyrəvi funksiyalarda da təsirli rol oynayır.
Kalsiumun əsas vəzifələri bunlardır:
Sümük və Diş Sağlamlığı: Kalsium sümüklərin əsas quruluş daşıdır və dişlərin möhkəmliyini təmin edir. Kifayət qədər kalsium qəbulu osteoporoz kimi sümük xəstəliklərinin riskini azaldır.
Əzələ Yığılmaları: Əzələlərin düzgün şəkildə yığıla bilməsi üçün kalsium lazımdır. Kalsium çatışmazlığı əzələ kramplarına və zəifliyə səbəb ola bilər.
Sinir Ötürülməsi: Kalsium sinir hüceyrələrinin qıcıqlanmasını və əlaqəsini tənzimləyir. Sinirlərin düzgün işləyə bilməsi üçün kalsium səviyyələrinin normal olması lazımdır.
Qan Laxtalanması: Kalsium qanın laxtalanmasını təmin edən mühüm bir tərkib hissəsidir. Bu funksiya yaralanmalarda qan itkisini əngəlləmək üçün kritik rol oynayır.
Hormon Ifrazı: Kalsium pankreas və digər bezlərin hormon ifrazını tənzimləyir. Beləliklə metabolizma proseslərini təsir edir.
Ürək Sağlamlığı: Kalsium ürək əzələlərinin yığılması və boş verməsində mühüm rol oynayır. Həmçinin ürək ritminin tənzimlənməsinə kömək edir.
Dəri və Hüceyrə Quruluşu: Kalsium hüceyrə zarlarının quruluşunun qorunmasında da rol oynayır. Sağlam hüceyrə bölünməsi və yenilənməsi üçün lazımdır.
Kalsium dəyəri neçə olmalıdır?
Həm çatışmazlığı həm də artıqlığı sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bildiyinə görə kalsium səviyyəsi bədəndə tarazlı olmalıdır.
Kalsium səviyyələri qan testi ilə ölçülür. Nəticələr isə milliqram/dekalitr (mg/dL) ilə ifadə edilir.
Böyüklər üçün normal kalsium səviyyəsi 8,5 ilə 10,2 mg/dL arasında olmalıdır. Bu dəyər bədənin düzgün işləyə bilməsi üçün lazım olan optimal kalsium səviyyəsini göstərir.
Kalsium səviyyəsi yaşa, cinsə və fərdi sağlamlıq vəziyyətinə görə dəyişiklik göstərə bilər. Hamiləlik, əmizdirmə dövrü və ya menopoz kimi xüsusi vəziyyətlərdə kalsium ehtiyacı arta bilər.
Eyni şəkildə yaşlı şəxslərdə də sümük sağlamlığını dəstəkləmək üçün kalsium qəbulunun yüksək saxlanılması lazım ola bilər.
Əgər kalsium səviyyəsi bu aralıqların xaricində bir dəyərdədirsə, çatışmazlıq və ya artıq kalsium (hipokalemi və ya hiperkalsemi) vəziyyəti söz mövzusu ola bilər.
Kalsium çatışmazlığı əlamətləri
Bədənin bir çox əsas funksiyasını mənfi istiqamətdə təsir edə bilər. Bu mineralın az qəbulu sümük sağlamlığı başda olmaqla əzələ, sinir və ürək funksiyalarını da poza bilər.
Kalsium çatışmazlığının səbəb olduğu problemlər bu şəkildə sıralana bilər:
Osteoporoz: Kifayətsiz kalsium qəbulu sümük sıxlığını azaldır və sümüklərin kövrək hala gəlməsinə səbəb olur.
Əzələ Krampları və Zəifliyi: Əzələlərin düzgün işləyə bilməsi üçün kalsium lazımdır. Çatışmazlıq əzələ kramplarına, zəifliyə və titrəmələrə səbəb ola bilər.
