Böyrək daşı sidikdə olan kimyəvi maddələrdən əmələ gələn sərt bir cisimdir. Dörd növ böyrək daşı var: kalsium oksalat, sidik turşusu, struvit və sistin.
Ümumi əlamətlər bel nahiyəsində güclü ağrı, sidikdə qan, ürəkbulanma, qusma, qızdırma və üşütmə, və ya pis qoxulu və ya bulanıq sidikdir.
Sidikdə müxtəlif tullantı maddələri həll olunmuş vəziyyətdə olur. Az mayedə həddindən artıq tullantı olduqda kristallar əmələ gəlməyə başlayır.
Kristallar digər elementləri cəlb edir və sidiklə bədəndən xaric edilməzsə böyüyəcək bərk bir maddə əmələ gətirir.
Adətən, bu kimyəvi maddələr bədənin əsas kimyaçısı olan böyrək tərəfindən sidiklə xaric edilir. Əksər insanlarda kifayət qədər maye onları yuyub aparır və ya sidikdəki digər kimyəvi maddələr daşın əmələ gəlməsinin qarşısını alır.
Daş əmələ gətirən kimyəvi maddələr kalsium, oksalat, urat, sistin, ksantin və fosfatdır.
Əmələ gəldikdən sonra daş böyrəkdə qala bilər və ya sidik yolları ilə sidik axarına düşə bilər. Bəzən kiçik daşlar çox ağrı vermədən sidiklə bədəndən xaric olur.
Lakin hərəkət etməyən daşlar böyrəkdə, sidik axarında, sidik kisəsində və ya sidik kanalında sidiyin toplanmasına səbəb ola bilər. Ağrının səbəbi də məhz budur.
Böyrək daşı əlamətləri
Bəzi böyrək daşları qum dənəsi qədər kiçik olur. Digərləri çınqıl böyüklüyündədir. Bəziləri isə hətta qolf topu böyüklüyündə olur!
Ümumi qayda olaraq, daş nə qədər böyük olarsa, əlamətlər bir o qədər nəzərə çarpan olur.
Əlamətlər aşağıdakılardan biri və ya bir neçəsi ola bilər:
- bel nahiyəsinin hər iki tərəfində şiddətli ağrı
- keçməyən daha mübhəm ağrı və ya qarın ağrısı
- sidikdə qan
- ürəkbulanma və ya qusma
- qızdırma və üşütmə
- pis qoxulu və ya bulanıq sidik
Böyrək daşı qıcıqlanma və ya tıxanmaya səbəb olduqda ağrı ilə başlayır. Bu, sürətlə şiddətli ağrıya çevrilir. Əksər hallarda böyrək daşları zərər vermədən keçib gedir – lakin adətən çox ağrı verməklə.
Kiçik daşlar üçün ağrıkəsicilər yeganə lazımi müalicə ola bilər. Xüsusilə davamlı əlamətlərə və ya digər fəsadlara səbəb olan daşlar üçün başqa müalicə tələb oluna bilər. Ağır hallarda isə cərrahi əməliyyat lazım ola bilər.
Böyrək daşının yaranma səbəbləri
Mümkün səbəblərə az su içmək, idman (həddindən artıq və ya çox az), piylənmə, çəki atmaq üçün cərrahi əməliyyat və ya həddindən artıq duz və ya şəkər tərkibli qida qəbul etmək daxildir.
Bəzi insanlarda infeksiyalar və ailə tarixi əhəmiyyətli ola bilər. Həddindən artıq fruktoza qəbulu böyrək daşı əmələ gəlməsi riskinin artması ilə əlaqələndirilir. Fruktoza süfrə şəkərində və yüksək fruktozalı qarğıdalı şərbətində tapıla bilər.
Böyrək daşı növləri
Dörd əsas daş növü var:
Sistin: Bu daşlar nadirdir və adətən irsiyyətlə bağlı olur.
Kalsium oksalat: Ən geniş yayılmış böyrək daşı növüdür və sidikdə kalsiumun oksalatla birləşməsi nəticəsində əmələ gəlir. Kifayət qədər kalsium və maye qəbul etməmək, həmçinin digər vəziyyətlər onların əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.
Sidik turşusu: Bu da geniş yayılmış böyrək daşı növlərindən biridir. Daxili orqan ətləri və dəniz məhsulları kimi qidalarda purin adlanan təbii kimyəvi birləşmə yüksək konsentrasiyada olur.
Yüksək purin qəbulu monosodium urat istehsalının artmasına səbəb olur ki, bu da müəyyən şəraitdə böyrəklərdə daş əmələ gətirə bilər. Bu növ daşların əmələ gəlməsi adətən irsiyyətlə bağlı olur.
