Xərçəng, bədənin sağlam hüceyrələrinin nəzarətsiz şəkildə böyüməsi və yayılması nəticəsində yaranan xəstəliklər qrupudur.
Xərçəng, hüceyrələrin genetik quruluşundakı dəyişikliklər (mutasiyalar) səbəbindən normal funksiyalarını itirməsi və sürətlə çoxalması nəticəsində inkişaf edir.
Xərçəng nədir?
Xərçəng, bədənin istənilən hissəsindəki hüceyrələrin nəzarətsiz şəkildə böyüyüb çoxalması ilə meydana gələn xəstəliklərin ümumi adıdır.
Xərçəng hüceyrələri, sağlam hüceyrələrdən fərqli olaraq normal hüceyrə dövriyyəsinə uyğun gəlmədən sürətlə bölünürlər.
Bu nəzarətsiz böyümə, bədəndə şişlərin yaranmasına və bu şişlərin ətraf toxumalara zərər verməsinə səbəb ola bilər.
Xərçəngləşmiş hüceyrələr bədənə yayıla bilər və xərçəngin metastaz etməsi adlanan vəziyyəti yaradırlar. Metastaz, xərçəngləşmiş hüceyrələrin qan yolu ilə digər orqanlara və ya toxumalara yayılmasıdır.
Xərçəngin necə yarandığına gəlincə, bu proses genetik dəyişikliklər, ətraf mühit faktorları və həyat tərzi seçimlərinin nəticəsi ola bilər.
Xərçəng niyə yaranır? Xərçəngin səbəbləri nələrdir?
Xərçəng niyə yaranır sualının cavabı mürəkkəbdir və genetik, ətraf mühit və həyat tərzi faktorlarının birləşməsindən qaynaqlanır.
Xərçəngin səbəbləri arasında bunlar ön plana çıxır:
Genetik faktorlar: Ailədə xərçəng keçmişi olan şəxslərdə xərçəng riski daha yüksək ola bilər. Müəyyən genetik mutasiyalar xərçəngin inkişafına səbəb ola bilər.
Ətraf mühit faktorları: Siqaret çəkmək, həddindən artıq alkohol istehlak etmək, hava çirklənməsi və kimyəvi maddələrə məruz qalmaq kimi ətraf mühit faktorları xərçəngin yaranmasında böyük rol oynayır.
Həyat tərzi: Sağlıqsız qidalanma vərdişləri, hərəkətsiz həyat tərzi, həddindən artıq günəşə məruz qalma kimi faktorlar xərçəngin yaranmasını tetikləyə bilər.
Viruslar və bakteriyalar: Bəzi viruslar və bakteriyalar da xərçəngin səbəblərindən ola bilər. Məsələn, HPV virusu uşaqlıq boynu xərçənginə səbəb ola bilər.
Qocalma: Yaş artdıqca hüceyrələrin bölünmə və yenilənmə qabiliyyəti azalır, bu da xərçəng inkişafını tetikləyə bilər.
Xərçəngin əlamətləri nələrdir? Xərçəngin ilk əlamətləri necə başa düşülür?
Xərçəngin əlamətləri şəxsdən şəxsə fərqlilik göstərə bilər və xərçəngin növünə görə dəyişir.
Lakin ümumiyyətlə görülən bəzi xərçəng əlamətləri arasında
- ani çəki itkisi,
- uzun müddət keçməyən öskürək və ya səs boğuqluğu,
- dəridə baş verən dəyişikliklər, udma çətinliyi, qanlı öskürək və ya sidik həzm problemləri
- dəri üzərində anormal şişkinliklər
- yara izləri və bədəndə izah edilməyən ağrılar
Xərçəngin əlamətlərinin necə başa düşüləcəyi sualının cavabı, bu simptomların müntəzəm olaraq izlənilməsi ilə mümkündür.
Əgər bədəndə yuxarıda sayılan əlamətlərdən biri və ya bir neçəsi uzun müddət davam edirsə, həkimə müraciət etmək vacibdir.
Xərçəng növləri nələrdir?
Xərçəng növləri olduqca çoxdur və hər biri müxtəlif hüceyrə növlərindən qaynaqlanır. Xərçəng növləri bunlar ola bilər:
Ağciyər xərçəngi: Siqaret çəkənlərdə ən çox görülən xərçəng növlərindən biridir.
Döş xərçəngi: Qadınlarda geniş şəkildə görülən bir xərçəng növüdür.
Prostat xərçəngi: Kişilərdə yaygın olan bir xərçəng növüdür.
Bağırsaq xərçəngi: Həzm sistemi xərçəngləri arasında yer alır.
Dəri xərçəngi: Günəş işığına həddindən artıq məruz qalma nəticəsində ortaya çıxa bilər.
Lösemiya (qan xərçəngi): Qan hüceyrələrində yaranan xərçəngdir.
Qaraciyər xərçəngi: Qaraciyərdə baş verən xərçəng növüdür.
Yumurtalıq xərçəngi: Qadınlarda görülən və müalicə edilməzsə ciddi nəticələr doğura bilən bir xərçəng növüdür.
Xərçəng müalicə üsulları nələrdir?
Xərçəng müalicə üsulları, xərçəngin növünə və mərhələsinə bağlı olaraq dəyişir. Xərçəng müalicəsi adətən bu üsullarla aparılır:
Cərrahi müdaxilə: Xərçəngləşmiş toxumaların cərrahi olaraq çıxarılması, əksər xərçəng növlərində təsirli bir müalicə üsuludur.
Kimyaterapiya: Xərçəng hüceyrələrinin öldürülməsi məqsədi ilə dərman istifadəsidir. Kimyaterapiya, xərçəngin bütün bədənə yayılmasını qarşısını almaq üçün də istifadə edilir.
Radioterapiya (şüa müalicəsi): Xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün yüksək dozada radiasiya istifadə edilir.
Hormon müalicəsi: Hormonlara həssas xərçəng növlərində istifadə edilən bir müalicə üsuludur.
İmmünoterapiya: Bağışıqlıq sisteminin xərçənglə mübarizə etməsi üçün tətbiq edilən bir müalicə növüdür.
Hədəflənmiş müalicə (Targeted Therapy): Xərçəng hüceyrələrinə xas molekulları hədəf alaraq müalicə edən bir üsuldur.
Xərçəngin mərhələləri nələrdir?
Xərçəng mərhələləri, xərçəngin bədəndə nə qədər yayıldığını göstərən vacib bir təsnifatdır. Xərçəng mərhələləri bu şəkildə təyin edilir:
Mərhələ 1: Xərçəng yalnız olduğu bölgədə yerləşir və hələ yayılmamışdır.
Mərhələ 2: Xərçəngləşmiş hüceyrələr ətraf toxumalara yayılmağa başlayır.
Mərhələ 3: Xərçəng daha geniş bir bölgəyə yayılmışdır, lakin uzaq orqanlara hələ çatmamışdır.
Mərhələ 4: Xərçəng bədənin uzaq orqanlarına yayılmışdır (metastaz etmişdir).
Xərçəngin erkən diaqnozu və müalicəsinin əhəmiyyəti
Xərçəng ciddi bir sağlamlıq problemi olub, erkən diaqnoz və müalicə ilə uğurlu nəticələr əldə edilə bilər. Xərçəngin əlamətləri, səbəb olan faktorları və müalicə üsulları haqqında daha çox məlumat sahibi olmaq, bu xəstəliyi erkən mərhələdə aşkar etmək üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.
Erkən diaqnoz və müntəzəm sağlamlıq nəzarətləri, xərçəngin uğurlu şəkildə müalicə edilməsində kritik rol oynayır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