Diş Sağlamlığı Problemləri: Kalsium çatışmazlığı dişlərin zəifləməsinə və çürüməyə daha meylli hala gəlməsinə səbəb ola bilər.
Ürək Ritm Pozuntuları: Kalsium ürək əzələlərinin mənzəmli işləməsini təmin edir. Çatışmazlıq ürək döyüntülərində nizamsızlığa səbəb ola bilər.
Sinir Sistemi Problemləri: Kalsium sinir ötürülməsində rol oynayır. Çatışmazlığı narahatlıq, depressiya, qorxu və hətta yaddaş problemlərinə səbəb ola bilər.
Yavaş Sağalan Yaralar: Kalsium hüceyrə yenilənməsi və yara sağalmasında vacibdir. Çatışmazlıq sağalma prosesini yavaşlada bilər.
Uşaqlarda Böyümə Gecikməsi: Kifayət qədər kalsium qəbulu uşaqların sağlam sümük inkişafı üçün lazımdır. Çatışmazlıq böyümə gecikməsinə səbəb ola bilər.
Ümumiyyətlə kifayətsiz qidalanma, bədəndə kalsium hopdurmənin pozulması və ya bədənin həddindən artıq kalsium itirməsi hallarında görülür. Həkim nəzarəti altında kalsium qəbulu bu cür sağlamlıq problemlərinin qarşısının alınması üçün vacibdir.
Kalsium yüksəkliyi
Hiperkalsemi adlanan kalsium yüksəkliyi qanda normaldan çox kalsium olması vəziyyətidir. Bu vəziyyət müxtəlif sağlamlıq problemlərinin əlaməti ola bilər. Kalsium yüksəkliyinin səbəbləri belə sıralana bilər:
Hiperparatiroidizm: Paratiroid bezlərinin həddindən artıq aktiv olması bədəndə çox paratiroid hormonu ifrazına səbəb olur. Bu hormon sümüklərdən kalsium ifrazını artırır, bu da kalsium səviyyələrinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Böyrək Xəstəlikləri: Böyrək funksiyalarının pozulması bədənin kalsiumunu kifayət qədər atamamasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət kalsium yığılmasına və yüksəkliyinə səbəb ola bilər.
Həddindən Artıq D Vitamini Qəbulu: D vitamini kalsiumun bağırsaqlardan hopdurmən artırır. Həddindən artıq D vitamini qəbulu kalsium səviyyələrinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Xərçəng: Bəzi xərçəng növləri, xüsusilə ağciyər və böyrək xərçəngləri sümüklərdən çox kalsium ifrazına səbəb olan maddələr ifraz edə bilər. Bu da kalsium yüksəkliyinə səbəb ola bilər.
Kalsium Əlavələri: Kalsium əlavələrinin həddindən artıq istifadəsi bədəndə kalsium yığılmasına və yüksəkliyinə səbəb ola bilər.
Həddindən Artıq Maye İtkisi (Dehidratasiya): Kifayətsiz maye qəbulu və ya həddindən artıq maye itkisi halında kalsium səviyyələri yüksələ bilər, çünki bədəndə maye azaldıqca kalsium sıxlığı artar.
Sümük Xəstəlikləri: Sümük ərməsi (osteoporoz) və ya digər sümük xəstəlikləri sümüklərdəki kalsium itkisini sürətləndirərək qan dövranında çox kalsium olmasına səbəb ola bilər.
Kalsium yüksəkliyi nələrə səbəb olur?
Normalda bədən kalsium səviyyələrini tarazlamaq üçün mexanizmlər istifadə edir. Lakin bu tarazlıq pozulduqda ciddi komplikasiyalar inkişaf edə bilər. Kalsium yüksəkliyi aşağıdakı sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər:
Böyrək Daşları: Həddindən artıq kalsium böyrəklərdə yığılaraq daş əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Bu şiddətli ağrılara və sidik yollarının tıxanmasına səbəb ola bilər.
