Qadın sonsuzluğu; bir il ərzində müntəzəm cinsi əlaqəyə baxmayaraq hamiləliyin yaranmaması vəziyyətidir.
Sonsuzluq hər bir fərddən qaynaqlanа bilər və süni mayalanma kimi köməkçi müalicələrə uşaq sahibi olmaq istəyən fərdlər müraciət edə bilərlər.
Qadın (sonsuzluğu) səbəbləri, əlamətləri və müalicəsi kimi mövzular haqqında maraqlandıqlarınızı yazımızın davamında tapa bilərsiniz.
Qadınlarda sonsuzluq əlamətləri
Bir il ərzində müntəzəm cinsi əlaqəyə baxmayaraq bir qadının hamiləlik yaratmaması qadınlarda sonsuzluğun ilk əlamətidir.
Qadınlarda infertillik bir çox səbəbdən qaynaq ala bilər. Bu səbəbdən əlamətlər də sonsuzluq səbəbinə bağlı olaraq dəyişiklik göstərə bilər.
Bəzən sonsuzluğun tək əlaməti hamiləlik əldə edilə bilməməsi ola bilirkən bəzi hallarda aybaşı düzənsizlikləri, həddindən artıq tüklənmə, cinsi istəksizlik kimi problemlər də infertilliyin əlamətlərindən ola bilər.
Qadınlarda sonsuzluğun əsas əlamətləri aşağıdakı kimi sıralana bilər:
- Hamilə qala bilməmək: Bir il boyunca müntəzəm əlaqəyə baxmayaraq hamiləlik əldə edilə bilməməsi sonsuzluğun ilk əlamətidir. 35 yaş və üzərindəki qadınlarda 6 ay ərzində hamiləlik əldə edilə bilməzsə sonsuzluqdan şübhələnilə bilər.
- Aybaşı düzənsizliyi: Aybaşı düzənsizliyi hamiləlik üçün zəruri olan ovulyasiya; yəni yumurtalama baş vermədiyinin göstəricisi ola bilər.
Aybaşı dövrü şəxsdən şəxsə dəyişməklə birlikdə 35 gündən uzun sürən və ya 21 gündən qısa sürən aybaşı dövrü yumurtalama ilə əlaqəli bir problemin varlığına işarə edə bilər. - Ağrılı cinsi əlaqə: Cinsi əlaqə zamanı ağrı hiss edilməsi qadınlarda doğurganlığı mənfi təsir edə biləcək başqa bir sağlamlıq probleminin əlaməti ola bilər.
- Uzun və ağrılı keçən aybaşı dövrləri: Aybaşı dövrlərində yüngül qıcolmalar yaşanması adətən normal qəbul edilir. Ancaq bəzi qadınlarda hər aybaşı dövründə şiddətli ağrı olması və qanamanın normaldan daha uzun sürməsi də sonsuzluğun bir əlaməti ola bilər.
- Cinsi istəksizlik: Cinsi istəksizlik sonsuzluq əlaməti ola bilər.
- Həddindən artıq tüklənmə: Çənədə, sinədə və kürəkdə görülən həddindən artıq tüklənmə qadınlarda sonsuzluğun ən önəmli səbəblərindən biri olaraq göstərilən polikistik yumurtalıq sindromun əlaməti ola bilər.
- Uşaqlıqda şəkil pozğunluğu: Rutin ultrasəs müayinəsi zamanı uşaqlığın anatomiyasında fərq edilən bir pozğunluq sonsuzluq əlaməti ola bilər.
Qadınlarda sonsuzluq testi
Qadınlarda sonsuzluq ilə əlaqədar irəli müayinə üçün müxtəlif qan analizlərindən və görüntüləmə metodlarından istifadə edilir.
Sonsuzluq diaqnozunda ilk öncə qadının tibbi tarixçəsi alınır. Ardından sahəsində mütəxəssis bir həkim fiziki müayinə aparır.
Qadın sonsuzluğunun diaqnozunda istifadə edilən əsas metodlar aşağıdakı kimidir:
- Ovulyasiya testi: Yumurtalamadan təxminən 5-7 gün sonra qadınlarda progesteron hormonu ən yüksək səviyyəyə çıxır. Bu zaman kəsiyində qan analizində ölçülən progesteron hormon səviyyəsi ovulyasiyanın baş verib-vermədiyinə dair həkimə fikir verə bilər. Bununla birlikdə, hazırda bazarda olan müxtəlif ovulyasiya testləri də vardır. Yumurtalamadan təxminən 24-48 saat əvvəl LH hormonu (Lüteinləşdirici Hormon) ani şəkildə yüksəlir. Bazarda olan ovulyasiya test dəstləri yumurtalamadan əvvəl artış göstərən LH hormonunu təyin etmək üçün istehsal edilən testlərdir.
