Prostat xərçəngi kişilər arasında ən çox rast gəlinən xərçəng növlərindən biridir. Xüsusilə 50 yaşdan yuxarı kişilərdə görülmə tezliyi artır.
Bu yazıda prostat xərçənginin əlamətləri, risk faktorları, diaqnostikası və müalicə üsulları haqqında ətraflı məlumat təqdim edəcəyik.
Prostat vəzi nədir?
Prostat, kişi orqanizmində idrar kanalının altında yerləşən və toxum mayesini istehsal edən kiçik bir vəzidir. Normal prostat vəzisi təxminən qoz ölçüsündədir və idrar kanalını əhatə edir. Yaşla əlaqədar olaraq prostat böyüyə bilər, bu da bəzən müxtəlif problemlərə səbəb ola bilər.
Prostat xərçəngi nədir?
Prostat xərçəngi, prostat vəzisində anormal hüceyrələrin nəzarətsiz şəkildə çoxalması nəticəsində əmələ gəlir. Bu hüceyrələr prostat daxilində qala bilər və ya metastaz yolu ilə bədənin digər hissələrinə yayıla bilər.
Metastaz zamanı, xərçəng hüceyrələri ən çox sümüklərə və limfa düyünlərinə yayılır.
Risk faktorları
Prostat xərçənginin əsas risk faktorları aşağıdakılardır:
- Yaş: 50 yaşdan sonra risk əhəmiyyətli dərəcədə artır. 65 yaşdan yuxarı kişilərdə daha çox rast gəlinir.
- Ailə tarixçəsi: Ailədə prostat xərçəngi olan şəxslərin xəstəliyə tutulma riski daha yüksəkdir.
- İrqi xüsusiyyətlər: Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, afro-amerikan mənşəli kişilərdə xəstəlik daha çox rast gəlinir və daha aqressiv gedişata malikdir.
- Qidalanma: Yüksək miqdarda qırmızı ət və yağlı qidalarla qidalanmanın riski artırdığı düşünülür.
- Piylənmə: Artıq çəki, xəstəliyin inkişafına və daha aqressiv gedişata səbəb ola bilər.
Prostat xərçəngi əlamətləri
Erkən mərhələdə prostat xərçəngi adətən simptomsuz keçir. Xəstəlik irəlilədikcə aşağıdakı əlamətlər ortaya çıxa bilər:
- Sidiyə getməkdə çətinlik
- Zəif və ya fasiləli idrar axını
- Sidik zamanı ağrı və ya yanma hissi
- Gecə tez-tez sidik etmək ehtiyacı
- Sidikdə və ya spermada qan olması
- Bel, çanaq və ya omba ağrısı
- Erektil disfunksiya
Diaqnostika
Prostat xərçənginin erkən aşkarlanması üçün aşağıdakı müayinələr istifadə olunur:
- Prostat-spesifik antigen (PSA) testi: Qanda PSA səviyyəsinin yoxlanılması. Yüksək səviyyələr xərçəng ehtimalını göstərə bilər.
- Digital rektal müayinə (DRE): Həkim barmağı ilə prostatın ölçüsünü, formasını və konsistensiyasını yoxlayır.
- Ultrasəs müayinəsi: Prostatın daha dəqiq vizualizasiyası üçün transrektal ultrasəs müayinəsi aparılır.
- Biopsiya: Prostat toxumasından nümunələr götürülərək mikroskop altında müayinə edilir. Xərçəngin olub-olmadığını müəyyən etmək üçün ən dəqiq üsuldur.
- MRT və ya KT skanı: Xərçəngin yayılmasını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Müalicə üsulları
Prostat xərçənginin müalicəsi bir neçə faktordan asılıdır: xəstəliyin mərhələsi, pasiyentin yaşı, ümumi sağlamlıq vəziyyəti və s.
Əsas müalicə üsulları bunlardır:
- Aktiv müşahidə: Erkən mərhələdə, zəif inkişaf edən xərçəngdə həkim xəstəliyi müntəzəm müayinələrlə izləyə bilər.
