Göz təzyiqi göz daxilindəki mayenin balanslaşdırılmış şəkildə boşaldılamaması səbəbindən göz daxili təzyiqinin artması vəziyyətidir.
Göz, daxili quruluşunu qorumaq və qidalanmasını təmin etmək üçün müəyyən bir maye istehsal edir.
Bu mayenin istehsalı və boşaldılması arasındakı tarazlıq pozulması təzyiqin yüksəlməsinə və zamanla görmə sinirinə zərər verməsinə səbəb olur. Bu zərər geri alınmaz. Xəstəlik irəliləyərsə, görmə sahəsi itkisi və nəhayət daimi görmə itkisi ola bilər.
Qlaukoma hər yaşdan insanı təsir edə bilər. Lakin 40 yaş üstü şəxslərdə daha tez-tez görülür. Ailədə qlaukoma tarixi olanlar, qara irq, şəkərli diabet xəstələri və yüksək miyop və ya hipermetrop olanlar da risk altındadır.
Göz təzyiqinin normal dəyərləri neçə olmalıdır?
Normal bir yetişkində göz təzyiqi dəyərləri adətən 10 ilə 21 mmHg arasında olmalıdır. Lakin bu dəyər, korneyanın qalınlığı, yaş, genetik meyl kimi amillərə görə dəyişə bilər.
Məsələn, korneyası qalın olan xəstələrdə, ölçülən dəyər normaldan yüksək olsa da, həqiqi göz daxili təzyiqi normal ola bilər.
Buna görə də göz müayinələrinizi müntəzəm yoxdurmanız vacibdir.
Göz təzyiqi (Qlaukoma) növləri
Qlaukoma müxtəlif tiplərdə təsnif edilə bilər:
Açıq Bucaqlı Qlaukoma: Ən tez görülən qlaukoma tipidir. Göz daxili mayesinin drenaj kanallarında yavaş və proqressiv tıxanma nəticəsində inkişaf edir. Adətən əlamət vermir və yavaş irəliləyir.
Qapalı Bucaqlı Qlaukoma: Göz daxili mayesinin qəfildən blok olması nəticəsində göz daxili təzyiqinin sürətlə yüksəlməsi ilə xarakterizə olunur. Şiddətli göz ağrısı, baş ağrısı, görmə bulanıqlığı, ürəkbulanma və qusma kimi əlamətlərə səbəb ola bilər. Təcili müdaxilə tələb edən vəziyyətdir.
Normal Təzyiqli Qlaukoma: Göz daxili təzyiqi normal olmasına baxmayaraq görmə sinirinə zərər verilməsi ilə xarakterizə olunur. Səbəbi tam olaraq bilinmir.
Kongenital Qlaukoma: Doğuşdan gələn bir qlaukoma tipidir. Körpələrdə gözlərdə sulanma, işıq həssaslığı və böyümə kimi əlamətlərlə özünü göstərir.
Göz təzyiqi əlamətləri
Xəstəliyin növünə və irəliləmə səviyyəsinə görə dəyişiklik göstərir. Açıq bucaqlı qlaukoma tipi gizli irəlilədiyi üçün uzun müddət əlamət vermir. Qapalı bucaqlı qlaukoma isə qəfildən inkişaf edərək ciddi şikayətlərə səbəb ola bilər.
Göz təzyiqi olan xəstələrdə tez-tez görülən şikayətlər:
- Göz qaralması
- Bulanıq görmə
- Gözdə ağrı və ya narahatlıq hissi
- Gözdə qızartı
- Gecələr işıqların ətrafında halələr görmə
- Görmə sahəsində daralma
- Baş ağrısı, mədə ürəkbulanması (kəskin atak vəziyyətlərində)
- Uzun müddət kompüter istifadəsində artan göz yorğunluğu
Bu şikayətlərdən bir neçəsi varsa, göz həkimlərinin edəcəyi ətraflı müayinə ilə erkən diaqnoz mümkündür.
Göz təzyiqi nəyə görə olur?
Göz təzyiqinin necə olduğu həmişə bilinməməklə birlikdə, bəzi risk amilləri xəstəliyin yaranmasında rol oynayır:
Göz təzyiqi yüksələndə nə olur?
Göz daxilindəki maye təzyiqi artanda, bu təzyiq görmə sinirinə təzyiq edir. Bu təzyiq zamanla sinir liflərini zəiflədir, görmə sahəsində geri dönüşü olmayan zərərlər yaradır.
Bəzi xəstələrdə əlamətlər erkən dövrdə fərq edilməz, digərlərində isə qəfil ataklar ilə aydın şikayətlər inkişaf edə bilər.
Risk amilləri nələrdir?
- 40 yaşından böyük olmaq
- Ailədə qlaukoma tarixi olması
- Şəkərli diabet və hipertansiya kimi sistemik xəstəliklər
- Uzun müddətli kortizon tərkibli dərman müalicəsinin istifadəsi
- Gözə dəyən zərbələr
- Yüksək miyopi və ya hipermetropi
- Korneyanın qalınlığının normaldan sapması
Göz təzyiqi necə anlaşılır?
Xəstəlik adətən gizli gedişat etdiyi üçün, erkən mərhələdə anlaşılması çətindir. Lakin müntəzəm göz müayinələriniz, xəstəliyin erkən diaqnozu üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.
Xüsusilə 40 yaş üstü şəxslərin ildə ən azı 1 dəfə göz nəzarətindən keçmələri tövsiyə olunur.
Göz təzyiqi necə ölçülür?
Göz təzyiqi neçə olmalı? Ölçümü üçün istifadə edilən cihazlara tonometr adı verilir. Gözünüzün ön səthinə bir damla anestezik damızlanaraq, qısa müddətdə ağrısız bir ölçüm aparılır.