Struvit: Bu daşlar daha az rast gəlinir və yuxarı sidik yollarının infeksiyaları nəticəsində əmələ gəlir.
Böyrək daşı müalicəsi
Böyrək daşı müalicəsində daşın böyüklüyü müalicənin formasına təsir edir. Ümumi qəbul, 6 mm-dən böyük daşların müdaxilə ilə çıxarılması lazım olduğu istiqamətindədir.
4-6 mm arasındakı daşların bəziləri özü-özünə, bəziləri isə müdaxilə ilə düşür. 4 mm-dən kiçik daşların isə özü-özünə düşməsi gözlənilir.
Tibbi Müalicə: 5 mm-ə qədər olan daşların müalicəsində tibbi müalicə seçilə bilər. Bu ölçüdəki daşların əksəriyyəti ağrıkəsici, antispazmatik dərman müalicəsi və bol maye qəbulu ilə düşürülə bilər.
Lakin daşın ölçüsü böyüdükcə müdaxiləsiz düşmə ehtimalı azalır.
ESWL: Bədəndən xaric şok dalğaları ilə daş qırma müalicəsidir.
Perkutan Nefrolitotomiya (PNL): Böyrək içindəki daş 2 sm-dən böyük olduqda və ya ESWL ilə qırıla bilmədikdə tətbiq edilən bir üsuldur.
Ümumi anesteziya altında aparılır. Bel nahiyəsində yan tərəfdən 1 sm-lik kəsikdən yaradılan bir yoldan böyrəyin içərisinə xüsusi bir kamera ilə daxil olunur.
Endoskopik yəni qapalı bir əməliyyat üsulu olan perkutan nefrolitotomiya əməliyyatında görüntülər endokamera ilə televiziya ekranına böyüdülmüş olaraq ötürülür.
Pnevmatik, ultrasəs və ya lazer enerjisi ilə parçalanan daşlar bütöv halda və ya qırılaraq eyni yoldan xaricə çıxarılır.
Ureteroskopiya (URS): Sidik axarı içərisindəki daşlar düşməzsə və ya ESWL ilə qırıla bilməzsə, sidik yolundan ureteroskop adlanan alətlər vasitəsilə daxil olaraq müalicə edilə bilərlər.
Ureteroskoplar 2,5-3 mm diametrində, uzunluğu boyunca bir iş kanalı və görüntünü təmin edən linzası olan cihazlardır. Sərt ureteroskoplar ilə xarici sidik yolu və sidik kisəsi keçilib sidik axarı içərisinə daxil olaraq daşlar Holmium lazer və ya pnevmatik daş qırıcı ilə qırılaraq müalicə edilir.
Bu ureteroskoplar ilə alt və orta sidik axarındakı daşlar müalicə edilə bilər. Əyilə bilən ureteroskoplar isə ucları müxtəlif istiqamətlərdə və bucaqlarda döndürülə bildiyindən həm yuxarı sidik axarındakı, həm də böyrək içində hovuzcuq və kalis adlanan ciblərdəki daşların müalicəsində istifadə olunur.
Ureteroskopik daş müalicəsindən sonra xəstələr həmin gün və ya bir gün sonra evlərinə buraxılırlar.
Böyrək daşının qarşısını necə ala bilərik?
Böyrək daşının əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün bəzi tədbirlərdən danışmaq olar. Bunların başında bol maye qəbulu gəlir. Yeməkləri daha yavaş yemək və idmana üstünlük vermək də mütəxəssislərin böyrək daşının əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün sıraladığı tədbirlər arasındadır.
Lif tərkibli qidalar və tərəvəz, meyvə qəbul etmək faydalıdır, lakin oksalat baxımından zəngin olan ispanaq, kakao, çay yarpaqları, qoz, buğda kəpəyi kimi qidalardan çəkinmək lazımdır.
Əgər həddindən artıq kalsium qəbul etməyinizi tələb edən xüsusi bir vəziyyət yoxdursa, kalsium qəbulu da məhdudlaşdırılmalıdır.
Araşdırmalarda limon suyunun bəzi daşların əmələ gəlməsinin qarşısını aldığı müəyyən edilmişdir. Limonadadakı sitrat böyrək daşına qarşı təsirli olur. Bu səbəbdən maye ehtiyacının bir hissəsi limonada şəklində qəbul edilə bilər.
Müəyyən fasilələrlə müntəzəm sağlamlıq yoxlanışı ilə erkən diaqnoz da bütün xəstəliklərdə olduğu kimi əhəmiyyət daşıyır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