- Cərrahi müalicə (Radikal prostatektomiya): Prostat vəzisinin tamamilə çıxarılması.
- Radioterapiya: Xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün yüksək enerjili şüaların istifadəsi.
- Hormonal terapiya: Testosteron səviyyəsini aşağı salan müalicə – xərçəng hüceyrələrinin böyüməsini yavaşladır.
- Kimyəvi terapiya: Metastatik hallarda istifadə olunur.
- İmmuno terapiya: İmmun sistemin xərçəng hüceyrələrinə qarşı gücləndirilməsi.
- Krioterapiya: Xərçəng hüceyrələrinin dondurularaq məhv edilməsi.
Prostat xərçəngi haqqında tez-tez verilən suallar
PSA testi nə qədər etibarlıdır?
PSA testi prostat xərçənginin erkən aşkarlanması üçün vacib bir alətdir, lakin mükəmməl deyil. Yüksək PSA səviyyələri xərçəngdən başqa səbəblərdən də ola bilər (məsələn, prostat iltihabı və ya xoşxassəli prostat hiperplaziyası). Buna görə də, PSA testi həmişə digər müayinələrlə birlikdə qiymətləndirilməlidir.
Nə vaxt həkimə müraciət etməliyəm?
50 yaşından yuxarı bütün kişilər ildə bir dəfə prostat müayinəsindən keçməlidirlər. Ailə tarixçəsində prostat xərçəngi olan kişilər 40-45 yaşlarından etibarən mütəmadi müayinədən keçməlidirlər.
İdrar etmə problemləri, qanama və ya ağrı kimi simptomlar olduqda dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır.
Prostat xərçəngi müalicəsinin mümkün yan təsirləri nələrdir?
Müalicə üsuluna bağlı olaraq müxtəlif yan təsirlər ola bilər:
- Cərrahi əməliyyatdan sonra: İdrar tutma problemi, erektil disfunksiya
- Radioterapiyadan sonra: Yorğunluq, bağırsaq və sidik kisəsi problemləri
- Hormonal terapiyadan sonra: İsti basma, cinsi həvəsin azalması, osteoporoz, əzələ kütləsinin azalması
Prostat xərçəngindən necə qorunmaq olar?
Tam qorunma üsulu olmasa da, aşağıdakı tədbirlər riski azalda bilər:
- Sağlam qidalanma: Meyvə və tərəvəzlərlə zəngin pəhriz, az miqdarda qırmızı ət
- Fiziki aktivlik: Müntəzəm idman
- Normal çəkini qorumaq
- Mütəmadi tibbi müayinələr
Prostat xərçəngi sağ qalma nisbəti nə qədərdir?
Erkən mərhələdə aşkar edilən prostat xərçəngində 5 illik sağ qalma nisbəti 100%-ə yaxındır. Yerli yayılmış hallarda bu nisbət 70-80%, metastatik hallarda isə təxminən 30% təşkil edir. Bu da erkən diaqnozun nə qədər vacib olduğunu göstərir.
Prostat xərçəngi cinsi həyata təsir edirmi?
Müalicə üsulundan asılı olaraq cinsi funksiyalarda dəyişikliklər ola bilər. Cərrahi əməliyyat və radioterapiya erektil disfunksiyaya səbəb ola bilər. Hormonal terapiya cinsi həvəsi azalda bilər. Müasir cərrahi üsullar və cinsi funksiyalara kömək edən dərmanlarla bu problemlərin bir qismi həll oluna bilər.
Nəticə
Prostat xərçəngi erkən aşkar edilərsə, müalicə oluna bilən bir xəstəlikdir. Mütəmadi tibbi müayinələr, sağlam həyat tərzi və simptomlar ortaya çıxdıqda vaxtında həkimə müraciət etmək vacibdir. Xüsusilə 50 yaşından yuxarı kişilər və risk altında olan şəxslər üçün profilaktik müayinələr həyati əhəmiyyət daşıyır.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə tibb mütəxəssisi ilə məsləhətləşin.