Ölçülən təzyiq dəyərinin, fərdin yaşına və ümumi göz quruluşuna görə qiymətləndirilməsi lazımdır.
Göz təzyiqi testi nələri əhatə edir?
- Tonometriya: Göz daxili təzyiqinin ölçümü
- Görmə sahəsi testi: Görmə itkisinin dərəcəsini müəyyən edir
- OCT (optik sinir tomoqrafiyası): Görmə sinirinə struktur zərər olub-olmadığını göstərir
- Qonioskopiya: Göz mayesinin drenaj bucağını yoxlayır
Göz təzyiqinin müalicəsi
Müalicəsi, xəstəliyin mərhələsinə və tipinə görə dəyişkenlik göstərir. Məqsəd, göz daxili təzyiqini normal dəyərlərə endirərək görmə sinirinə zərərin irəliləməsini saxlamaqdır.
1. Dərman Müalicəsi
Ən geniş yayılmış müalicə üsuludur. Göz damlaları sayəsində maye istehsalı azaldılır və ya mayenin drenajı artırılır. Göz təzyiqi dərmanları müalicəsinin müntəzəm istifadəsi çox vacibdir. Müalicə aksadılırsa, zərər irəliləyir.
2. Lazer tətbiqləri
Lazer müalicəsi, göz mayesinin çıxış yollarını açmaq üçün istifadə olunur. Xüsusilə dar bucaqlı qlaukomada üstünlük verilir.
3. Göz təzyiqi əməliyyatı
Dərman və lazer müalicəsinə cavab alınmayan hallarda göz cərrahiyyəsi işə düşür. Xəstənin göz daxili mayenin başqa yoldan çıxmasını təmin edən mikrocərrahi əməliyyatlar edilir. Cərrahi müalicə son çarə olaraq qiymətləndirilir.
Göz təzyiqi necə keçir?
Qlaukoma, təəssüf ki, tamamilə aradan qaldırıla bilən bir xəstəlik deyil. Çünki qlaukomada yaranan görmə siniri zərəri geri dönüşsüzdür. Lakin xəstəlik erkən dövrdə aşkar edilərsə, irəliləməsi dayandırıla bilər və görmə itkisinin qarşısını almaq mümkündür.
Bu nöqtədə, düzgün vaxtda başlanmış müalicə və müntəzəm göz müayinələri, xəstəliyin nəzarət altına alınmasında həyati rol oynayır.
Qlaukoma müalicəsi ilə nəzarət təmin edilə bilər
Qlaukoma müalicəsində məqsəd, göz daxili təzyiqi endirib bu yolla görmə sinirinə yarana biləcək zərəri minimum səviyyəyə endirməkdir.
Bu hədəfə çatmaq üçün:
- Göz təzyiqi (Qlaukoma) dərmanları (göz damlaları) müntəzəm olaraq istifadə edilməlidir. Bu damlalar, göz daxili maye istehsalını azalda bilər və ya mayenin çıxışını asanlaşdıraraq göz təzyiqi dəyərlərini endirir.
- Bəzi xəstələrdə dərman müalicəsi qeyri-kafi qala bilər. Bu vəziyyətdə lazer müalicəsi və ya lazım gələrsə göz təzyiqi əməliyyatı gündəmə gələ bilər.
- Lazer tətbiqləri, mayenin boşalmasını asanlaşdıraraq göz təzyiqini nəzarət altına almada təsirli ola bilər.
- Cərrahi müalicə, xüsusilə irəli mərhələdəki qlaukoma xəstələrində təzyiqi endirmək üçün üstünlük verilən bir seçimdir.
Bu üsulların heç biri xəstəliyi tamamilə yox etmir. Lakin xəstələrdə irəliləməni dayandırmaq və görmə itkisini qarşısını almaq üçün təsirlidir.
Xəstələr nələrə diqqət etməlidir?
- Dərman müalicəsinin aksadılmaması çox vacibdir. Damlaların müntəzəm istifadəsi, göz daxili təzyiqinin tarazlıqda saxlanmasını təmin edir.
- Təzyiq dəyərinin daimi nəzarət altında saxlanması lazımdır. Buna görə də müəyyən aralıqlarla göz müayinələrinizi yoxdurmalısınız.
- Uzun müddət kompüter istifadəsi, həddindən artıq stress, siqaret və alkoqol kimi vərdişlər göz təzyiqi üzərində mənfi təsirlər yarada bilər. Buna görə də həyat tərzində də tənzimləmələr edilməlidir.
- Duz və kafein qəbulu məhdudlaşdırılmalı, sağlam və balanslaşdırılmış qidalanmaya diqqət edilməlidir.
- Göz qaralmasi, bulanıq görmə, gözdə qızartı kimi əlamətlər varsa vaxt itirmədən bir göz həkiminə müraciət edilməlidir.
Qlaukomada müntəzəm izləmə həyat xilas edir
Bu xəstəliyin təsirlərini minimuma endirmək və görmə qabiliyyətini qorumaq mümkündür. Bunun üçün:
- 40 yaşından sonra rutin göz müayinələrinə başlamaq
- Bəzi xəstələrdə ortaya çıxan əlamətlər ciddi qəbul edilməli və izlənməlidir
- Göz sağlamlığını qorumaq üçün ümumi sağlamlıq nəzarətinə də əhəmiyyət verilməlidir.
Unutmayın: Göz təzyiqi (qlaukoma) erkən dövrdə əlamət verməyə bilər. Lakin gözlərinizi müntəzəm nəzarət etdirərək, göz təzyiqinin səbəb ola biləcəyi geri dönüşü olmayan görmə itkisinin qarşısını ala bilərsiniz.