Sümük Zəifliyi: Uzun müddət yüksək kalsium səviyyəsi sümüklərdən kalsium ifrazını artıra bilər və sümüklərin zəifləməsinə səbəb olaraq kövrəklik və osteoporoz riskini artıra bilər.
Ürək Problemləri: Kalsium ürək əzələlərinin normal yığılmasına kömək edir. Yüksək kalsium səviyyəsi ürək ritm pozuntuları (aritmiya) və ürək dayanmasına səbəb ola bilər.
Sinir Sistemi Pozuntuları: Kalsium sinir ötürülməsində kritik rol oynayır. Yüksək səviyyələr əzələ gücsüzlüyü, zehin bulanıqlığı, depressiya, qorxu və zehin qarışıqlığı kimi sinir sistemi problemlərinə səbəb ola bilər.
Həzm Sistemi Problemləri: Hiperkalsemi mədə bulantısı, qusma, qəbizlik və iştah itkisi kimi həzm problemlərinə səbəb ola bilər.
Yüksək Qan Təzyiqi: Kalsium səviyyəsi çox yüksəldikdə qan damarlarının daralmasına səbəb ola bilər, bu da yüksək tansiyona səbəb ola bilər.
Böyrək Çatışmazlığı: Həddindən artıq kalsium böyrəklərin çox kalsiumları atamaması halında böyrək funksiyalarını poza bilər və böyrək çatışmazlığı riskini artıra bilər.
Kalsium dəyəri necə tarazlaşdırılır?
Kalsium dəyəri yüksəkdirsə, müalicə ümumiyyətlə kalsium qəbulunun məhdudlaşdırılması və səbəblərinin müalicə edilməsi ilə aparılır. Kalsium səviyyəsinin aşağı salınması üçün maye əlavəsi, dərmanlar və ya venadaxili mayelər tətbiq edilə bilər.
Kalsium dəyəri aşağıdırsa da pəhrizlə kalsium qəbulu artırıla bilər və ya əlavə istifadə edilə bilər. Kalsium tarazlığını təmin etmək üçün tarazlı pəhriz və mənzəmli sağlamlıq yoxlamalarının aparılması vacibdir.
Həmçinin həddindən artıq kalsium əlavələrindən çəkinilməli və kalsium səviyyələri mənzəmli olaraq izlənilməlidir.
Kalsium olan qidalar hansılardır?
Süd və süd məhsulları ən məlum kalsium mənbələrindəndir. Süd, qatıq və pendir yüksək kalsium ehtiva edir. Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər də kalsium baxımından zəngindir.
Kalsium tərkibli qidalar Cədvəli
| Qida Məhsulu | Kalsium Miqdarı (mg/100q) | Qida Kateqoriyası |
|---|---|---|
| Süd məhsulları | ||
| Pendir (qaşar) | 700-900 | Süd məhsulu |
| Pendir (dil) | 600-800 | Süd məhsulu |
| Süd (tam yağlı) | 120 | Süd məhsulu |
| Qatıq | 150 | Süd məhsulu |
| Kəsmik | 83 | Süd məhsulu |
| Ağ pendir | 70 | Süd məhsulu |
| Yaşıl yarpaq tərəvəzlər | ||
| Ispanaq | 99 | Tərəvəz |
| Kələm | 47 | Tərəvəz |
| Brokoli | 47 | Tərəvəz |
| Roka | 160 | Tərəvəz |
| Kereviz yarpağı | 68 | Tərəvəz |
| Qoz-fındıq | ||
| Badam | 264 | Qoz-fındıq |
| Susam | 975 | Toxum |
| Fındıq | 114 | Qoz-fındıq |
| Ceviz | 98 | Qoz-fındıq |
| Dəniz məhsulları | ||
| Sardina balığı | 382 | Dəniz məhsulu |
| Somon balığı | 12 | Dəniz məhsulu |
| Karides | 70 | Dəniz məhsulu |
| Paxla məhsulları | ||
| Ağ lobya | 240 | Paxlalı |
| Noxud | 105 | Paxlalı |
| Mərcimək | 35 | Paxlalı |
| Digər | ||
| Tofu | 350 | Soya məhsulu |
| Tahın | 426 | Toxum məhsulu |
| Qurudulmuş əncir | 162 | Meyvə |
| Qurudulmuş xurma | 64 | Meyvə |
Qeydlər:
- Kalsium miqdarları təxmini göstəricilərdir və məhsulun növündən asılı olaraq dəyişə bilər
- Gündəlik kalsium ehtiyacı yaş və cinsə görə 600-1200 mg arasında dəyişir
- Vitamin D kalsiumun udulmasını artırır
- Pendir və süd məhsulları ən zəngin kalsium mənbələridir
Kalsium formaları nələrdir?