- Hormon testləri: Sonsuzluq diaqnozunda progesteron hormonunun yanı sıra LH, FSH və estradiol kimi hormon dəyərlərinin də araşdırılması lazımdır. Qadın sonsuzluğunun qiymətləndirilməsində ən çox istifadə edilən testlərdən biri FSH ölçmə testidir. FSH (Follikul Stimullaşdırıcı Hormon) qadınlarda yumurta hüceyrəsinin yetişməsində mühüm rol oynayır. FSH aşağı olması qadının yumurtalıq rezervi və yumurtalıq funksiyası haqqında məlumat verə bilər. Bundan əlavə, sonsuzluq diaqnozunda LH və estradiol hormon dəyərləri də olduqca vacibdir. LH yumurtalıqlardan yumurta hüceyrəsinin sərbəst buraxılmasını təmin edərkən estradiol yumurta hüceyrəsinin böyüməsini və inkişafını təmin edir. Qandakı hormon dəyərləri aybaşı dövrü ərzində dəyişiklik göstərdiyindən FSH, LH və estradiol ölçümləri adətən aybaşının 2-ci və ya 3-cü günündə aparılır.
- Ultrasonoqrafiya: Ultrasonoqrafik görüntüləmə metodları uşaqlığın görüntülənərək uşaqlıq şəklinin qiymətləndirilməsinə kömək edir. Həmçinin bəzi qadınlarda rutin ultrasonoqrafik müayinə zamanı yumurtalıqların polikistik görünümdə olduğu görülür. Bu vəziyyət qadınlarda reproduktiv funksiyanı mənfi təsir edən polikistik yumurtalıq sindromun ən önəmli əlamətidir.
- Uşaqlıq filmi (HSG): Qadınlarda sonsuzluq diaqnozunda istifadə edilən diaqnoz metodlarının başında Histerosalpinqoqrafiya (HSG) olaraq da bilinən uşaqlıq filmi gəlir. Uşaqlıq filmi sayəsində mütəxəssis həkim uşaqlıqdakı şəkil pozğunluqlarını və digər problemləri ətraflı şəkildə görüntüləyə bilər. Həmçinin vaginal ultrasəs müayinəsində tam mənası ilə görüntülənə bilməyən fallop boruları da uşaqlıq filmi sayəsində incələnir. Fallop borularında tıxanıqlıq olması da infertillik səbəblərindən biri ola bilər.
Yuxarıda sadalanan diaqnoz metodlarının yanı sıra müayinəni həyata keçirən həkim lazım görərsə xəstənin göbək dəliyinin altından laparoskopik metodla girərək uşaqlıq və fallop borularını görüntüləyə bilər.
Qadınlarda sonsuzluğun səbəbləri
Həm qadınlarda, həm də kişilərdə sonsuzluq bir çox fərqli səbəbə bağlı olaraq görülə bilər.
Qadınlarda görülən əsas sonsuzluq səbəbləri aşağıdakı kimidir:
- Yumurtalama pozğunluqları: Yumurtalama pozğunluqları qadın infertilliyinin ən önəmli səbəblərindən biridir. Hormonal tarazsızlıqlar, genetik meyllilik, stress, uşaqlıqda olan kistlər və şişlər yumurtalama pozğunluqlarına səbəb ola bilər.
- Fallop borularında tıxanıqlıq: Follikulyar boru (fallop borusu) yumurtalıqlar və uşaqlıq arasındakı əlaqəni təmin edən boruya bənzəyən bir kanaldır. Yumurtalıqlardan sərbəst buraxılan yumurta hüceyrəsi fallop borularından keçərək uşaqlığa çatır. Fallop borularında bir tıxanıqlıq olması halında yumurta hüceyrəsi uşaqlığa çata bilməyəcəyi üçün hamiləlik əldə edilə bilməz.
- Endometrioz: Endometrioz, endometrium olaraq da adlandırılan uşaqlıq iç qatını təşkil edən toxumanın yumurtalıqlar, borular kimi uşaqlıq xaricindəki başqa bir bölgədə böyüməsi nəticəsində görülən bir xəstəlikdir. Uşaqlıq iç qatını təşkil edən toxuma uşaqlıq xaricində başqa bir yerdə böyüdüyündə yumurtalıqlardan buraxılan yumurtanın uşaqlığa çatmasına və ya spermin yumurtanı mayalamasına mane ola bilər. Bu səbəbdən endometrioz qadınlarda sonsuzluq səbəbləri arasında yer alır.
- Polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS): Endokrin bir pozğunluq olan polikistik yumurtalıq sindromu qadın infertilliyinin ən önəmli səbəblərindəndir. PCOS yüksək LH və aşağı FSH hormon səviyyələri ilə əlaqəli bir problemdir. Səbəbi tam olaraq bilinməməklə birlikdə genetik meyllilik PCOS üçün risk faktorudur. Polikistik yumurtalıq sindromu olan qadınlarda yumurtalama pozğunluqlarına tez-tez rast gəlinir. Həmçinin ultrasonoqrafik müayinə zamanı yumurtalıqlar polikistik görünümdədir.
- Uşaqlıqda və uşaqlıq ağzında pozğunluqlar: Uşaqlıqdakı xoş və ya bəd xassəli şişlər, poliplər və miomalar da mayalanma baş versə belə embrionun uşaqlığa tutunmasını çətinləşdirə bilər. Həmçinin uşaqlıq ağzındakı bir daralma və ya tıxanma vəziyyətində də spermin vaginadan keçməsinə kömək edən servikal mukus istehsalı azala bilər. Bunun nəticəsində çoxalma problemləri görülə bilər.
- Yaş: Qadınlar dünyaya müəyyən bir yumurta rezervi ilə gəlir. Günümüzdə köməkçi çoxalma texnikaları sayəsində irəli yaş qrupundakı qadınların uşaq sahibi olma şansı olsa da, adətən 35 yaşından sonra yumurta rezervi sürətlə azalmağa başlayır.
Sonsuzluğa səbəb olan digər faktorlar
Qadın sonsuzluğu həm anatomik, həm də ətraf mühit faktorlarından qaynaq ala bilər.
Yuxarıda sadalanan anatomik faktorlara əlavə olaraq qadınlarda sonsuzluq yaradan digər faktorlar aşağıdakı kimi sıralana bilər:
- Siqaret və alkoqol kimi zərərli vərdişlər,
- Piylənmə,
- Stress,
- Kimyəvi maddələr,
- Radiasiya təsiri
Qadınlarda sonsuzluq əlamətləri görüldüyündə sadalanan risk faktorlarını aradan qaldırmaq müalicəyə kömək edə bilər.
Qadınlarda sonsuzluq müalicəsi
Qadınlarda sonsuzluq müalicəsi üçün ilk öncə sonsuzluğun səbəbinin yaxşı müəyyən edilməsi lazımdır.
Müalicə prosesində qadının zərərli vərdişləri varsa bunları tərk etməsi, ideal çəkisini qoruması və stressdən uzaq durması müalicəyə kömək edir. Müalicə sonsuzluğun səbəbinə bağlı olaraq planlaşdırılır.
Qadın sonsuzluğunun müalicəsində istifadə edilən əsas müalicə metodlarından bəziləri bunlardır:
- Tibbi müalicə: Hormonları tənzimləməyə, yumurtalamağı təmin etməyə yönəlik dərman istifadəsi sonsuzluq müalicəsində ən çox seçilən metodlardan biridir.
- Cərrahi müalicə: Borularda tıxanıqlıq və ya endometrioz kimi bir sağlamlıq probleminə bağlı görülən infertillik vəziyyətində cərrahi müalicə seçənəklərindən faydalanıla bilər.
- Mayalanma (İntrauterin İnseminasiya): Mayalanma müalicəsi; incə, elastik bir kateter vasitəsilə kişidən alınan spermin birbaşa qadının uşaqlığına yerləşdirilməsi prinsipinə əsaslanan bir müalicə metodudur. Bu sayədə spermin yumurta hüceyrəsinə daha asan çatması məqsəd qoyulur.
- Süni mayalanma müalicəsi: Mayalanmadan fərqli olaraq süni mayalanma müalicəsində qadından toplanan yumurta hüceyrələri ilə kişidən alınan sperm hüceyrəsi laboratoriya mühitində mayalanır və qadının uşaqlığına yerləşdirilir.
Sonsuz olan qadınlar süni mayalanma müalicəsi edə bilərmi?
Günümüzdə sonsuzluq müalicəsində süni mayalanma müalicəsi kimi köməkçi çoxalma texnikaları geniş şəkildə istifadə olunur.
Sonsuz olan qadınlarda süni mayalanma müalicəsi ilə hamiləlik əldə edilməsi mümkündür. Lakin burada qadının yumurta rezervi və yumurta keyfiyyəti olduqca önəmlidir.
Yaş irəlilədikcə yumurta sayı azaldığından müalicənin uğur şansı düşə bilər.
Qadınlarda sonsuzluq əlamətləri bəzən gec fərq edilə bilər. Halbuki sonsuzluq erkən dövrdə fərq edildiyində müalicəsi mümkün ola bilən bir sağlamlıq problemidir.
Bu səbəbdən uşaq sahibi olmaq istəyən və ya istəməyən hər qadının müntəzəm olaraq sahəsində mütəxəssis bir həkim tərəfindən müayinə edilməsi önəmlidir.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