Bədənə müxtəlif forma və birləşmələrdə qəbul edilə bilər. Hər forma bədəndə müxtəlif şəkillərdə hopdurulur və istifadə edilir. Kalsium əlavələri ümumiyyətlə bir neçə formada olur. Hər biri müxtəlif bioyararlanıma malikdir. Kalsium formaları bu şəkildədir:
Kalsium Karbonat: Ən geniş istifadə olunan kalsium əlavəsidir və yüksək kalsium tərkibi ilə tanınır. Lakin bu formanın hopdurmən mədə turşusunun olmasına bağlıdır. Buna görə yemək ilə birlikdə alınması tövsiyə olunur.
Kalsium Sitrat: Mədə turşusunun aşağı olduğu hallarda daha yaxşı hopdurulur. Buna görə yemək ilə alınması lazım deyil. Bu forma mədə problemləri yaşayanlar üçün daha uyğun ola bilər. Lakin kalsium tərkibi kalsium karbonata nisbətən daha aşağıdır.
Kalsium Laktat: Kalsium qəbulunu artırmaq üçün geniş bir əlavə formasıdır. Xüsusilə süd məhsullarını tolere edə bilməyən şəxslər üçün uyğundur. Bu forma az kalsium ehtiva edir, lakin yaxşı bioyararlanıma malikdir.
Kalsium Fosfat: Kalsium və fosfor olan təbii birləşmədir və sümük sağlamlığını dəstəkləyir. Bu forma bədən tərəfindən daha asanlıqla hopdurula bilər və ümumiyyətlə həzm sistemi üzərində daha az narahatlıq yaradır.
Kalsium Qlükonat: Kalsium qlükonat xüsusilə venadaxili istifadəyə yönəlik formadır. Ümumiyyətlə xəstəxanalarda aşağı kalsium səviyyələrini müalicə etmək üçün istifadə edilir.
Kalsiumun yan təsirləri varmı?
Təhlükəsiz şəkildə istifadə edilir. Lakin həddindən artıq alındıqda bəzi yan təsirlərə səbəb ola bilər. Yüksək dozda kalsium almaq hiperkalsemi adlanan kalsium yüksəkliyinə səbəb ola bilər və bu da böyrək daşları, mədə bulantısı, qəbizlik, yorğunluq, əzələ zəifliyi və ürək ritm pozuntuları kimi problemlərə səbəb ola bilər.
Həmçinin həddindən artıq kalsium qəbulu bədəndə digər mineralların tarazlığını poza bilər. Xüsusilə dəmir və sink hopdurmən əngəlləyə bilər. Kalsium əlavələri xüsusilə yemək ilə birlikdə alınmalıdır. Çünki yemək ilə birlikdə alındıqda hopdurmən daha səmərəli olur.
Kalsium əlavəsi istifadə etməzdən əvvəl xüsusilə böyrək xəstəliyi kimi mövcud sağlamlıq problemləri olan şəxslərin həkimə müraciət etməsi vacibdir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
